عربستان و متحدانش هزینه بازگرداندن بازار به تعادل را متحمل شوند

به گزارش ایلنا، 12 روز از نشست یکصد و شصت و هشتم اوپک می گذرد نشستی که در نگاه اول عربستان و متحدانش را پیروز آن  نشان می دهد اما واقعیت اینگونه نیست؛ درباره واقعیت نداشتن این نگاه، مدیر امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت در گفتگویی با شانا توضیحاتی مبسوطی می دهد و در عین حال از حربه پخش "شایعه" از سوی عربستان در نشست اخیر می گوید.

گفتگوی مهدی عسلی را درباره ناگفته های یکصد و شصت و هشتمین نشست اوپک می خوانید:

در اجلاس یکصد و شصت و هشتم اوپک چه گذشت و چه تفسیری از نتیجه این نشست که بسیاری آنرا تحمیل نظریات عربستان و متحدانش بر بیشتر کشورهای عضو اوپک می دانند، می توان کرد؟

آنچه در اجلاس یکصد و شصت و هشتم اوپک گذشت (که قبل از جلسه هم پیش بینی می شد)، عبارت بود از عدم توافق کشورهای عضو بر سر مدیریت عرضه نفت و تعیین یک سقف جدید تولید برای اوپک؛ اما درباره عربستان؛ می توان گفت که  این نتیجه کاملا بر خلاف نظریات عربستان و کشورهای همراه او بود و همانطور که ملاحظه شد در پایان نشست برخلاف نشست سال قبل و نیز تابستان امسال وزیر نفت عربستان از تصمیم کشورهای عضو تمجید و آن را تایید نکرد. از سوی دیگر این اجلاس را باید پیروزی نسبی ایران با توجه به افزایش نفوذ کشورمان  پس از موفقیتهای دیپلماسی کشور در دستیابی به  توافق با کشورهای ١+٥  و نیز برگزاری موفقیت آمیز اجلاس سران مجمع کشورهای صادر کننده گاز در تهران و حفظ دبیرکل ایرانی  آن مجمع برای یک دوره دو ساله دیگر دانست. نباید فراموش کرد که روسای جمهوری و دولتهای برخی کشورهای عضو اوپک که در عین حال عضو اصلی و یا ناظر مجمع کشورهای صادرکننده گاز هستند و نیز دبیرکل اوپک  در اجلاس سوم سران مجمع در تهران که در اوایل آذرماه برگزار شد شرکت داشتند و در آنجا هم رایزنیهایی در خصوص بازار نفت و دبیرکلی اوپک مطرح شده بود.  در اجلاس اخیر اوپک این موضوع محسوس بود که بر خلاف سالهای گذشته  که با  تشدید تحریمها و کاهش تولید و صادرات نفت کشوراصولا حضور کشورمان نادیده گرفته می شد در این اجلاس بسیاری از کشورهای مهم عضو اوپک  از نظریات ایران حمایت کردند و یا دست کم با آن مخالفت نکردند و نظر عربستان را نیز نپذیرفتند. این نتایج که حتی قبل از رفع تحریمها و افزایش تولید و صادرات ایران پیش آمد نشان می دهد که با لغو تحریمها و افزایش تولید نفت کشور، ایران می تواند بار دیگر نقش  مهمی در این سازمان ایفا کرده، اوپک را با همکاری دیگر اعضا به دوران طلایی خود در اثرگذاری بر بازار نفت  بازگرداند.

برای رسیدن به یک  تحلیل منصفانه و صحیح از نتایج اجلاس اخیر اوپک باید مسائل این سازمان  را در چارچوبی وسیعتر و بلندمدت تر بررسی کرد. تردیدی نیست  که وضع فعلی به طور کلی بر خلاف منافع کشورهای اوپک است زیرا از سال گذشته تاکنون اوپک در مجموع بیش از ٥٠٠ میلیارد دلار از درآمدش را از دست داده است بدون آن که حتی سهم کل اعضای این سازمان در بازار نفت تغییر زیادی کرده باشد. با سقوط قیمت نفت به حدود٤٠ درصد سال گذشته طبعا کشورهایی که تولید و صادرات بیشتری داشته اند بیشتر متضرر شده اند. این موضوع با این که حمایت از راهبرد عربستان را تضعیف کرده است اما آن کشور و کشورهای همراه با در اختیار داشتن بیش از نیمی از تولید اوپک هنوز کاهش تولید خود را منوط به همکاری دیگر اعضای اوپک (یعنی کاهش تولید عراق و ایران) و کشورهای غیر اوپک (بخصوص روسیه) می کنند.

مسئولیت وضع و شرایط به وجود آمده با  کیست؟

در آستانه نشست اخیر اوپک از آنجا که برخلاف ادعای عربستان در نشست سال گذشته (نوامبر سال ٢٠١٤) تولید غیر اوپک و بخصوص نفت غیر متعارف کاهش نیافته و قیمت نفت به مراتب بیش از پیش بینی عربستان  کاهش یافته (به طوری که این قیمتها سبب متضرر شدن کشورهای عضو اوپک با هزینه تولید بالا شده) در نتیجه حمایت کشورهای عضو حتی همراهان سنتی عربستان سست شده و آن کشور از جانب متحدان خود و نیز دیگر اعضای اوپک تحت فشار قرار گرفته بود تا اقدامی عملی برای ثبات بازار نفت انجام دهد. به همین دلیل نیز در روزهای قبل از نشست اخیر شاهد گسترش شایعاتی بودیم مبنی بر آن که عربستان حاضر است تا یک میلیون بشکه از تولید خود را کاهش دهد مشروط بر آن که ایران و عراق  در داخل اوپک و روسیه در خارج اوپک نیز همکاری کنند. به این شایعات به طور غیر مستقیم و از سوی دولتهای  یادشده دامن نیز زده می شد و  تنها پس از نشست اوپک که نقشه عربستان اجرا نشد این شایعات  تکذیب شد.

راهبرد جدید عربستان در گزارشهای مختلف از جمله در هفته نامه پترولیوم اینتلیجنس ( Petroleum Intelligence Weekly, Dec. ٢٠١٥٢) بررسی شده است و با مطالعه این گزارشها معلوم می شود که اجلاس اخیر کاملا بر خلاف میل آنها پیش رفته است که به آن معنا نیست که بهترین نتیجه حاصل شده باشد. زیرا بهترین نتیجه هنگامی حاصل می شد که اوپک تصمیم به کاهش تولید (از سوی کشورهایی که تولید خود را نسبت به دسامبر ٢٠١١  افزایش داده بودند) می گرفت تا هم بازار متعادل شود و هم بازار ها برای نفت ایران مهیا می شدند. براساس گزارش نشریه یادشده هسته اصلی راهبرد عربستان تکیه اوپک به هزینه پایین تولید خود در مقابل هزینه بالاتر تولیدکنندگان غیر اوپک بوده است تا به  بازار اجازه داده شود ضمن فشار به تولیدکنندگان غیر اوپک  در عین حال  به دلیل قیمتهای پایین تقاضا برای نفت اوپک را هم  افزایش دهد.  اما همانطور که گفته شد این راهبرد در یک سال گذشته نتیجه ای به بار نیاورده است. به همین دلیل در آستانه نشست اخیر عربستان با ایده جلب همکاری اعضای اوپک و غیر اوپک برای اجرای دنباله ای از کاهشهای محدود در تولید را برای ایجاد تعادل در بازار نفت به اجرا بگذارد. شرط سعودیها بازگشت عراق به سیستم سهمیه بندی، موافقت ایران با تعدیل در افزایش تولید و صادرات خود پس از لغو تحریمها و همکاری معنادار غیر اوپک بود.

این راهبرد اخیر عربستان و پذیرش این واقعیت که برای کاستن از سطح انباشته شده انبارهای نفت تولید باید کاهش یابد از نظر تحلیلگران بازار نفت این طور تلقی شده است که که عربستان و کشورهای همراه او هنوز نقش سنتی اوپک برای ایجاد تعادل در بازار نفت و ایده مدیریت بازار نفت از سوی اوپک را برای همیشه کنار نگذاشته اند، موضوعی که بر آن اصرار می شد و مثلا در سمینار دوسالانه اوپک در تابستان گذشته مکررا از سوی مسئولان نفتی این کشورها  ابراز شده بود و هرگونه کاهش تولید از سوی اوپک رد شده بود. برخی اظهار کرده اند این شایعات از سوی خود سعودیها منتشر شده بود تا در کنفرانس اخیر ابزاری برای مذاکره داشته باشند اما در هر حال نشان می دهد که موضع عربستان نسبت به سال قبل و حتی تابستان امسال تغییر کرده است. سقوط قیمتها به سطحی پایین تر از سطح قابل قبول آن برای سعودیها به دلیل پایداری تولید غیراوپک در قیمتهای پایین و احتمال سقوط بیشتر قیمتها در آینده نزدیک، عربستان و کشورهای همپیمان او را به این صرافت انداخته است تا با فراموش کردن ادعاهای ماههای گذشته خود برای بازگشت قیمت نفت به محدوده ٥٠ تا ٦٠ دلار تلاش کنند. از گزارشهای دبیرخانه اوپک و تبادل نظرها به نظر می رسد اتفاق نظری برای کاهش تولید به میزان یک تا یک و نیم میلیون بشکه در روز در سال آینده مسیحی در حال شکل گیری است اما نکته آن است که این کشورها که منافع افزایش تولید در قیمتهای بالا را به دلیل تحریمهای ایران و سقوط تولید لیبی در نتیجه جنگ داخلی آن کشور خود به تنهایی به جیب زدند حالا اصرار دارند هزینه برگرداندن بازار به تعادل را همه اوپک از جمله ایران و نیز غیراوپک متحمل شوند. در هر حال باید دقت کرد که اکنون و با ظهور صنعت نفت غیر متعارف که تولید آن در قیمتهای نسبتا پایین نیز دوام آورده است ایفای نقش سنتی اوپک برای ایجاد تعادل در بازار به راحتی گذشته امکان پذیر نیست و اوپک لازم است راهبرد هوشمندانه تری را که شامل رقابت در هر دو بخش پایین دستی و بالادستی نفت است مد نظر قرار دهد تا سهم بازارها با قیمتهای منصفانه را حفظ کند. زیرا کاهش شدید عرضه نفت خام اوپک سبب ایجاد نوسانات شدید در قیمتها خواهد شد که نه به نفع تولیدکنندگان و نه مصرف کنندگان است. دلیل نیز آن است که با افزایش شدید قیمتها تولیدنفت غیرمتعارف که برخلاف نفت متعارف می تواند با حفر چاههای متعدد در فاصله زمانی یک تا دو ساله افزایش قابل توجهی پیدا کند دوباره  به بازار آمده و قیمتهای نفت را ساقط و سهم اوپک را در بازار تهدید کند.

با این توضیحات این نکته روشن شد که چه کسانی مسئول وضع کنونی بازار نفت بوده و با تحمیل یک راهبرد ناصحیح  بر اوپک در دو سال گذشته سبب از دست رفتن میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی کشورهای عضو شده اند، حال این سئوال پیش می آید آیا  کشور ما می توانسته بهتر از این عمل کند یا خیر؟ 

از سال گذشته که به دلیل عرضه مازاد نفت، ناشی از افزایش تولید برخی کشورهای اوپک و نیز نفت غیر متعارف آمریکای شمالی و انباشت انبارهای تجاری نفت، قیمت نفت شروع به تنزل کرد ایران (وزارت نفت) ضمن تماس با کشورهای اوپک از جمله کشورهای حامی سیاست عربستان خواهان کاهش تولید کشورهایی شد که تولید اوپک را از سقف رسمی تولید این سازمان یعنی ٣٠ میلیون بشکه در روز (که در سال ٢٠١١ و قبل از اعمال تحریمها علیه ایران تصویب شده بود) بالاتر برده و به حد ٣١ میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه در روز رسانده بودند در حالی که تقاضا برای نفت اوپک (اگر این سازمان بخواهد نقش متوازن کننده بازار نفت را بازی کند) حتی کمتر از ٣٠ میلیون بشکه و نزدیک به ٢٩ میلیون بشکه در روز بود.  کشورهایی که با افزایش تولید خود به این عدم تعادل دامن زدند مطابق گزارشهای دبیرخانه اوپک و دیگر سازمانهای انرژی بین المللی کاملا مشخص بودند. هنگامی که عربستان با این درخواست از سوی ایران و برخی دیگر از کشورهای عضو مانند ونزوئلا و الجزایر مواجه شد کاهش تولید خود را منوط به همکاری همه اعضای اوپک و حتی کشورهای غیر اوپک مانند روسیه کرد. صرف نظر از آن که مشروط کردن اقدام اوپک به رفتار کشورهای غیراوپک برای مدیریت عرضه نفت و جلوگیری از سقوط قیمتها اصولا با اساسنامه اوپک همخوانی نداشت ایران رسما اعلام کرده بود که به دلیل اعمال تحریمهای ظالمانه اصولا نه تنها نباید از تولید خود کم کند بلکه لازم است کشورهایی که با افزایش تولید خود بازارهای ایران را تصرف کرده اند تولید خود را کاهش دهند تا افزایش تولید ایران در پایان تحریمها،  ثبات بازارهای نفت را بر هم نزند. اما خواست ایران و کشورهای عضو اوپک از سوی عربستان و کشورهای عضو متحد آن کشور نادیده گرفته شد. این بی اعتنایی به درخواست ایران و دیگر کشورهای عضو از سوی عربستان و همپیمانان او علاوه بر انگیزه این کشورها در استفاده از ابزار ظرفیت تولید نفت خود برای پیشبرد مقاصد سیاسی دلیل دیگری هم داشته است که  قبلا هم در مطبوعات کشور به آن اشاره شده است و آن اشتباه تاریخی  اوپک و دولت وقت ایران در پذیرش طرح کنار گذاشتن سیستم سهمیه بندی تولید و اعلام صرفا یک سقف تولید برای کل اوپک در کنفرانس دسامبر سال ٢٠١١ (که اتفاقا ریاست اوپک با ایران بود) است.

هدف واقعی این طرح که به نظر می رسد با طراحی و زمینه سازی ماهرانه از سوی عربستان و کشورهای همراه او طرح و به تصویب رسید فراهم کردن زمینه ای موجه برای افزایش تولید این کشورها با هدف اعلام نشده تصرف  بازارهای ایران (که پیش بینی می شد  تولید و صادرات او به دلیل تحریمها کاهش یابد)  و دیگر کشورهای عضو (لیبی) که تولیدشان به دلیل مناقشات سیاسی کاهش می یافت بود. هرچند بهانه رسمی  طرح و تصویب این طرح در کنفرانس، آوردن تولید کشور عراق تحت نظام سهمیه بندی اوپک بود اما نه آن کشور این موضوع را پذیرفته بود و  نه حتی  در بیانیه مطبوعاتی کنفرانس دسامبر سال ٢٠١١ به این موضوع اشاره ای شده بود. به هر حال آن اشتباه تاریخی  به عربستان و کشورهای همراه او اجازه  داد که بدون آن که متهم به زیر پا گذاشتن توافق خود در میزان سهمیه  تولید  شوند تولید خود را افزایش دهند. بنابراین، این کشورها  از سال گذشته و با شروع سقوط قیمتها نیز با وجود اعتراض ایران و دیگر کشورها کاهش تولید خود را منوط به همکاری دیگر اعضای اوپک و حتی غیر اوپک کردند زیرا تک تک این کشورها رسما تعهدی به رعایت سطح خاصی از تولید ندارند.

مواضع ایران در اجلاس اخیر چه بود؟  به ادعای برخی، ایران در نشستهای اوپک و بخصوص نشست اخیر قوی ظاهر نشده است.

مواضعی که ایران در اجلاس اخیر گرفت در راستای همان مواضع حساب شده در دو ساله گذشته بود که مختصرا توضیح داده شد. در اجلاس اخیر  این برداشت وجود داشت که عربستان و کشورهای همراه در صدد بودند به بهانه پیوستن دوباره اندونزی به جمع کشورهای اوپک سقف تولید رسمی اوپک را افزایش دهند (این موضوع در نیمه جلسه وزارتی اوپک و هنگامی که معلوم شد نقشه آن کشور پذیرفته نخواهد شد ظاهرا از سوی نماینده نیجریه به مطبوعات بین المللی درز کرد که بعدا تکذیب شد) تابا افزایش سقف رسمی تولید بتوانند افزایش عملی تولید خود را در سالهای اخیر تحت پوشش آن قرار دهند. در حالی که بازگشت اندونزی به اوپک در میزان تولید واقعی نفت جهان تغییری ایجاد نمی کند در واقع یک تغییر حسابداری از افزایش تولید اوپک (به میزان تولید اندونزی حدود ٨٠٠ هزار بشکه) و کاهش تولید غیر اوپک به همان میزان است. اگر هدف واقعا تصحیح رفتار اشتباه گذشته و ایجاد ثبات در بازار نفت  بود ابتدا باید در یکی دو ماه مانده تا اجلاس و با دعوت ایران به رعایت سقف رسمی، تولید واقعی را به سقف تعیین شده یعنی ٣٠ میلیون بشکه پایین می آوردند. سپس با الحاق اندونزی اوپک می توانست در کنفرانس آینده اضافه کردن حسابداری تولید آن کشور به تولید اوپک بدون اندونزی و کسر آن از تولید غیر اوپک را اعلام کند.  به همن دلیل نیز ایران و چندین کشور دیگر عضو  با توجه به مازاد عرضه موجود در بازار با افزایش سقف رسمی تولید مخالفت کرده درخواست خود مبنی بر رعایت تولید در سطح سقف رسمی اوپک را یادآوری کردند. 

در خواست دیگر این کشورها مبنی بر  افزایش نیافتن تولید نفت از جانب ایران پس از لغو تحریمها به بهانه وجود مازاد عرضه در بازارهم بشدت از سوی ایران رد شد. این درخواست در واقع با هدف اعمال تحریمهای جدید از سوی  این کشورها بر بخش نفت ایران است تا از توسعه ظرفیتهای تولید نفت کشور جلوگیری شود. این موضوع بارها از طرف وزیر محترم و دیگر مسئولان وزارت نفت اعلام شده که افزایش تولید ایران به سطح قبل از اعمال تحریمها حق طبیعی کشور بوده و قابل مذاکره  نیست و کشورهایی که با افزایش تولید خود سبب مازاد عرضه نسبت به سقف رسمی اوپک شده اند باید تولید خود را کاهش دهند. باید توجه کرد که این کشورها نه تنها سهم ایران و لیبی را در بازار نفت تصرف کرده اند بلکه در مجموع به میزان یک میلیون و ٥٠٠ هزار بشکه نیز بیشتر از حد مجاز بر مبنای سقف رسمی تولید کرده اند. به عبارت دیگر این کشورها در مجموع  حدود ٤ میلیون بشکه بیش از میزان تولید خود در دسامبر ٢٠١١ عرضه می کنند و حال، حاضر نیستند برای ایجاد تعادل در بازار نفت حتی بخشی از این افزایش را  کاهش دهند تا بازار به تعادل برسد. بنابراین در یک نگاه  منصفانه هیچ ایرادی نمی توان  بر موضعگیری ایران در مورد سقف تولید و مدیریت تولید اوپک در اجلاس اخیر وارد دانست.

انتخاب دبیر کل از دیگر موضوعات چالشی این نشست بوده است، موضع ایران درباره انتخاب دبیرکل چه بود؟

موضعگیری ایران درباره دبیر کل کاملا صحیح بود. چندین کشور عضو قبل از اجلاس و از جمله در جریان برگزاری اجلاس سران مجمع کشورهای صادر کننده گاز  مخالفت خود را با ادامه کار دبیرکل کنونی سازمان مطرح کرده بودند. علاوه بر تجاوز دوره تصدی دبیرکلی از سوی جناب آقای البدری از دو دوره ٣ ساله برخی کشورها معتقد بودند که دبیرکل در سالهای اخیر در حد مورد انتظار ظاهر نشده و بیطرفی بین کشورهای عضو را رعایت نکرده است. به عبارت دیگر سعی کرده است نظریات کشورهای خاص  در تصمیمگیریهای اوپک پر رنگتر شده و این تصمیمها را توجیه کند. بنابراین چندین کشور عضو خواهان انتخاب شخصیت  دیگر و احیانا جوانتری به دبیرکلی اوپک  بودند. ایران که خود به طور رسمی نامزد خود را برای تصدی دبیرکلی معرفی کرده است اما به دلیل مخالفت برخی کشورها که خود آنها نیز نامزد دبیرکلی معرفی کرده اند امکان گرفتن کرسی دبیرکلی را نداشته است و سعی کرد از بهترین شخصیتهای موجود در کشورهای عضو که مواضع آنها به ایران نزدیک بوده است برای دبیرکلی اوپک حمایت کند. اما از آنجا که  این شخصیتها یا شخصا مایل و یا قادر به قبول پیشنهاد نبودند و یا از سوی دولتهای خود  معرفی نشده بودند چاره ای غیر از انتصاب دبیرکل کنونی به عنوان سرپرست دبیرخانه اوپک برای چند ماه و تلاش برای انتصاب یک شخصیت بیطرف و برجسته به دبیرکلی اوپک  در کنفرانس آینده نبود.