برج کپسولی کوروکاوا، افول یک آرمان یا سرنخی برای آینده

برانیا آفیس متخصص در صنعت ساخت ویلا به شرح این مقاله پرداخته است.

ژاپنی ها در ابتدای تحولات دهه شصت پس از حدود نیم قرن مواجهه طولانی با ورود مدرنیته به کشورشان، توانستند از دل سنت ژاپن که برآمده از یک بی ثباتی متناوب به سبب موقعیت جغرافیایی و منطقه ای شان است، ماهیت چرخه ای و ارگانیک زندگی را بیرون بکشند و به آن در مقیاسی جهان شمول سویه ای عملگرا و کارکردی بدهند. نسخه ای آرمانشهرخواهانه برای مواجهه با اقتضائات متغیر جهان معاصر در سایه فهم جدیدی از شهر به مثابه یک ارگانیسم زنده و بیوتکنونیک.

کوروکاوا عنوان رهبر جنبش متابولیسم در پروژه برج کپسولی ناکاگین  با طراحی یک کلان سازه در قامت یک استراکچر و تعداد متغیری از واحد های سلولی متصل به سازه که قابلیت جایگزینی و جابجایی دارند یک تیپولوژی جدید برای مواجهه شهر و سکونت ارائه می کند. در این تیپولوژی میان عناصر ثابت و متغیر طرح تمایز ایجاد می شود. برج ها به عنوان ساختارهای اصلی و ثابت عمل می کنند که به موازات افزایش جمعیت میتوانند بلندتر شوند و سازه های سلولی می توانند به شکل های متنوع روی این سازه سوار شوند و در گذر زمان امکان تغییر و نوسازی با توجه به اقتضائات زمانه را خواهند داشت. شهر دائما درحال تغییر است و معماری نسبت به این تغییرات در یک ارتباط دوسویه، پویا و انطباق پذیر عمل می کند.

به موازات مبانی زیست محیطی این رهیافت، ساختمانی که با گذر زمان همواره در حال تغییر متناسب با شرایط است، حرکت ادواری میان مرگ و زندگی، زوال و تجدید حیات، سویه ای زیبایی شناسانه از مفهوم «ناکامل بودگی»، زمانمند بودن و زنده بودن را تداعی می کند.

نکته متناقض در مورد این پروژه این است که برخلاف عمده پروژه های تاریخ معماری – اگر نگوییم همه -، زنده ماندن ساختمان و تفکر طراح در سایه تغییر و انبساط پروژه در طول زمان حاصل می شود. شاید این اولین مصداق و نمونه عجیبی از تاریخ معماری باشد که مانایی نگاه و تفکر پشت طرح با مانایی شکلی و کارکردی پروژه در تقابل باهم قرار گرفته اند. در ادامه دفتر معماری برانیا، متخصص در امر ساخت ویلا، به توضیحات تکمیلی این اثر فاخر می‌پردازد.

اگر به معماری به مثابه خلق یک محصول برای زندگی و عرضه آن در فضای مصرف نگاه کنیم آن چه در مورد این پروژه جالب بنظر می رسد این است که کوروکاوا صرفا فرم جدیدی از مصرف را ارائه نمی کند بلکه اساسا چگونگی مواجهه ما با کالای مصرفی در مدیوم معماری را تغییر داده است.

در این رهیافت ما با پذیرش ماهیت زوال پذیر زندگی از تولید محصول معماری به عنوان یک محصول بادوام و ایستا به سمت تولید یک محصول قابل تفکیک با قابلیت جایگزینی و بروزرسانی حرکت می کنیم. در حال حاضر 80 درصد همه محصولات فقط یک بار استفاده می شوند و 99 درصد عناصر مادی یک کالای مصرفی ظرف شش هفته به زباله تبدیل می شود.

این رهیافت امکان ایجاد حلقه های بسته رشد – تحویل قطعات قبلی و تعویض با قطعات جدید – را بوجود می آورد که این به معنای ایجاد موازنه ای سالم میان نیازهای مصرف کننده -میل به تازگی و نوگرایی - و منافع اشتراکی جامعه است. مخاطب معماری با گذار از مصرف به سمت مشارکت، از یک گیرنده منفعل به یک مشارکت کننده فعال سوق داده می شود و معماری با وجود تمامی دگرگونی های لاجرم برآمده از زیست معاصر در یک تعامل فعال با مخاطب، خود را با شرایط منطبق می کند و به حیات خویش در مسیر بسیار طولانی تر و موثرتری ادامه می دهد.

مراحل ساخت و نصب کپسول ها و پلان ایزومتریک برج که نحوه ارتباط فضاها را نشان می دهد

این تغییر بنادین نیاز به شکل گیری فرهنگ جدیدی از مواجهه با محصول معماری دارد. شاید لازم بود که متابولیست ها درست مثل یک کمپانی تولید اتومبیل که خدمات پس از فروش ارائه می کند، رابطه شان با مخاطب محصول را تا سال ها حفظ نمایند و زمینه های شکل گیری این فرهنگ را فراهم نمایند تا امتداد درگیری طراح با محصول منجر به شکل گیری نوع جدیدی از فرهنگ مصرف اشتراکی در مواجهه با ساختمان شود. فرهنگی که در آن جایگاه مخاطب از «نظام مصرف کننده» به «نظام اعضا» تغییر می یابد. چیزی که امروزه در بسیاری از صنایع شکل کاملا عملی به خود گرفته است. به عقیده خود کوروکاوا دوام کپسول ها صرفا مکانیکی نیست، بلکه کاملا اجتماعی است و مستلزم تغییر خواست اجتماعی برای مشارکت فعال در جایگزینی متناوب آن هاست.

ساختمان معروف به برج کپسولی با وجود گذشت نزدیک به نیم قرن هیچ تغییری نکرد و تلاش های کوروکاوا برای جابجایی کپسول ها در دوره های متناوب 25 ساله به نتیجه ای نرسید و ساختمان تا حدود نیم قرن به همان شکلی که ساخته شده بود باقی ماند. و در این سال ها جریان های مختلفی از قدرت هم در پی تخریب آن برآمده اند، که نهایتا موفق هم شدند و این ساختمان در سال 2022 به طول کامل جمع شد.

فضاهای مختلف داخل کپسول ها

برج ناکاگین علیرغم دیدگاه های رادیکال و آوانگاردی که داشت نتوانست به عنوان یک تیپولوژی جدید از گونه های ساختمانی شهری در بستر اجتماعی اش به درستی هضم شود و در ادامه بیشتر به نماد شکست خورده ای از جریان فکری متابولیسم بدل شد. به نظر می آید برخلاف سیاق معمول که معماری در یک تاخیر تاریخی نسبت به تحولات فکری و اجتماعی است، این بار کمی جلوتر از جامعه حرکت می کند و به دلیل همین ماهیت انقلابی و رادیکالی که دارد، ایده معمار در بستر اجتماعی اش به درستی هضم نمی شود و در ظاهر بی نتیجه می ماند.

متابولیست ها که بن مایه تفکرشان «همزیستی» بود به دنبال بحران های اقتصادی دهه 70 چند شقه شدند و مجالی برای تحقق کامل آرمان هایشان فراهم نیامد و جریان فکری شان در قالب نحله های مختلفی تا به امروز ادامه یافته است.

حال سوالی که می توان پرسید این است که امروز با وجود زیرساخت های اشتراکی که در بستر وب بوجود آمده و امکان مشارکت فعالانه مخاطب در تولید و تداوم محصول در بسیاری از صنایع و حرفه ها بیش از پیش فراهم شده است آیا میتوان نگاه آرمانشهرخواهانه متابولیست ها را در قامتی جدید بر پایه فرهنگ اشتراکی مبتنی بر دات کام ادامه و گسترش داد؟

این مقاله درباره ی اثری قابل توجه است که توسط مهندس محمدجواد نیازی، از موسسین شرکت برانیا آفیس، دارای تخصص در حوزه ی طراحی و ساخت ویلا گردآروی شده است.