سهم دیپلماسی در بی‌نصیبی ایران از تجارت طلای سرخ
بحران زعفران ایرانی، فقدان نگاه صنعتی به این بخش و عدم پیوند آن با تجارت بین‌الملل است. بحرانی که پیش از آن که اقتصادی باشد یک مشکل بزرگ در سیاست خارجی ایران است.
به گزارش ایلنا، ایران بهترین هوا و خاک را برای کاشت زعفران داراست. به همین دلیل 85 درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود. برای تولید طلای سرخ، خاک زمین باید سبک یا ترکیبی از شن و رس باشد که پیاز زعفران بتواند در خاک علاوه بر تامین مواد غذایی، در مقابل شرایط خاص منطقه‌ای نیز مقاومت نماید. زعفران گیاهی است نیمه گرمسیری و در نقاطی که دارای زمستان ملایم و تابستان گرم و خشک باشد به‌خوبی می‌روید. مقاومت زعفران در مقابل سرما زیاد است، ولی چون دوران رشد آن مصادف با پاییز و زمستان و اوایل بهار است، طبعا در این ایام به هوای مناسب و معتدلی نیاز دارد. در دوره خواب یا استراحت گیاه (تابستان) بارندگی یا آبیاری برای آن مضر است. اراضی آفتاب‌گیر و بدون درخت که در معرض بادهای سرد نیز نباشند برای رشد زعفران مناسب است. حداکثر دمای هوا برای این گیاه بین 35 تا 40 درجه سانتی‌گراد است و در ارتفاع بین 1300 تا 2300 متر از سطح دریا عملکرد خوبی نشان داده است.
مجموعه این عوامل در ایران و به صورت خاص در شمال شرقی ایران ( استان خراسان ) مهیا است و ایران به جریان اصلی تولید زعفران در دنیا تبدیل شده است.
سهم ناچیز از تجارت
تجارت زعفران در دنیا با نام ایران گره خورده است. ایران به تنهایی 85 درصد طلای سرخ را تولید می کند اما شاید باور کردنی نباشد که سهم ما از تجارت 8 میلیارد دلاری زعفران در دنیا تنها 300 میلیون دلار است. یعنی کشوری که تولید کننده بیش از چهار پنجم طلای سرخ است تنها 3.75 درصد از این بازار نصیبش می‌شود.
پانزده درصد مابقی زعفران دنیا توسط اسپانیا، یونان، ایتالیا، مراکش و هندوستان تولید می‌شود. زعفران در ایران به عنوان یک ادویه شناخته می‌شود و مصرف غذایی دارد اما این محصول در دنیا به عنوان یک داوری گیاهی شناخته می‌شود و در صنایع داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه آرام بخش و نشاط آور است و در تولید داورهای ضد افسردگی و قرص‌های آرام‌بخش کاربرد دارد. همچنین به صورت دم کرده برای کاهش فشار خون و همچنین کنترل قند خون و بهبود دیابت کابرد دارد. از مصارف جهانی زعفران استفاده از آن در تولید مواد اولیه صنعت قنادی است.
مرغوب بودن زعفران ایرانی باعث شده متقاضیان بسیاری در سراسر دنیا خواهان این محصول ایرانی باشند. بیشترین حجم زعفران ایران به ترتیب اولویت به کشورهای امارات متحده عربی، اسپانیا، چین، عربستان سعودی، هند، سوئد، هنگ‌کنگ، ایتالیا و تایوان صادر می‌شود. علاوه‌بر این، کشورهای عراق، بحرین، قطر، کویت، عمان، افغانستان، پاکستان، ژاپن، مالزی، سنگاپور، کره جنوبی، اندونزی و بنگلادش، ترکمنستان، قزاقستان، روسیه، ارمنستان نیز واردکننده زعفران ایرانی هستند. در میان کشورهای اروپایی نیز انگلستان، فرانسه، آلمان، فنلاند، اتریش، نروژ، دانمارک، رومانی، مجارستان، یونان، بلغارستان و اوکراین سهم قابل توجهی از واردات خود را به زعفران ایرانی اختصاص داده‌اند و در قاره آمریکا نیز ایالات متحده آمریکا و کانادا از جمله کشورهای واردکننده زعفران ایرانی هستند.
طبق گفته نایب رئیس شورای ملی زعفران در حال حاضر در ایران بیش از 600 هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم در ایران در بخش تولید و بسته‌بندی زعفران مشغول به کار هستند که 90 درصد آنان در استان‌های خراسان رضوی و جنونی فعالند. از سوی دیگر و به گفته وزیر جهاد کشاورزی ظرفیت اشتغالزایی زعفران در کشور بسیار زیاد است و یک هکتار زعفران در سال 200 نفر روز شغل ایجاد می‌کند.
با این توصیفات سوال اساسی در این بخش این است که چرا کشوری که جریان اصلی تولید زعفران است، سمی زیر 4 درصد در تجارت آن در دنیا دارد؟ این اتفاق تقریبا در تمام بخش‌های اقتصاد ایران بی‌سابقه است. یکی از اصلی‌ترین اشکالاتی که به اقتصاد ایران وارد می‌شود این است که چرا در بخش‌هایی که مزیت نسبی وجود ندارد (مثلا خودرو) سرمایه‌گذاری شده است و بازده آن پایین است. اما به نظر می‌رسد اقتصاد ایران یک اشکال بزرگ‌تر و اساسی‌تر هم دارد و آن این که در بخش‌هایی که مزیت نسبی وجود دارد هم وضعیت به فاجعه نزدیک است. وقتی کشوری 85 درصد یک محصول گران بها را تولید می‌کند یعنی در آن بخش مزیت مطلق وجود دارد. اما وقتی سهم این کشور از تجارت جهانی این محصول زیر 4 درصد است چه نامی می‌توان بر آن نهاد و چگونه می توان توصیفش کرد؟ این پرسش پیش می‌آید که اگر ایران در بخشی که در آن مزیت مطلق دارد هم نمی‌تواند در عرصه جهانی رقابت کند، پس در چه بخشی می‌تواند حضور داشته باشد؟
بحران صادرات
نگاهی به جزییات نشان می‌دهد بحران زعفران ایرانی، فقدان نگاه صنعتی به این بخش و عدم پیوند آن با تجارت بین‌الملل است. بحرانی که پیش از آن که اقتصادی باشد یک مشکل بزرگ در سیاست خارجی ایران است.
در حال حاضر اسپانیا که بعد از ایران و با فاصله بسیار زیاد در تولید زعفران قرار دارد، بدون هیچ مشکلی بازار اروپا را در اختیار دارد. اسپانیا بدون پرداخت هیچ عوارضی و با تعرفه صفر امکان فروش محصول به اروپا را در اختیار دارد. این در حالی است که موانع تعرفه‌ای و غیر تعرفه‌ای که اتحادیه اروپا علیه زعفران ایرانی اعمال می‌کند عملا امکان صادرات مستقیم به اروپا را از بین برده است.
از سوی دیگر چین نیز یکی از بزرگ‌ترین وارد کنندگان زعفران دنیاست. این در حالی است طبق گفته عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران ایران، تعرفه صادرات زعفران به چین بالای ۳۰ درصد است در حالی‌که برای دیگر نقاط دنیا زیر ۱۰ درصد است. معنای واقعی این مقدار تعرفه این است که چین عملا ورود زعفران ایرانی را ممنوع کرده است. چین یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان زعفران در دنیاست، ایران هم بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در دنیا به شمار می‌آید. اما چرا مصرف‌کننده بزرگ مانع واردات زعفران از صادرکننده بزرگ آن شده‌است؟ چینی‌ها در حالی با اجناس بنجل خود بازار مصرفی ایران در بسیاری از بخش ها را در اختیار دارند که حتی حاضر به واردت محصول باکیفیت و رقابت‌پذیر ایرانی نیستند و صادر کنندگان ایرانی ناچار هستند این محصول را بعضا با یک سوم قیمت به سایر کشورها و به خصوص افغانستان بفروشند و از آن طریق به چین صادر شود.
اینجاست که این پرسش را باید متوجه وزارت امور خارجه کرد که در این میان دیپلماسی در خدمت توسعه کجاست؟ وزارت خارجه و وزارت صنعت، معدن و تجارت چه توضیحی در این خصوص دارند و چه اقداماتی برای حل این مشکل انجام داده‌اند؟
سیل عظیم واردات کالاهای چینی
در این خصوص اعتراض تولید کنندگان و صادرکنندگان ایرانی نسبت به رفتار چینی‌ها کاملا بر حق است و باید پیگیری شود. گلایه اصلی عضو هیات رئیسه شورای ملی زعفران این است که چین جزو اصلی‌ترین صادر کنندگان کالا به ایران است اما برای واردات محصولی مانند زعفران از ایران در حدی سختگیری می‌کند که عملا آنرا ممنوع کرده است. او می‌گوید: «مسئولان باید در نظر داشته باشند که سیل کالاهای چینی بدون سختگیری وارد ایران می‌شود اما در مورد محصولی مانند زعفران که کالای اساسی ایرانی برای صادرات به شمار می‌آید، صادرات به چین عملا ناممکن شده است.»
به نظر می‌رسد در حال حاضر اصلی‌ترین اولویت وزارت صنعت، معدن، تجارت و وزارت امور خارجه باید پس گرفتن بازارهای جهانی باشد، آن هم در حوزه‌ای که ایران مزیت مطلق دارد و محصولی کاملا رقابت پذیر عرضه می‌کند. زعفران آزمونی برای راستی آزمایی مسئولان دولتی برای رشد صادرات غیر نفتی است. اگر کشوری که 85 درصد زعفران دنیا را تولید می‌کند باید بتواند حداقل نیمی از تجارت آنرا نیز کنترل کند. اما در حال حاضر سهم ایران از تجارت 8 میلیارد دلاری زعفران دنیا 3.75 درصد است. این عدد معنایی جز فاجعه ندارد.
گزارش از : مهدی الیاسی
