کلاس معکوس، راهبرد نوین آموزشی
«تدریس معکوس» یا «وارونه» روش نوینی است که از سال ۲۰۰۴ میلادی به بعد مورد توجه دست اندرکاران تعلیموتربیت و به ویژه معلمان قرار گرفته است. از این روش با عنوانهای دیگری نظیر «کلاس رو به عقب» ، «کلاس جا به جا» ، «آموزش معکوس» و «تدریس معکوس» نیز نام برده میشود.
حجم بالای محتوای درسی، تعطیلات زیاد مدارس، محدودیت زمان، ناآشنایی والدین با روش های جدید تدریس و آموزش برای کمک به فرزندان، و چالش های مربوط به یادگیری در سطوح پایین حیطه شناختی، دستاندرکاران تعلیم و تربیت، به ویژه معلمان، را بر آن داشته که به اصلاح روش های فعلی و استفاده از روش های نوین تدریس بپردازند. یکی از این روش ها آموزش معکوس است. در این مقاله، ضمن شرح مفهوم آموزش معکوس، ارتباط آن با یادگیری ترکیبی و مزایا و معایب آن ذکر شده است.
کلاس معکوس چیست:
کلاس معکوس به انگلیسی: (Flipped Classroom) شکل جدیدی از کلاسهای درسی حضوری است. در این کلاسها فعالیتهایی که بهطور سنتی در کلاسهای درس انجام میشده مثل تدریس مطالب اصلی هر درس در خانه توسط دانشجویان انجام میشود.
دانشجویان برای یادگیری محتوای دروس از ویدئوهای آموزشی استفاده میکنند که میتوانند آنها را از طریق سامانه آموزش مجازی، یوتیوب، سایت تد یا هر سیستم آموزش الکترونیکی تهیه کنند و فعالیتهایی که بهطور سنتی در خانه انجام میشده مثل انجام تکالیف و پروژههای درسی در کلاس انجام میشود. در واقع معکوس نامیده شدن آن به همین دلیل است. به این ترتیب کلاس میتواند مکانی برای تعامل با استاد و سایر دانشجویان، یادگیری دانشجویان از هم و انجام کار عملی به شکل گروهی باشد و میتوان تحرک، نشاط و پویایی کلاسهای درسی را افزایش داد.
«تدریس معکوس» یا «وارونه» روش نوینی است که از سال ۲۰۰۴ میلادی به بعد مورد توجه دست اندرکاران تعلیموتربیت و به ویژه معلمان قرار گرفته است. از این روش با عنوانهای دیگری نظیر «کلاس رو به عقب» ، «کلاس جا به جا» ، «آموزش معکوس» و «تدریس معکوس» نیز نام برده میشود.
کلاس معکوس را میتوان شیوهای آموزشی قلمداد کرد که شامل دو بخش است: آموزش مستقیم انفرادی و استفاده از محتوای آماده شده و یا معرفی شده توسط معلم، مثل ویدئو، کتاب (در خارج از کلاس) و فعالیتهای یادگیری گروهی و تعاملی در داخل کلاس (حقانی، رضایی، بیگزاده و اقبال، ۱۳۹۵). یانگ(۲۰۱۶) کلاس معکوس را نوعی روش آموزشی جدید میداند که در آن دانشآموزان قبل از حضور در کلاس، سخنرانیهای ویدئویی درباره موضوعات درسی آن روز را مشاهده میکنند. سپس در کلاس حضور مییابند و معلم به پرسشهای آنها پاسخ میدهد. این روش سبب میشود محوریت معلم نیز کاهش یابد.
کلاس درس معکوس میتواند نوعی راهبرد آموزشی و نوعی «یادگیری ترکیبی» باشد که ترتیب آموزشی سنتی را وارونه میکند، چرا که مواد آموزشی کلاس، خارج از کلاس و معمولاً بهصورت برخط به یادگیرندگان ارائه میشوند و در ادامه، فعالیتهایی که در آموزش سنتی از آنها با عنوان «تکلیف خانگی» یاد میشود، به کلاس درس آورده میشوند. از نظر جاناتان برگمن و ارون سمز نیز «ایده کلاس معکوس واقعاً ایده سادهای است.
آموزش از طریق فیلم یا هر رسانه آموزشی دیگری انجام میشود که دانشآموز باید قبل از حضور در کلاس و به صورت انفرادی از آن فیلم یا رسانه استفاده کرده باشد. این تغییر زمان آموزش به معلم امکان میدهد زمان کلاس را به کاری اختصاص دهد که برای گروههای بزرگ مناسب است و یا به توجه فردی معلم نیاز دارد» (برگمن وسمز، ۱۳۹۶). برای مثال، برای کار در یک کلاس درس معکوس، دانشآموزان کنفرانسها، سخنرانیها و درسها را به صورت بر خط مشاهده میکنند، در بحثهای بر خط با یکدیگر مشارکت میکنند و یا تحقیقات و بررسیها را در خانه انجام میدهند و در نهایت مفاهیم را در کلاس با راهنماییهای معلم به کار میگیرند.
یاربرو، و همکاران( ۲۰۱۴) اظهار میدارند: آموزش معکوس غالباً به طور ساده به صورت «کار مدرسه در منزل و کار منزل (تکلیف) در مدرسه» تعریف شده است، در حالی که رویکردی است که معلمان را قادر میسازد روشهای متفاوت را در کلاسهای خود اجرا کنند. آموزش به شیوه وارونه، به تغییر در فرهنگ یادگیری، محیط قابل انعطاف، محتوای هدفدار و معلمان و مدرسانی با تجربه و حرفهای نیاز دارد.
مراحل انجام تدریس معکوس با امکانات موجود در ایران
-
قبل سال تحصیلی از تدریس خودتان فیلم بگیرید
-
در آغاز اولین جلسه فیلمها در اختیار دانش آموزان قرار دهید. این کار را میتوانید از روشهای مختلف انجام داد که مرسوم ترین آنها استفاده از سیستم آموزش مجازی LMS هست.
-
از دانش آموزان بخواهید فیلم تدریس را تا جلسه بعد نگاه کنند. در هر زمان و هر مکانی و به هر تعداد که دوست داشتند
-
تمرینها و تکلیفهایی برای کار در خانه به دانش آموز بدهید. این تکلیفها خیلی خیلی باید کم باشد.
-
در جلسه بعد سر کلاس فقط به بررسی تکلیفها حل تمرینهای بیشتر میپردازید
-
اگر دانش آموزی فیلم را نگاه نکرده بود یا هنوز یاد نگرفته بود با کمک دانش آموزان دیگر و شما میتواند جبران کند.
-
نیاز نیست شما تمام جلسات تدریس یعنی کل کتاب را به یک باره تدریس کنید و فیلم برداری کنید. همینکه یک یا دو جلسه از دانش آموزانتان جلوتر باشید کافی است.
به همین راحتی میتوانید تدریس معکوس را در کلاس خود اجرا کنید.
در شیوۀ تدریس معکوس، آموزش مستقیم از طریق فیلم یا وسایل آموزشی دیگر و قبل از کلاس انجام میشود که به آنها محتوای آموزشی گفته میشود و به فرایند ساخت آنها تولید محتوای الکترونیکی می گویند و در ساعت کلاس کارگروهی و رسیدگی به نیازهای فردی صورت میگیرد.
مزایای کلاس معکوس
در یادگیری به شیوه معکوس، دانشآموز با استفاده از ویدیو یا یک چند رسانهای میتواند تدریس معلم را بارها و بارها تماشا کند، آن را عقب و جلو ببرد، مکث کند، روی بخش خاصی بیشتر تمرکز کند و مطالبی را تکرار و ذخیره کند. در این صورت، هر دانشآموز بر اساس ویژگیهای شخصی و با توجه به تفاوتهای فردی خود، به درک مطلب و یادگیری میپردازد. بنابراین، کلاس معکوس به دانشآموزان اجازه میدهد بر برخی از عناصر از جمله زمان، مکان، مسیر یادگیری و همینطور سرعت یادگیری کنترل داشته باشند، چرا که میتوانند از طریق اینترنت، هر جا که بخواهند، محتوای آموزشی را دریافت و مسیر یادگیری را با سرعت مورد نظرشان طی کنند (استیکر و هورن۱۰، ۲۰۱۲).
برگمن به تجربه دریافت، دانشآموزان با گذشت مدتی از حضورشان در کلاس معکوس، پرسشهای بهتری میپرسند و عمیقتر به موضوعات میاندیشند. به نظر وی، از جمله مهمترین مزایای استفاده از آموزشهای ویدیویی، «امکان برقراری روابط انسانی عمیقتر» است، چرا که زمان آزاد شده بهوسیله آموزشهای اولیه (فایلهای ویدیویی) امکان تعامل و ارتباط بیشتری را بین معلم و دانشآموز در کلاس درس فراهم میسازد و از محوریت بالای معلم در کلاس درس میکاهد.
او میگوید: «اکنون وقت کافی دارم تا به تکتک دانشآموزان رسیدگی کنم و زمان بیشتری را در کنار دانشآموزانی سپری کنم که سعی میکنند بر موضوع تسلط یابند. در این صورت، دانشآموزان مستعد نیز آزادی بیشتری برای یادگیری مستقل دارند».
کلاس معکوس مزایای دیگری نیز دارد. برای نمونه، حقانی و همکاران (۱۳۹۵) تعاملی بودن، توجه به نیازهای دانشجو و فراهم آوردن بازخورد را از جمله مهمترین مزایای کلاس معکوس میدانند (حقانی و همکاران، ۱۳۹۵: ۱۱۹-۱۰۴). همچنین قرار گرفتن مطلب در حافظه بلند مدت و جذاب بودن درس از جمله مواردی است که علیخانی و نیلی احمدآبادی (۱۳۹۵) از آن نام بردهاند. علاوه بر موارد ذکر شده، کلاس وارونه میتواند چالشی را که همه مقاطع تحصیلی را در برگرفته و زنگ خطر را برای نظام آموزشی به صدا درآورده است، بهبود بخشد.
بدین ترتیب که با آموزشهای اولیه به صورت انفرادی (آموزش برخط یا ویدیویی)، سطوح پایین حیطه شناختی بلوم (دانش و درک) را به دانشآموز واگذار کند و زمان کلاس را به سطوح بالای این حیطه (کاربرد، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی) اختصاص دهد و با اختصاص زمان به انجام فعالیتهای گروهی، یادگیری مبتنی بر مسئله و دیگر راهبردهای یادگیری فعال، یادگیری را بهبود بخشد.
نتیجهگیری
گرچه روشهای سنتی و متداول آموزش و تدریس در خیلی مواقع از نظر اجرا سادهتر از روشهای نوین است، لیکن هنگامی که اثربخشی آموزشی و کیفیت یادگیری مورد توجه باشد، لازم است از روشها و فناوریهای جدید استفاده شود. گرچه هر نوع فناوری جدید ضامن بهبود آموزش و افزایش کیفیت یادگیری نیست، اما بهرهبرداری از فناوریهای جدید به شیوهای مناسب و به صورت آگاهانه میتواند برخی از مشکلات آموزش سنتی را کاهش دهد.
به ویژه در شرایطی که فناوریهای جدید دانشآموزان را احاطه کردهاند و دسترسی آنها به فناوری به مراتب بیش از گذشته است، بهرهبرداری از توان آموزشی فناوریهای جدید و تلفیق آن با روشهای دیگر میتواند نتایج سودمندتری داشته باشد. راهبرد کلاس معکوس از این فرصت استفاده میکند و با استفاده بهینه از فناوریهای ارتباطی، هم زمان آموزش را بسط میدهد و هم دانشآموزان را فعالتر میکند. در این شرایط، معلم نیز فرصت بیشتری دارد تا بر مسائل و مطالب مهم درس تمرکز کند و بدین ترتیب یادگیری مؤثرتر و عمیقتری را شاهد باشد.
گروه آموزش مجازی بیان نو با طراحی یک سیستم آموزش مجازی متناسب با نیاز دانش آموزان و تهیه آن بر اساس ساختار آموزش معکوس این امکان را برای مدارس ایجاد کرده است تا بتوانند به طور رایگان از این سامانه برای ساختن کلاسهای معکوس خود استفاده کنند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد محصول سامانه آموزش مجازی بیان نو می توانید با ما در ارتباط باشید.