گردشگری سلامت؛ چالش ها و فرصت‌ها
در میان حوزه‌های مختلف گردشگری، گردشگری سلامت به دلیل قابلیت و مزیت‌های رقابتی از توجه زیادی برخودار شده است.
گردشگری پس از صنعت نفت و خودروسازی، سومین صنعت بزرگ در جهان به شمار می‌رود. این صنعت تاثیر بسزایی در درآمدهای ارزی کشورها دارد و به طور حتم در آینده‌ای نزدیک به صنعت اول جهان تبدیل خواهد شد. با گذر و پیشرفت این صنعت، گردشگری از حالت عام خارج شده و به شاخه‌های تخصصی گردشگری فرهنگی، گردشگری ورزشی و گردشگری سلامت و غیره تقسیم شده‌است. برای گردشگری سلامت، تعاریف گوناگونی بیان شده است. سازمان گردشگری جهانیWTO به طور خاص، گردشگری سلامت راچنین تعریف می‌کند:
نوعی از گردشگری است که برای پیشگیری، حفظ، بهبود و ارتقای سلامت جسمی و ذهنی فرد بیش از 24 ساعت و کمتر از یکسال صورت می‌گیرد. در میـان بخـش هـای مختلف گردشگری، حوزه گردشگری سلامت، بـا توجـه بـه ویژگـی خاص آن از سرعت رشد بیشتری نسبت به دیگر حوزه ها برخوردار و نیازمند توجه ویژه ای نیز اسـت. گرچـه بـرآورد حجـم تجـارت ایـن صنعت در دنیا به دلیل نوظهور بودن و کمبود یا نبـود آمـار دقیـق ، کاری دشوار است ولی در عین حال روند رو به رشد این آمار و ارقام این نکته را به خوبی نمایان می کند کـه برخـی کشـورهای دنیـا بـا درک درست و به موقع درحال سرمایه گـذاری هـای کـلان در ایـن صنعت درآمدزا و به سرعت در حـال گسـترش هسـتند. بـر اسـاس آخرین آمار، گردش مالی گردشگری سلامت در جهان رقمی حـدود 100میلیارد دلار برآورد می شود که سـالانه 20 درصـد نیـز بـه آن افزوده می شود. امروزه کشورهای شرق آسیا و خاورمیانه جزو اصلی ترین و اولین مقاصد گردشگری سلامت در دنیا هسـتند بـه عنـوان مثال، کشور تایلند به عنوان یکی از بزرگ ترین مقاصـد گردشـگری پزشکی در دنیا 38درصد از این بـازار پررونـق را در اختیـار دارد. در این کشور اعمال جراحی زیبایی، پیوند اعضا و جایگزینی مفاصـل بـا کیفیتی بالا و هزینه ای مناسب انجام می شود یا مثال دیگـر کشـور ترکیه است که با کاهش هزینه ها و تضمین کیفیـت در بیمارسـتان هایی فوق مدرن با ایجاد شرایط یک هتل 5 ستاره و ارتباط با مراکز مشهور علمی در جلب گردشگران پزشکی موفـق عمـل کـرده و بـراساس اعلام سازمان گردشگری و بهداشت ترکیه با رشد 40 درصدی مواجه بودهاست. در ترکیه بیمارستان هایی نظیر ( آنادولو) که به دانشگاه جان هاپکنز وابسته است یا بیمارستان ( آسیبادم ) که با دانشگاه ماساچوست همکاری می کند که این امر باعث جلب گردشگر سلامت شده است.
گردشگری سلامت یکی از معدود بخش‌هایی است که جمهوری اسـلامی ایـران دارای مزیتهـای نسـبی و رقـابتی بالایی برخودار است. گردشگری سلامت در کشـور یـک دوره رو بـهرشدی را تجربه می کند. در حال حاضر براساس آمارهای موجود درچند سال گذشته، بخش گردشگری پزشکی در ایـران رشـدی بـین20تا 25درصدی را تجربه کرده است. آمارهـای تقریبـی حـاکی ازورود 30000بیمار بین المللی در سال 2013است. براساس آمـارنشریه بین المللی گردشگری که 14000مورد آن در مشهد درمـان شده اند، یعنـی بـه عبـارتی درآمـد ایـران در سـال 2013از محـل گردشگری پزشکی چیزی در حدود 220میلیـون دلار بـوده اسـت.
البته با توجه به ظرفیتهای بالای ایران و ظرفیت سایر رقبای منطقه‌ای مانند ترکیه و دبی، این آمار بسیار پایین اسـت. موقعیـت ویـژه جغرافیایی سیاسی کشـور در منطقـه خاورمیانـه و مجـاورت بـا 15کشور دیگر در حال توسـعه کـه دارای ضعفهای اساسـی در زمینـهزیرسـاختها و کیفیــت خــدمات پزشــکی و ظرفیت‌هــای گردشــگری سلامت هستند، بصورت بالقوه یک بازار هـدف 200میلیـون نفـریبرای خدمات گردشگری پزشکی به حساب می آید. اما این موضوع تنها دلیل نرخ رشد بالای گردشگری سلامت در ایران نیسـت، زیـرا پایین بودن هزینه تمام شده خدمات پزشـکی و سـلامت و کـادرپزشکی ماهر و آموزش دیده در ایران از دیگـر مزیتهـای رقـابتی درکشور و در حوزه گردشگری سلامت اسـت. طبق آمـار اعـلام شـده توسط مسئولان وزارت بهداشت در سـال 2017میـزان گردشـگرانسلامت حداکثر تا میزان 500 هزار نفر افزایش یافته است اما هـدف ورود سالانه 2الی 3میلیون نفـر بـه کشـورمان اسـت. ایـران دارایتوانمندیهای بالایی در حوزه درمان باروری، درمان سلولهای بنیادی، دیالیز، جراحی قلب، جراحی هـای زیبـایی و چشـم پزشـکی اسـت.
در چند سال اخیر تلاش‌هایی برای استفاده از ظرفیتهای زیرساختی و البته نیروی متخصص انسانی در ایران خصوصا شهر مشهد صورت گرفته است. شهر مشهد به دلیل وجود حرم مطهر امام رضا(ع) سالانه پذیرای بیش از ۲۰ میلیون زائر از داخل و یک میلیون نفر از خارج کشور است. همچنین وجود بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی درمانی در این شهر با پزشکان متخصص در زمینه‌های مختلف توانسته بخشی از گردشگران خارجی خصوصا از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را به خود جلب کند.
مشهد: پایتخت معنوی؛ قطب گردشگری سلامت
حضور گسترده گردشگران خارجی برای دریافت خدمات سلامت یا همان گردشگری سلامت در شهری همچون مشهد را می‌توان به دلیل کیفیت بالای خدمات تخصصی و همچنین ارزان بودن این خدمات پزشکی به نسبت دیگر کشورها دانست به صورتی که این هزینه‌ها حدود 30 درصد ارزان‌تر از هزینه‌های درمانی کشورهای منطقه است در حالی‌که حتی کیفیت و تخصص پزشکان ایرانی به مراتب بیشتر است. همین موضوع باعث شده است که بیماران بسیاری از کشورهای حوزه خلیج‌فارس برای درمان به ایران و خصوصا شهر مشهد بیایند. خدماتی که در بیمارستان‌های مشهد ارائه می‌شود تنوع وسیعی دارد. از جراحی پیوند عضو و درمان مشکلات مفاصل تا جراحی چشم و پوست و برخی از جراحی‌های زیبایی و پلاستیکی.
ارائه خدمات درمانی مناسب با کیفیت بالا و قیمت ارزان توانسته نظر زوار و گردشگران خارجی را که اکثرا از کشورهای مسلمان آسیای میانه و همچنین از کشورهای عربی خصوصا حاشیه خلیج فارس به این شهر مسافرت می‌کنند، به خود جلب کنند. به این ترتیب است که مشهد علاوه بر قرار داشتن در جایگاه پایتخت معنوی ایران، اکنون تبدیل به یکی از قطب‌های اصلی گردشگری سلامت نیز شده است.
نویسنده: محمد قاسم‌نژاد
