تولید از پیچیده‎ترین میدان نفتی ایران آغاز شد

توسعه میدان نفتی آذر؛ اندوخته‎ای گرانبها از سرمایه انسانی، دانش و تجربه

میدان نفتی مشترک آذر به عنوان پیچیده ترین میدان مشترک نفتی با ظرفیت تولید روزانه ۶۵ هزار بشکه نفت خام اسفندماه 1399 به بهره برداری رسمی رسید. تولید زودهنگام از این طرح در اسفند ماه ۱۳۹۵ و با هدف دستیابی به ظرفیت تولید نفت خام به میزان ۳۰ هزار بشکه در روز محقق شده بود. تاکنون (اسفندماه 1399) حدود 36  میلیون بشکه نفت از این میدان مشترک برداشت شده و درآمد حاصل از تولید نفت آذر، از سقف هزینه‌های توسعه میدان پیشی گرفته است. تأمین منافع ملی، ایجاد فرصت اشتغال برای نیروهای بومی و رونق اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها در منطقه ایلام، از شاخص‌های برجسته اجرای طرح توسعه میدان نفتی مشترک آذر به شمار می آید.  با توجه به منویات مقام معظم رهبری در نام‌گذاری امسال به نام «جهش تولید»، حجم عظیمی از کار و فعالیت در طرح توسعه میدان نفتی آذر با حضور پیمانکاران ایرانی محقق شد.

*موقعیت جغرافیایی:

میدان نفتی مشترک آذر در بلوک اکتشافی اناران در استان ایلام (در جنوب غربی ایران و ۲۵ کیلومتری شهرستان مهران) در مرز ایران و عراق واقع شده است.

*تاریخچه توسعه:

طرح توسعه میدان نفتی آذر که در جنوب استان ایلام در مجاورت میدان البدره عراق واقع به دنبال قرارداد بیع‌متقابلی که میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیومی داخلی متشکل از شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت و شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی صنعت نفت امضا شده بود، تکمیل شده است. نخستین دکل در مهرماه سال ۱۳۹۱ در میدان آذر مستقر و برپا شد. در سال 92 قراردادهای سطح الارضی طرح امضا شد و در سال 93 عملیات حفاری نخستین چاه به اتمام رسید؛ در سال 1394 پرداخت هزینه های طرح از طریق تسهیلات صندوق توسعه ملی و ساخت تاسیسات جهت تولید زودهنگام آغاز شد. در ادامه توسعه طرح در سال 95 حفاری 10 حلقه چاه با عمق مجموع 63 کیلومتر به پایان رسید و خط لوله 16 اینچ صادرات نفت از میدان آذر تا دهلران به طول 130 کیلومتر تکمیل شد و به بهره برداری رسید. در سال 1396 حفاری 13 حلقه چاه با مجموع عمق 72 کیلومتر به اتمام رسید و سفارش گذاری کالاهای واحد فرآورش مرکزی آغاز شد. در ادامه توسعه این طرح در سال 97 عملیات اجرایی خطوط لوله صادرات نفت و گاز به طول 323 کیلومتر به اتمام رسید و دستیابی به مجموع تولید 19 میلیون بشکه نفت محقق شد؛ در سال 1398 فعالیت های راه اندازی و پیش راه اندازی در واحد فرآورش مرکزی آغاز شد و حفاری 18 حلقه چاه به عمق 82.5 کیلومتر به اتمام رسید. و در نهایت در سال 1399 حفاری 20 حلقه چاه به عمق 88 کیلومتر و همچنین عملیات ساخت ردیف های نفتی جهت تولید 65 هزار بشکه در روز به اتمام رسید.

*هزینه های  اجرای طرح:

هزینه‌های اجرایی طرح توسعه میدان آذر، بالغ بر ۱.۴ میلیارد یورو برآورد می شود که بخش قابل توجهی از آن از طریق صندوق توسعه ملی و بخشی دیگر نیز از طریق شرکت اهداف و وام‌های بانکی تأمین شده است.

*پیچیدگی های توسعه آذر:

میدان آذر در نزدیکی گسل اصلی زاگرس و گسل بالارود قرار گرفته و ساختاری با رژیم‌های فشاری متناوب و پیچیده دارد که درهم‌تنیدگی ویژگی‌های ساختاری میدان سبب می‌شد در جریان حفاری چاه‌ها، آن هم در اعماق زیاد، به‌طور مستمر با تغییرات شدید و غیرقابل پیش‌بینی رژیم فشاری در لایه‌های زمین روبه‌رو باشیم. یعنی به‌واسطه تناوب زیاد لایه‌های کم‌فشار و پرفشار و ثبت فشارهای غیرعادی سازندی هنگام حفاری، در فواصل زمانی کوتاه، هم با هرزروی گل حفاری و هم با جریان پرفشار سیال روبه‌رو بود که برای رفع این مشکل، باید از جداری‌ها و آستری‌ها در سایزهای غیرمعمول استفاده می‌شد.

عمیق‌ترین و سنگین‌ترین لوله‌های جداری سطحی کشور با عمق بیشتر از ۲ کیلومتر و وزن حدود ۵۰۰ تن، در چاه‌های آذر نصب شده است و بیشترین تعداد مقاطع حفاری برای دسترسی بهینه به لایه مخزنی در سطح میدان‌های نفتی کشور با هفت حفره مربوط به میدان آذر است. البته در کشور میدان‌هایی از این دست وجود دارد، اما در این ابعاد پیچیده و ناشناخته نیست. افزون بر این، با توجه به فشار و دمای بالای مخزن، میدان آذر می‌تواند تقریباً جزو میدان‌ها با فشار و دمای بالا (HP HT) یه شمار آید و با لحاظ کردن مقدار بالای گازهای اسیدی، چالش‌های عملیاتی این میدان دوچندان می‌شود. بسیاری از پیمانکاران حفاری در دنیا برای اثبات توانایی‌های فناورانه، روی قابلیت‌های خود در حفاری چاه‌های HP HT تأکید می‌کنند و در میدان آذر ۲۰ حلقه چاه از این نوع وجود دارد. به این فهرست، ناهمگنی بالا در خواص سنگ و سیال به‌ویژه کیفیت نفت‌ تولیدی از افق‌های مختلف مخزنی، وجود رسوب فراوان وکس و آسفالتین و با تأکید مجدد وجود مقادیر بالای گاز سولفید هیدروژن در مخزن را هم باید اضافه کرد. هر چاه در میدان آذر، یک داستان زمین‌شناسی اختصاصی با درس‌آموخته‌های منحصر به خود را دارد.

*سهم ساخت داخل:

سهم ساخت داخل در این پروژه بالغ بر ۷۵ درصد بوده است. تأمین عمده کالاهای مورد نیاز و اجرای طراحی‌های استاندارد با بهترین کیفیت ازسوی کارشناسان ایرانی انجام شده است و طرف قراردادهای اصلی طرح پیمانکاران ایرانی بوده‌اند. می‌توان آذر را نسلی نو از میدان‌های نفتی کشورعنوان کرد که توسعه آن، سبب ایجاد باور ملی نسبت به توانایی توسعه میدان‌های پیچیده نفتی میان کارشناسان و شرکت‌های ایرانی شد.

*اشتغال زایی:

این طرح در دوران اوج فعالیت های اجرایی سایت بیش از 3740 نفر و در دوران بهره برداری بیش از 800 نفر اشتغال زایی به همراه داشته است. همچنین در مجموع 10 هزار نفر اشتغالزایی غیرمستقیم برای تکمیل شدن این طرح در بخش های مختلف برآورد می شود.

*نکات برجسته طرح :

- تولید از پیچیده ترین میادین نفتی به لحاظ زمین شناسی در خاورمیانه

- انجام حفاری چاه ها با عمق نهایی حدود 4800 متر بسیار بیشتر از میانگین چاههای دیگر در کشور

- 19 حلقه چاه تولیدی و یک حلقه چاه تزریق پساب با مجموع حفاری 88 کیلومتر

- انجام حفاری چاه ها با میانگین بسیار بالاتر از سایر رکوردهای حفاری در ایران

- بهره مندی از ظرفیت های علمی و عملی شرکت ها و پیمانکاران ایرانی

- افزایش تولید و مشارکت حداکثری لایه های سروک از طریق اسیدکاری انتخابی با تکنولوژی موجود و حجم دبی بالا برای نخستین بار در ایران

- انجام عملیات شکافت اسیدی برای اولین بار در ایران

- افزایش اشتغال در استان ایلام با حضور 60 درصدی نیروهای بومی

-  واگذاری 150 قرارداد به مشاوران، سازندگان و پیمانکاران

- رونق بنگاه های اقتصادی استان در قالب پیمانکاران و شرکت های خدماتی

- انجام پاکسازی وسیع میدان های مین

- احداث بزرگترین سازه بتنی کشور در محدوده رودخانه چنگوله به طول 380 متر و بیش از 9100 مترمکعب بتن ریزی

- 73 میلیون نفرساعت اشتغال با رعایت ملاحظات HSE و بدون حادثه منجر به فوت

- به‎کارگیری فناوری‌های نو با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در مقاوم‌سازی لایه‌های زمین‌شناسی که سبب کاهش هرزروی سیال حفاری شد.

- طراحی، تولید و نصب انواع پکرها (توپک‌های متورم‌شونده آبی درون‌چاهی دائمی، توپک‌های متورم‌شونده نفتی، توپک‌های بادشونده، توپک‌های کامپوزیت، توپک‌های حل‌شونده) به همت شرکت های دانش بنیان

- صرفه جویی ارزی 125 میلیون یورو کمتر از پیش بینی اولیه

*مسئولیت اجتماعی:

در این طرح فعالیت های متنوعی برای ایفای نقش مسئولیت اجتماعی انجام شده است که همچنان ادامه دارد. سهم نیروهای بومی در اشتغال‌زایی طرح حدود 60  درصد بوده است و تلاش شد سطح تجربه و مهارت نیروهای محلی شاغل در طرح ارتقا یابد. حدود ۳ هزار میلیارد ریال قرارداد با شرکت‌های بومی امضا شد. یکی از کارهایی که در حوزه مسئولیت اجتماعی (CSR) انجام شد این بود که ساختمان‌های مدارس مناطق مجاور طرح نوسازی و استانداردسازی شد. در چند نقطه برای کتابخانه مدارس و مساجد خرید و تجهیز انجام شد.. دوره‌های آموزشی برای رویارویی با مین و مهمات عمل‌نکرده با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه برگزار و فعالیت‌هایی هم با هدف فرهنگ‌سازی برای مسائل زیست‌محیطی در سطح منطقه انجام شد. احداث آبگیر چنگوله هم که آثار زیست‌محیطی مثبتی دارد، در این طرح عملیاتی شد. ایجاد چندین هکتار فضای سبز در منطقه، خدمات رسانی به زائران اربعین و ساخت و تجهیز کامل پاسگاه میله 28 هنگ مرزی مهران ازدیگر اقدامات مسئولیت اجتماعی در این طرح بود.