عواقب رعایت نکردن زمان خوردن آنتی بیوتیک
آنتی‌بیوتیک
پادزیست یا آنتی‌بیوتیک به صورت کلی فراورده یا ماده‌ای است که از یک میکرو ارگانیسم، تولید یا از آن گرفته می‌شود و میکرو ارگانیسم‌های دیگر را از بین می‌برد یا مانع رشد آنها می‌شود. آنتی‌بیوتیک یک زیست کُش است. اما در کاربرد معمول‌تر این تعریف شامل انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها همچون سولفونامیدها و کینولون‌ها می‌شود. انواع گوناگون آنتی‌بیوتیک‌ها از لحاظ خصوصیات شیمیایی، فیزیکی، داروشناسی، طیف ضد میکروبی و مکانیسم عمل با هم متفاوت هستند. به طور ساده تر آنتی‌بیوتیک‌ها به دو گروه تقسیم می‌شوند.
آنتی‌بیوتیک‌های با طیف وسیع، آن‌هایی هستند که در مقابل انواع مختلف میکرو ارگانیسم‌ها فعّال می‌باشند. مانند تتراسایکلین که در مقابل بسیاری از باکتری‌های گرم منفی، کلامیدیا، مایکوپلاسما و ریکتزیاها مؤثر است.
آنتی‌بیوتیک‌های با طیف محدود، آن‌هایی هستند که فقط در مقابل یک میکرو ارگانیسم یا طیف بسیار محدودی از میکرو ارگانیسم‌ها فعّال می‌باشند؛ مانند وانکومایسین که عمدتاً در مقابل کوکسی‌های گرم مثبت مانند استافیلوکوک‌ها و انتروکوک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقاومت علیه آنتی‌بیوتیک‌ها
مقاومت به آنتی‌بیوتیک یعنی:
میکروب‌های بیماری‌زا که برای مبارزه با آنان آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شوند، با جهش ژنی نسبت به این داروها مقاومت پیدا می‌کنند و نسل‌های جدیدی به وجود می‌آیند که نتوان با آنها مبارزه کرد. از مهم‌ترین عوامل این پدیده، مصرف خودسرانه یا بیش از حد آنتی‌بیوتیک‌ها است. این پدیده کل جامعه انسانی را به خطر می‌اندازد.
دوره مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها
پزشکان معمولا هنگام تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها توصیه می‌کنند آنها را هر 6 ساعت، 8 ساعت، 12ساعت یا هر 24ساعت مصرف کنیم و شاید برای شما این سوال پیش‌آمده که مثلا چرا هر 6 ساعت یا 8 ساعت؟ از طرفی خیلی از ما نمی‌دانیم این داروها را باید با غذا بخوریم یا وقتی معده‌مان خالی است؟
در کدام ساعت ساعت مصرف، آنتی بیوتیک اثرگذاری بیشتری بر بدن دارد؟
خیلی از پدر و مادرها هم وقتی پزشک برای کودک خردسالشان آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند، نگران می‌شوند که مبادا بدن فرزندشان به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شود و بعدها دچار مشکل شوند، بنابراین سر دو راهی مصرف یا مصرف نکردن دارو می‌مانند.
آنتی‌بیوتیک‌ها باید برای اثرگذاری باید حداقل به مقداری در خون یا بافت هدف برسد که دیگر بی اثر نشود. پس فواصل زمانی مصرف آن باید به دقت تعیین شود، بنابراین مثلا پزشک به جای اینکه به بیمار بگویید 2 بار در روز دارو مصرف کنید، می‌گوید هر 12 ساعت یک بار، به جای 3 بار در روز، هر 8 ساعت یک بار یا بجای 4 بار در روز، هر 6 ساعت یک بار. اگر این فواصل زمانی کم و زیاد شوند، بر غلظت دارو در خون و در نتیجه اثربخشی دارو تاثیر می‌گذارند و روند درمان کند می‌شود.
در ادامه در این مورد بیشتر توضیح داده خواهد شد.
آنتی‌بیوتیک را با چه بخوریم؟
وجود غذا در معده و نوع غذای مصرفی می‌تواند بر جذب و سرعت جذب آنتی‌بیوتیک‌ها اثر بگذارد؛ بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها را باید با معده خالی و بعضی‌ها را با غذا مصرف کرد. علاوه بر این، مثل بقیه داروها حتما باید با توجه به نوع آنتی‌بیوتیک، موضوع تداخل دارویی آن را با سایر داروهای مصرفی و غذا در نظر گرفت و در این‌باره با پزشک و به‌خصوص داروساز مشورت کرد.
مصرف نکردن آنتی‌بیوتیک توسط بچه‌ها
یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که سلامت بشر را تهدید می‌کند، مساله مقاومت میکروبی است که علت اصلی آن استفاده نابجا، نادرست، ناکافی و ناقص از آنتی‌بیوتیک‌هاست به نحوی که آخرین اطلاعات منتشرشده به‌وسیله سازمان بهداشت جهانی در سال 2013 درباره مقاومت میکروبی بسیار تکان‌دهنده است.
همچنین بر اساس گزارش اخیر مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها در آمریکا، عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها سالانه باعث ابتلای 2 میلیون نفر و 23 هزار مرگ می‌شود. علاوه بر این، این موضوع بیشتر از 20 میلیارد دلار هزینه مثلا بر بودجه آمریکا تحمیل کرده است. این مساله در کودکان هم جدی‌تر مطرح می‌شود. مطالعه‌ای که اخیرا در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن در آمریکا روی کودکان آمریکایی انجام شد، نشان داد میکروب‌های بی‌ضرر و همزیست موجود در روده این کودکان حاوی ژن‌های متعدد مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها هستند.
وقتی ما آنتی‌بیوتیک را بی‌دلیل و بی‌رویه و نابجا مصرف می‌کنیم، این میکروب‌ها بیشتر تکثیر می‌شوند و احتمال این خطر که در کنار سایر میکروب‌های بیماری‌زا به تبادل ژن مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها بپردازند، بیشتر می‌شود و بدین ترتیب با یک جمعیت میکروبی بیماری‌زای مقاوم به آنتی‌بیوتیک نوظهور روبرو می‌شویم. بنابراین باید به شدت حواسمان به مصرف نابجا و ناکافی و غلط آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌خصوص در کودکان باشیم.
چرا آنتی‌بیوتیک ساعت مصرف دارد؟
پاسخ به این سوال به دانستن چند مفهوم پایه‌ای در علم داروشناسی نیاز دارد. یک شاخه مهم در علم داروشناسی، مطالعه اثرگذاری داروها در بدن است یعنی اینکه پس از مصرف دارو چه اتفاقی برای آن در بدن می‌افتد. دارو برای اینکه اثر کند، باید به مکان موردنظر در بدن که دچار اختلال یا بیماری است برسد. مثلا وقتی دارو می‌خوریم، باید از دستگاه گوارش جذب، وارد جریان خون شود و با خون به عضو مورد نظر برسد. بعضی از داروها کم، بعضی متوسط و برخی هم خیلی خوب از دستگاه گوارش جذب خون می‌شوند و سرعت جذب آنها با هم متفاوت است، چون عواملی مانند جریان خون دستگاه گوارش و غذای مصرفی بر میزان و سرعت جذب تاثیر می‌گذارد.
وقتی دارو وارد جریان خون می‌شود، ابتدا غلظتش بالاست ولی به‌تدریج به‌دلیل تجزیه در کبد یا سایر اعضا و برخی عوامل دیگر غلظتش کم و از راه کلیه یا از راه‌های دیگر از بدن دفع می‌شود. یعنی غلظت دارو پس از مدتی در خون کم خواهد شد و به حدی می‌رسد که تاثیرش دیگر قابل ملاحظه نیست پس باید دوباره آن را مصرف کرد. این در واقع علت تعیین فاصله زمانی بین مصرف است که برای داروهای مختلف تفاوت دارد؛ مثلا یک دارو را در روز باید یک نوبت، دیگری را در دو نوبت یا داروی دیگری را 4 نوبت در شبانه‌روز مصرف کرد.
ایران یکی از کشورهایی است که با تجویز بیش از اندازه این داروها روبروست و مصرف آنتی‌بیوتیک در کشور ما تقریباً برابر با کل مصرف آن در اروپا است. بر این اساس، مصرف آنتی‌بیوتیک در ایران ۱۶ برابر استاندارد جهانی است.
آنتی بیوتیک‌ها برای درمان عفونت‌های باکتریایی استفاده می‌شود، اما برای عفونت‌های ویروسی مثل سرماخوردگی، گلو درد، و آنفلوآنزا مناسب نیستند. استفاده هوشمندانه از آنتی بیوتیک، کلید کنترل گسترش مقاومت آنتی بیوتیکی است.
خطرات مصرف آنتی بیوتیک
درست است که آنتی بیوتیک یک ماده‌ای طبیعی است اما این موضوع از خطر آن نمی‌کاهد. میزان و غلظت مواد فعال مکمل‌های آنتی‌بیوتیکی طبیعی در برندهای مختلف متفاوت است. برچسب مکملی را که می‌خرید، به دقت مطالعه کنید. همچنین پیش از مصرف این مواد با پزشک خود مشورت کنید.
برای مثال هرچند مصرف سیر پخته شده معمولا بی‌خطر است، عصاره‌ی سیر خطر خون‌ریزی گوارشی را افزایش می‌دهد. این موضوع برای افرادی که جراحی در پیش دارند یا داروهای ضد انعقاد مصرف می‌کنند خطرناک است. عصاره‌ی سیر همچنین تأثیر داروهای HIV را کم می‌کند.
به‌دلیلِ افزایش مقاومت میکروب‌ها به داروهای آنتی‌بیوتیک، پزشکان باید سعی کنند مگر در مواقع ضروری و مناسب از تجویز این دارو خودداری کنند.
اغلب آنتی‌بیوتیک‌ها در موارد زیر تجویز می‌شوند:
- پیشگیری از گسترش بیماری عفونی
- جلوگیری از وخامت یا خطرناک‌شدن بیماری
- سرعت بخشیدن به بهبودی جراحت یا بیماری
- جلوگیری از پدید آمدن عواقب ناشی از عفونت باکتریایی
زمانی که پزشک برای شما آنتی بیوتیک تجویز می‌کند باید تمام دز دارو تا تمام شدن دارو طبق دستورالعمل پزشک مصرف شود. به خصوص اگر بیمار شوید و با خطر بیشتری روبرو باشید اهمیت دوچندانی پیدا می کند:
- داشتن عمل جراحی
- داشتن روند شیمی درمانی
- دچار HIV بودن به مثبت
- مصرف کننده انسولین
- افراد دچار نارسایی قلبی
- سن بالای ۷۵ سال
- سن کمتر از ۳ روز
وقتی به آنتی‌بیوتیک‌ها آلرژی دارید یا تاکنون با مصرف آن دچار عوارض جانبی شده اید، حتما در این‌باره با پزشک خود مشورت کنید. برای این موضوع حتما باید سابقه دارویی خود را همراه داشته باشید.
