حصیربافان دیوار در شمال، جنوب و غرب ایران

نشانی که از هرمزگان تا بوشهر، از ایلام تا اصفهان و از مازندران تا گیلان هنوز با نور کم‌جانی در دستان زنان روستایی روشن مانده است و همچنان به شکل زیرانداز و سبد تولید می‌شود.

حصیربافی در شهرهای مختلف کشور با توجه به آب و هوای متفاوت، به روش‌های گوناگونی انجام می‌شود. برای مثال عشایر برای دیواره‌های چادرانشان از «چیت‌بافی» استفاده می‌کنند که عایقی مقابل سرما و گرماست. صفحه دیوار ایلام پر از آگهی این هنر دستی روستاییان شهر ایلام است. آقای حیدری یکی از کاربران سایت دیوار در شهر ایوان این استان چیت‌هایی را که مادرش هر از گاهی می‌بافد در دیوار می‌فروشد. او درباره کاربری چیت‌ها توضیح می‌دهد: «افراد هنگام پیک نیک این چیت‌ها را دور چادرشان می‌کشند. همچنین وقتی که آتش درست می‌کنیم برای این که شعله آن کسی را اذیت نکند دورش را چیت می‌گذاریم. این چیت‌ها به خصوص بین دامداران و سیاه‌چادران کارایی زیادی دارد.» او می‌گوید که دیگر این زیراندازها پرفروش نیستند و با اینکه قبلا نقش پررنگی در خانه‌ها داشته اما امروزه مادرش فقط به عنوان یک سرگرمی ماهی یک یا دو نمونه از آنها می‌بافد. 

تنوع در کاربرد و مواد اولیه

اگرچه اولین زیرانداز انسان‌ها از جنس همین وسایل حصیری بوده است اما به غیر از زیرانداز، وسایل دیگری مثل سبد، کلاه، گلدان، رومیزی و... هم با آن درست می‌کنند. در ساحل شمال کشور هم این زیراندازهای حصیری بهترین مانع برای جلوگیری از نفوذ رطوبت هستند. معمولا در این نواحی از ساقه گندم و برنج یا گیاه‌های خودرو حاشیه مرداب و آبگیر مثل خیزران و مروار برای ساختن این حصیرها استفاده می‌شود. حتی کاربری وسایل حصیری در نوار شمالی و جنوبی کشور با هم متفاوت است؛ برای مثال زنان جنوبی با آن سبدهای ریزبافت ۴۰ کیلویی خرما می‌بافند اما در شمال کشور از آن لوازم تزئینی متفاوتی مثل کلاه، کیف، سبد و... بافته می‌شود.

در جنوب کشور مردم بنا بر جبر جغرافیایی، گیس درختان خرما را به صنایع دستی تبدیل می‌کنند و از آن پادری، حصیر، سبد و طناب می‌سازند. زلیخا مرادی، یکی از همین زنان با تجربه بوشهری است. او می گوید تنوع زنبیل‌هایی که با آنها ساخته می‌شود بسیار زیاد است. «زنبیلی برای حمل علوفه، برای حمل ماهی، حمل خرما و رطب و...» خانم مرادی تا به حال دو بار هنرهای خودش را در سایت دیوار آگهی و برای آن مشتری‌هایی هم پیدا کرده است. او توضیح می‌دهد: « من وسایل حصیری‌ام را هم در گروه‌های تلگرامی و واتس‌آپی و هم در دیوار آگهی کرده‌ام اما مردم در دیوار بیشتر به فروشنده اعتماد دارند. از سوی دیگر در گروه‌ها نهایتا چند مشتری از شیراز یا شهرهای اطراف اجناسم را ببینند اما در دیوار نگاه هر فرد از هر شهری ممکن است به آنها بیفتد به همین دلیل مشتری بیشتری در دیوار پیدا می‌کنم.» یکی از اجناسی که او با درست کردنش آشناست «تویزه» است. تویزه را می‌توان به جای سینی هم در زندگی روزمره به کار برد. مرادی می‌گوید اخیرا رستورانی در دیوار او را پیدا کرده و سفارش چندین مدل تویزه داده تا به جای ظرف زیر پیتزا از آن استفاده کنند. مرادی که ساکن شهر فاریاب استان بوشهر است از وسایل حصیربافی تمام قد دفاع می‌کند و می‌گوید: «ما از حصیرها رومیزی هم درست می‌کنیم. آنها قابل شست و شو هستند و می‌توانند به جای سفره یک بار مصرف به کار روند. با این کار خانواده‌ها پلاستیک کمتری هم مصرف خواهند کرد.» 

در آگهی‌های دیوار انواع صنایع دستی حصیری پیدا می‌شود. برای مثال کپوره شکل دیگری از حصیربافی است که حسین سالمی اهل شادگان (توابع خوزستان) آن را آگهی کرده. سالمی می‌گوید: «ما نزدیک به ۱۰ سال است که وسایل حصیری می‌بافیم و از آن سفره، جاشیرینی، طبگ، جارو، طلادی، زنبیل و دیگ درست می‌کنیم.» به گفته او طلادی وسیله‌ای مانند در قابلمه است که با برگ درخت نخل درست شده و از آن برای دم کشیدن برنج استفاده می‌کنند. این وسایل در خوزستان استفاده زیادی دارد اما مردم شهرهای دیگر از وسایل دکوری استقبال بیشتری می‌کنند.

پرطرفدار بودن وسایل حصیری باعث شده که حتی برخی از افراد مستقیما نخ حصیربافی را آگهی کنند. برای مثال در دیوار لاهیجان هفته پیش آگهی برای فروش چند بسته گالی شده بود. گالی‌ها گیاهان مرداب‌زی هستند که به جز استفاده در حصیربافی کاربرد دیگری ندارند. اهمیت این وسایل حصیری در این است که آنها ایران را به یکی از شانزده کشور تولیدکننده لوازم حصیری در جهان تبدیل کرده‌اند و اگر تبلیغ کافی برای این حرفه نشود به زودی خانواده‌های زیادی آن را از یاد خواهند برد.