ارومیه دریاچه‌ای بود که نمکزار شد، زجرش ندهیم احیا نمی‌شود

استاد دانشگاه و پدر علم کویرشناسی ضمن تشریح اوضاع دریاچه ارومیه به ارائه راهکارهایی برای حل این معضل زیست محیطی پرداخت.

پرویز کردوانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به وضعیت دریاچه ارومیه طی سال‌های گذشته گفت: در سال ۱۳۲۶ که می‌خواستند میزان آب کشور را محاسبه کنند ایران را به ۶ حوزه آبریز تقسم کردند و دریاچه ارومیه نیز یکی از حوزه‌های آبریز محسوب می شد زیرا رودهایی که در آذبایجان شرقی و غربی و اردبیل جریان داشتند به این دریاچه می ریختند.

وجود ۱۰۲ اکوسیستم در دریاچه ارومیه

کردوانی با بیان اینکه ارومیه بزرگترین دریاچه داخلی است که ۳ درصد مساحت مملکت را شامل می شود، افزود: دریاچه ارومیه ۱۰۲ اکوسیستم خاکی و جزیره داشت که انسان و حیوان نیز در برخی جزایر آن زندگی می کردند.

وی اظهار داشت: بحرالمیت که دریاچه ای خیلی شور است هیچ موجود زنده ای در آن زیست نمی کند اما در دریاچه ارومیه موجودی بنام آرتمیا عمل می آید که مناسب برای تغذیه ماهی و میگوست و همچنین دورتادور دریاچه نوعی لجن وجود داشت که برای درمان بسیاری از امراض مناسب بود همچنین حیواناتی مثل گاومیش در آن زندگی می کنند ضمنا درامتداد این دریاچه باد از غرب به شرق می وزد و ۶ شهرستان که در حاشیه این دریاچه داشتند از نسیم خنک آن بهره مند می شدند.

این استاد دانشگاه گفت: در دهه ۵۰ ساخت بندر و رفت و آمد کشتی و توریست و گردشگر در این دریاچه آغاز شد ولی از آب دریاچه استفاده نمی شد.

سدسازی آغازی بر پایان دریاچه

وی ادامه داد: بعد از این مدت با توجه به اینکه دریاچه حوزه آبریز است یعنی آب سطحی و رودها به آن وارد شده و همچنین وجود آب های زیرزمینی، با روند توسعه ای روستاها، شهرها و صنایع شروع به سدسازی کردند یعنی اولویت به شهرها و صنعت داده شد و کشاورزان نیز شروع به حفر چاه کردند، بنابراین هم کشاورزی و هم شهرها و صنعت بصورت بی رویه توسعه پیدا کردند.

کردوانی گفت: بعد از سدسازی هایی که انجام شد آب دریاچه رو به کاستی رفت و به همین دلیل طرفداران افراطی محیط زیست طرح شکافتن سدها را برای روانه شدن آب به دریاچه مطرح کردند در حالی که این کار شدنی نبود زیرا شهرها وصنعت آب نداشتند و با توجه به دور بودن امکان استفاده از رود ارس هم نبود.

وی تصریح کرد: ۹ سال است که آب دریاچه روز به روز کمتر می شود اما ۳ سال پیش زمانی که نماینده ارومیه قاضی پور نامه ای برای اندیشیدن چاره ای برای نجات دریاچه به بنده نوشت من نوشت پیشنهاد بازگرداندن اب رود زاب که به عراق می رود را مطرح کردم.

۵۳ هزار حلقه چاهی که جان دریاچه را گرفتند

کردوانی گفت: همه تصور می کنند که خشک شدن متوجه سد است در حالی که حفر ۵۳ هزار حلقه چاهی که کشاورزان دورتا دور دریاچه زده اند عامل اصلی وقوع این فاجعه است که باعثشده شهرهای عجب شیر، آذرشهر بناب، ملکان، اسکو درحاشیه شرقی دریاچه آبشان شور شده و با آب شور کشاورزی می کنند.

۴ سال است که برای دریاچه عزاداری می کنیم / بستن چاه ها چاره کار نیست

وی با بیان اینکه وزارت نیرو به تصور اینکه در چاه ها را ببندد وضع دریاچه خوب می شود، ادامه داد: حدود ۴ سال است که برای دریاچه عزاداری می کنند و درب چاه های کشاورزی را می بندند در حالی که این روش چاره کار نیست زیرا قبل از حفر چاه ها آب زیر زمینی به دریاچه می رفت ولی حفر چاه ها باعثشد سطح آب پایین رفته و آبی برای ورود به دریاچه وجود نداشته باشد.

پروفسور کردوانی گفت: تاکنون پیشنهادات مختلفی برای نجات دریاچه ارومیه مطرح کردند از جمله اینکه سد ها شکافته شوند، از ارس آب ببرند و حتی از دریای خزر آبرسانی شود که مشخص شد اقتصادی نیست چون هزینه برق به حدی است که به اندازه کل مصرف برق کشور است و البته ابتکار رئیس سازمان محیط زیست هم مخالفت کرد تا اینکه رئیس جمهور وعده داد که دریاچه احیا شود و در اولین جلسه بعد از روی کار آمدن دولت جدید هیات دولت مسئله احیای دریاچه را مطرح کرد.

وی با بیان اینکه مسئولین متوجه شدند که ته دریاچه به گونه ای است که آب زیرزمینی به چاه ها می رود، افزود: در حال حاضر با دعوت از دانشگاه ها و ۵۰۰ دانشمند ایرانی و ۵۰ دانشمند خارجی طرحی را در اردیبهشت مصوب کردند.

کردوانی آب بستن به دریاچه را راهکار حل این معضل ندانست و گفت: نباید برای نجات این دریاچه آب به آن بریزند چون با این اقدام علاوه بر اینکه چاه ها را بیشتر شور می کند و آب را نیز هدر می دهد.

وی تصریح کرد: در حال حاضر برخی مسئولینی که مامور نجات دریاچه هستند شوری آب چاه ها را مربوط به دریاچه نمی دانند و مطرح کرده اند که از زیر دریاچه آب شور به چاه ها نمی رود در حالی که اینگونه نیست و این مسئله پنهان نگاه داشته می شود اما به گفته نماینده ارومیه ۵۰ روستا تخلیه شده و رئیس کل بازرسی کشور نیز وجود ۱۸ هزار حلقه چاه غیر مجاز و الگوی بد مصرف آب را دلیل خشک شدن دریاچه عنوان کرده است.

این استاد دانشگاه همچنین گفت: بنا به اذعان رئیس سازمان جهاد کشاورزی ۲۰۴ هزار هکتار از زمین های کشاورزی آذربایجان شرقی در شهرستان های حاشیه دریاچه ارومیه تحت تاثیر مستقیم پسروی آب این دریاچه قرار دارند و کشاورزی شهرستان های ملکان، بناب، عجب شیر، آذرشهر، اسکو شبستر و حتی تبریز در معرض مستقیم پسروی آب دریاچه قرار دارند.

وی در ادامه به مصاحبه ای از مدیر کل دفتر بهبود بهره وری و اقتصاد آب و آبفا در وزارت نیرو استناد و تصریح کرد: بنا به گفته این مقام مسئول هر چه مسئله برای آب بوجود آمده بخاطر توسعه ناپایدار بوده سطح کشت وکارخانه زیاد شده بهترین نمونه برای توسعه ناپایدار دریاچه ارومیه است در حوزه دریاچه ارومیه به روال گذشته کشاورزی می شد این اتفاق برای دریاچه نمی افتاد، آمده ایم کشت چغندر قند باغی و علوفه را در آنجا توسعه داده ایم که همگی محصولا آب بر هستند کشت این منطقه انگور بود که به مراتب مصرف آب کمتری داشت و به جای باغات انگور باغات سیب توسعه یافتند که نیاز به آب بیشتری داشتند.

فریاد آب بستن بروی دریاچه بلند است

کردوانی خاطرنشان کرد: با برداشت بی رویه آب از چاه های اطراف دریاچه منابع آب سفره ای اطراف تخلیه شد وطبق قانون ظروف مرتبط آب دریاچه بصورت معکوس به سفره های آب زیرزمینی و چاه ها وارد شد در نتیجه این جریان معکوس آب چاه ها نیز شور شدند زیرا زمانی از آب شیرین دشت ها به دریاچه می رفت ولی با حفر چاه زیاد این رویه برعکس شد، ولی کسی این مسئله را نمی داند و دائم فریاد می کشند که چرا آب بروی دریاچه نمی بندند.

وی تاکید کرد: من گله دارم چرا حقیقت را به مردم نمی گویند که اگر به دریاچه آب بریزیم آب شور می شود.

کردوانی تصریح کرد: در حال حاضر ۱۵ هزار میلیارد تومان اعتبار برای نجات این دریاچه در نظر گرفته اند اما استاندار آذربایجان غربی گفته بسیاری از دانشمندان خارجی که به ایران آمده اند سکوت کرده اند و یا یک آلمانی گفته که دریاچه تبدیل به پارک خورشیدی شود.

آب کشاورزی را به نمکزار بریزیم!

وی در ادامه به اقدامات استانداری آذربایجان شرقی وغربی مبنی بر تشکیل شورای اجتماعی فرهنگی برای گرفتن آب کشاورزی اشاره و اظهار داشت: بر اساس تحقیقات مجری طرح نجات دریاچه ارومیه می توانند ۴۰ درصد آب کشاورزی را بگیرند یعنی کشاورزان آبیاری قطره داشته باشند اما این اقدام شدنی نیست چون درختان این منطقه به آبیاری غرقابی آبیاری عادت دارند و آب به زیر زمین نفوذ کرده و ریشه هم به اعماق پایین تری رفته است

وی افزود: همچنین پیشنهاد آبیاری بارانی نیز بدلیل بادخیز بودن منطقه میسر نیست و یا آبیاری تحت فشار بدلیل این که نیاز به برق داشته و هر ۱۰۰ متر کابل ۱۴ میلیون هزینه دارد و هر متر لوله ۲ پلی اتیلن ۱۳ هزار تومان هزینه دارد البته دولت اعلام کرده ۸۵ درصد این هزینه ها را می پردازد اما ۱۵ درصد باقی مانده نیز برای هر هکتار ۱۰ تا ۱۵میلیون هزینه برای کشاورز دارد.

کردوانی گفت: پیشنهاد دیگراین است که از بذر اصلاح شده استفاده شود که این اقدام نیز مصائب و سختی های خاص خودش را برای کشاورز در بر دارد و در نهایت دادن پول به کشاورز برای انصراف از کشاورزی را مطرح کرده اند.

وی همچنین گفت: به گفته کلانتری اقدامی که در دریاچه ارومیه انجام می دهیم الگویی برای تمام ایران باشد و حتی گفته اگر سراغ کشاورزی برویم فقیر می شود.

وی ادامه داد: رئیس جمهورنیز طرح آبگیری از سد شهید مدنی را مطرح کرده و گفته شده که در حوزه زرینه رود و سیمینه رود کسی کشاورزی نکند و آب به دریاچه ریخته شود.

کردوانی در ادامه به پیشنهاد مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست اشاره و اظهار داشت: بنا به گفته این مسئول بدلیل کمبود آب باید الگوی کشت را تغییر دهیم و در سال جاری در حوزه دریاچه ارومیه نکاشت داشته باشیم و کشاورزان سود خود را بصورت نقدی دریافت کنند و با این اقدام ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب برای دریاچه ارومیه تامین شد.

وی همچنین به پیشنهاد وزیر کشاورزی مبنی بر تشویق سرمایه گذاران برای کشت فرا سرزمینی یعنی کشورهای روسیه امریکای لاتین افریقای مرکزی اشاره کرد.

نمکزار تبدیل به لجنزار شود!

کردوانی در ادامه به اظهارات شهردار تبریز اشاره کرد و افزود بنا به گفته این شخص درصورتی که این دریاچه خشک شود حیات از تبریز و دیگر شهرهای اطراف رخت بر می بندد لذا انتقال پسماند آب تبریز به دریاچه ارومیه با جمعیت یک میلیون ۸۰۰ هزار نفر دارای خروجی فاضلاب بالایی است که می توان بعد از تصفیه به دریاچه ارومیه برود.

وی با بیان اینکه با این اقدام نمک بارزش را فاضلاب بریزند نمکزار را تبدیل به لجنزار می کنیم، گفت: نماینده سازمان ملل در ایران گفته که دریاچه ارومیه احیا شدنی نیست.

دریاچه فقط ۱۰ درصد آب دارد

وی در ادامه گفت: در گذشته دریاچه ارومیه ۳۰ میلیارد متر مکعب آب داشت اما اکنون تنها ۱۰ درصد آب دارد که البته این میزان نیز آب نیست بلکه باتلاق و کویر و نمکزار و چیزی شبیه کویر مرکزی ایران است.

کردوانی ادامه داد: این دریاچه ۲ میلیارد آب دارد در حال حاضر برنامه این است که با آب کشاورزی ۱۲ میلیارد دیگر آب به دریاچه ریخته شود که معا ۱۴ میلیارد متر مکعب خواهد شد که این میزان نصف ظرفیت دریاچه است.

وی همچنین تصریح کرد: برنامه این است که جنوب دریاچه یعنی قسمتی که از زرینه رود و سیمینه رود تغذیه می کند خشک و جنگل کاری شود و برای جلوگیری از ریزگرد ها مالچ پاشی کنند در حال که نمک دریاچه ارومیه به گونه ای است که بلورش نمی شکند که ریزگرد شود مگر اینکه شکسته شود که می شود.

نمکزار دریاچه نخواهد شد

پدر علم کویرشناسی با تاکید بر اینکه دریاچه ارومیه احیا نمی شود، گفت: هر قدر آب به دریاچه بریزیم از زیر دریاچه نفوذ کرده و بقیه آب ها را نیز شور می کند پس در و ضعیتی که آب نیست نباید آب کشاورزی را بگیرند به دریاچه بریزند.

وی با ابراز تاسف از اینکه نمکزار دیگر دریاچه نمی شود، خاطرنشان کرد: قدر این دریاچه را ندانستیم و آن را تبدیل به نمکزار کردیم و با مختصر آب کشاورزان نیز امکان احیای آن وجود ندارد.

کردوانی معتقد است: به هیچ وجه امکان احیای دریاچه ارومیه وجود ندارد چون اصلا آب نیست و اگر هم آب ببندبم بدلیل اینکه از زیر دریاچه آب می رود کما اینکه در سال جاری ۱۶ سانتی متر آب دریاچه ارومیه نسبت به سال گذشته پایین تر آمده است.

خشک شدن تنها راه نجات

وی تاکید کرد: از لحاظ اقتصادی اجتماعی زیست محیطی و حتی سیاسی باید این دریاچه خشک شود زیرا اگر به همین حالت باقی بماند در روح و روان مردم تاثیر بدتری می گذارد.

پیشنهاد برای احداثپارک خورشیدی

این استاد دانشگاه پیشنهاد داد: یا پارک خورشیدی درست کنیم که برق آذربایجان غربی وشرقی ررا تامین کند و وزارت صنایع به تمام مناطق ایران که نمک برداشت می کنند اعلام کند از نمک موجود در این دریاچه برداشت شود و یا یک جاده شمالی جنوبی شرقی غربی احداثکنیم و دریاچه نیز تبدیل به پارک حیوانی گیاهی شود و به این ترتیب خاطره آن دریاچه فراموش می شود.

پسته و زعفران بکاریم، با پارک جنگلی خاطراتش را فراموش کنیم

وی همچنین گفت: برای جلوگیری از شوری بیشتر چاه ها دور دریاچه زهکش بزرگ احداثکنند که آب بارندگی و سیل به دریاچه نرود چون آب شورتر شده و چاه های اطراف را شورتر می کند و مسائل زیست محیطی بدتر می شود و برای کشت نیز تمام باغ ها تبدیل به باغ پسته بشوند وقسمت هایی نیز زعفران کاری کنند کاری که در شهرستان بناب انجام شده است.

برای مرده ای که احیا نمی شود اشک نریزیم

کردوانی یادآور شد: نباید اشک بریزیم و بگوییم بی لیاقت بودیم چون دیگر کاری نمی توان انجام داد در هر صورت ما زیباترین دریاچه کشور را تبدیل به نمکزار کرده ایم و قطعا امکان ندارد که احیا شود پس دریاچه را زجر ندهیم و نعش مرده را جلوی چشمان مردم نگاه نداریم و آب کشاووران را هم برای زنده کردن مرده ای که امکان بازگشت ندارد نگیریم.

خبرنگار: زهرا قلی پور