آیا بازی فکری برای کودکان ضرر دارد؟ والدین حتما بخوانند

به گزارش ایلنا و به نقل از عمو کتابی این روزها با داغ شدن بازار بازی‌های رایانه ای، بسیاری از خانواده ها برای کنترل استفاده فرزندانشان از این بازی ها به خرید بازی فکری کودک و نوجوان روی آورده اند و در عین حال این پرسش هم پیش رویشان قرار گرفته که سوق دادن بچه ها به سمت بازی های فکری آیا خود، ‌مساله و مشکلی ندارد؟ به عبارت بهتر  آیا بازی فکری برای کودکان ضرر دارد و اگر چنین است آیا اینکه فقط به جهت کنترل استفاده فرزندانمان از بازی های مجازی به بازی فکری پناه ببریم، درست است؟

اساسا از منظر سنت بازی امری نکوهیده‌ست و هدردادن اوقات و نوعی بطالت است. هنوز هم این نگاه در بین بسیاری از والدین مشاهده می‌شود. تبلور این نوع بینش را می‌توان در برنامه‌ریزی بسیاری از خانواده‌ها برای تعطیلات تابستانی فرزندانشان ملاحظه کرد. بسیاری از خانواده‌ها با پایان امتحانات پایان‌ترم و شروع تعطیلات تابستانی، برای جلوگیری از هدررفتن وقت و انرژی فرزندشان، اوقات فراغت آنها را با کلاس‌های مختلف ورزشی، هنری و حتی درسی پر می‌کنند؛ گویی پرداختن به بازی و چند ماهی از آنِ خود بودن، امری مذموم است و تا جایی که می توان باید از آن اجتناب کرد.

اما آیا واقعا بازی فکری برای کودکان مناسب است؟

بازی های فکری بازی هایی هستند که انجام آن‌ها منوط به بکارگیری مجموعه ای از مهارت هاست. این مهارت‌ها شامل مواردی مانند خلاقیت، حل مساله، سرعت عمل، دقت و تمرکز، کنترل و مدیریت و ... است. این نوع بازی‌ها مهم ترین ویژگی‌شان هماهنگ‌سازی بین مغز و بدن است و از این جهت کمک زیادی به پرورش مهارت‌های شناختی کودک می‌کند.

سازگاری مغز و بدن همان چیزی است که در مطالعات عصب‌شناختی اخیر، عامل اصلی درخشش اذهان نوابغ است.

از جمله فواید بازی ‌های فکری کودکان این است که این بازی ها با درگیر کردن هم‌زمان ذهن و بدن کودکان باعث می‌شود که مهارت‌های شناختی‌شان ارتقا پیدا کند، بنابراین بازی‌های فکری نه‌تنها اتلاف وقت کودکان نیستند بلکه به رشد و توسعه ذهنی آنها کمک هم می‌کنند.

از دیگر فواید بازی‌های فکری برای کودکان می توان به پرورش هوش اجتماعی آنها اشاره کرد. بازی‌های فکری عموما تعاملی هستند. به‌ندرت می‌توان بازی فکری‌ای یافت که تک‌نفره هم قابل اجرا باشد. همین مساله باعث می‌شود که کودکان تعامل با دیگری را در فضای رقابتی فرابگیرند و از این رهگذر بتوانند مسائل خود با همسالانشان را نیز حل و فصل کنند

فواید بازی فکری برای کودکان منحصر به این موارد نیست. بسیاری از بازی‌های فکری بر جهان‌بینی کودکان اثرگذارند. این بازی‌ها به واسطه آنکه معمولا برد و باخت مطلق ندارند و کودک برنده فقط ممکن است چند گام از کودک بازنده جلو باشد، نگاه کودکان را به مفهوم برنده‌شدن یا بازنده‌شدن عوض می‌کند. بازنده بازی تماما بازنده نیست و با بازاندیشی درباره اشتباهاتش می‌تواند در هر نوبت بازی، فاصله خود را با برنده‌شدن کم کند و این باز به نوبۀ خود، پاسخی است به این شبهه برخی والدین که آیا بازی فکری برای کودکان ضرر دارد؟

اینکه آیا بازی فکری برای کودکان ضرر دارد یا خیر، جواب مثبتی هم دارد اگر متناسب با رده سنی کودک انتخاب نشود. چه کتاب و چه بازی فکری بسیار مهم است که با سن کودک تناسب داشته باشد؛ چراکه در غیر این‌صورت ممکن است بر احساس کفایت کودکان تاثیر منفی بگذارد. برای مثال اگر بازی فکری برای کودک سه ساله که هنوز در آغاز راه بازی‌های تعاملی‌ست، متناسب با سنش نباشد و بازی‌هایی برای این کودک تهیه شود که برای سنین بالاتر مناسبند، اولا دلزدگی نسبت به بازی‌های فکری -که عموما کم‌جنب‌وجوشند و مستعد کم‌اقبالی- برای کودک به وجود می‌آید و بعد هم شکست مداوم از هم‌بازی‌های بزرگتر، بر احساس کفایت او تاثیر نامطلوب دارد.

بازی‌های فکری بر اساس رشد شناختی کودکان و نوجوانان رده‌بندی شده‌اند.

بازی‌های فکری خردسالان زیر سه سال به جهت آنکه کودک در این سنین نمی‌تواند پیچیده بیندیشد، غالبا ساده و با هدف تقویت مهارت‌های دست‌ورزی و هماهنگی چشم و دست تهیه می‌شوند. هوش‌چین‌ها،آموزش رنگ‌ها، شکل‌ها و مواردی از این دست نمونه‌هایی از این بازی‌ها هستند.

بازی فکری کودکان 3 تا 8 سال معمولا به سمت تعامل حرکت می‌کند، اما همچنان این بازی‌ها موضوعات ساده‌ای دارند. این بازی‌ها اغلب با هدف افزایش دقت و تمرکز و خلاقیت تولید می‌شوند.

بازی فکری کودکان بالای 8 سال به سمت هرچه بیشتر پیچیده‌شدن و انتزاعی‌شدن پیش می‌رود. وجه اجتماعی این این بازی‌ها همچنین بسیار پررنگ است. به عنوان نمونه بازی فکری برای 10 سال عموما این شاخص‌ها را دارد:

1.بسیار تعاملی است

2.پیچیده است

3.تقویت مهارت حل مساله مهم‌ترین هدف این بازی فکری است.

بازی‌های فکری بالای 12 سال غالبا معمایی، انتزاعی‌ و استراتژیکند و مهم ترین کارکرد آن‌ها هم افزایش خلاقیت در حل مساله است. در واقع در این بازی‌ها تفاوت در شیوه حل مساله کلید برنده‌شدن است.

به این سوال که آیا بازی‌های فکری برای کودکان ضرر دارد، پاسخ داده شد اما در این باره که بازی‌های فکری چه آورده‌ای برای نوجوانان می تواند داشته باشد، باید گفت با توجه به این که در این سنین نوجوانان به فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای دلبستگی زیادی دارند و از طرفی در حال ساختن هویت فردی و اجتماعی خود نیز هستند، این بازی‌ها می‌تواند زمینه‌ای باشد برای تقویت مهارت‌های اجتماعی نوجوانان در عرصه زندگی واقعی.

 رقابت، تحمل نظر مخالف، کنترل و مدیریت احساسات، ابراز نظر و عقیده همگی در سایه این بازی‌های فکری که تقریبا به تمامی تعاملی‌اند، امکان‌پذیر می‌شود.

در پایان باید پذیرفت که مهم‌ترین وظیفه کودک بازی‌کردن است، شغلِ کودک بازیست. با پذیرش این فرض با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان فهمید که این سوال که آیا بازی‌های فکری برای کودکان ضرر دارد، در مجموع با پاسخ منفی روبه‌رو می‌شود. بازی‌های فکری البته با رعایت شرایطی، نه‌تنها ضرر ندارند بلکه از جهات مختلف سودمندند.