ایلنا گزارش می‌دهد؛
تحریم و صندوق‌های ثروت
اهمیت این صندوق‌ها زمانی نمود بیشتری دارد که کشوری مانند ایران در دهه‌های اخیر در معرض تحریم‌های خارجی است که هر آن می‌تواند مهمترین منبع درآمدی یعنی نفت را نشانه بگیرد.همان‌طور که با احیای تحریم‌های اقتصادی علیه ایران مهمترین بخش تحریم‌ها به صفر رساندن صادرات نفت ایران است که از آبان ماه اجرایی می‌شود.
یکی از مباحث مهم در اقتصاد کلان تاثیر درآمدهای ارزی حاصل از منابع طبیعی مانند نفت وگاز و نحوه‌ی تاثیرگذاری آن بر دیگر متغیرهای اقتصاد کلان است که در دهه‌های اخیر به ویژه از دهه ۷۰ میلادی به محل بحث میان صاحب نظران این حوزه تبدیل شده است.
شاید جرقه شروع این مباحث در زمان کشف گاز طبیعی و صادرات آن توسط کشور هلند در دهه ۷۰ میلادی زده شد. در ابتدا تصور می‌شد که در آمدهای ارزی حاصل از صادرات گاز می‌تواند مشکلاتیی مانند پس انداز برای سرمایه گذاری، درآمدهای دولت و... را برطرف کند و زمینه شکوفایی اقتصاد هلند را فراهم کند.
اما نتایج حاصل از آن عجیب و در جهت معکوس این پیش بینی‌ها بود. به طوری که موجب افزایش بیکاری، تورم و تضعیف صنایع در این کشور شد که از آن پس در ادبیات اقتصادی از این پدیده به عنوان «بیماری هلندی» یاد می‌شود.
البته بیماری هلندی تنها بخشی از تاثیر درآمدهای حاصل از منابع طبیعی را توضیح می‌دهد.
بسیاری از کارشناسان حوزه ی اقتصاد توسعه تقریبا به این نتیجه رسیده‌اند که در صورت نبود برنامه جامع برای درآمدهای ارزی منابع طبیعی این درآمدها می‌توانند به بلای جان اقتصاد تبدیل شوند که از اصطلاح «نفرین منابع» یاد می‌شود و بیماری هلندی بخشی از این نظریه می‌باشد.
این موضوع برای کشور ایران که وابستگی شدید به منابع ارزی حاصل از فروش منابع طبیعی مانند نفت وگاز دارد از اهمیت خاصی بر خوردار است. به ویژه آن‌که این درآمدها دارای ماهیت بی‌ثبات، پایان پذیر و منتج از بیرون مرزها است که به نوعی تدوین سیاست‌های کلان یک کشور را می‌تواند با مشکل رو به رو کند.
تقریبا بسیاری از کارشناسان در مورد وجود بیماری هلندی در اقتصاد ایران اتفاق نظر دارند، البته می‌توان نقطه شروع آن را در پیش از انقلاب و دهه ۵۰ شمسی و همزمان با افزایش درآمدهای ارزی ایران دانست که تا امروز در اقتصاد ایران زیسته و موجب بسیاری از مشکلات اقتصادی مانند صنعت زدایی، بیکاری و تورم شده است.
همان طور که ذکر شد این درآمدها ماهیت بی‌ثبات و پایان پذیر دارند. کارشناسان اقتصادی برای برطرف کردن این مشکلات استفاده از صندوق‌های ثروت ملی را پیشنهاد می‌کنند که نمونه موفق آن مدل نروژی است.
در کل سه نوع صندوق نفتی با کارکرد‌های مختلف برای مدیریت درآمدهای منابع طراحی شده است که عبارتند از: صندوق تثبیت ایجاد ثبات اقتصادی و رفع اثر نوسانات قیمت نفت(مثال؛ شیلی و روسیه)؛ صندوق پس انداز(توسعه)ایجاد توسعه و افزایش درآمد ملی(مثال؛ سنگاپور، امارات) و صندوق تامین مالی و سرمایه‌گذاری خارجی؛ حفظ ارزش درآمدها برای نسل آینده و سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های خارجی(مثال؛ نروژ، آلاسکا و کویت).
از همین روی در ایران نیز اقدام به ایجاد این صندوق‌ها شده است که شامل حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی است. آنچه که از مفاد ماده ۸۴ و ۸۵ قانون برنامه پنجم توسعه استنباط می‌شود این است که حساب ذخیره ارزی در ایران نقش صندوق ثبات‌ساز را دارد و صندوق توسعه ملی در نقش یک صندوق توسعه‌ای- سرمایه‌گذاری قلمداد شده است.
حساب ذخیره ارزی
حساب ذخیره ارزی یا صندوق ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ به منظور مدیریت تکانه‌های قیمت نفت ایجاد شد. بر اساس قانون این صندوق محل نگهداری درآمدهای مازاد نفتی است. منظور از درآمدهای مازاد، بخشی از درآمدهایی است که بیشتر از میزان پیش بینی شده در بودجه سالانه نصیب کشور می‌شود.
بر اساس قانون این صندوق نقش تثبیت کننده را دارد.هدف صندوق تثبیت حداقل کردن انتقال بی‌ثباتی قیمت نفت به سیاست مالی از طریق هموار کردن درآمد نفتی در بودجه است.
بنابراین نقش این صندوق‌ها تثبیت منابع جاری در دسترس بودجه و محافظت از بودجه در برابر عدم اطمینان و ناپایداری درآمدهای حاصل از تکانه‌های قیمت نفت می‌باشد. در نتیجه مهمترین هدف سیاسی این نوع صندوق تثبیت مالیه عمومی است.
صندوق توسعه ملی(NDF)
صندوق توسعه ملی در نقش یک صندوق توسعه‌ای- سرمایه‌گذاری قلمداد شده است که هدف از تاسیس تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت‌های ماندگار، مولد و سرمایه‌های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل‌های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی عنوان شده است.
هدف از تاسیس چنین صندوق‌هایی پرداختن به نگرانی‌های بین نسلی و به وجود آوردن یک ذخیره ثروت برای نسل‌های آینده است. صندوق‌های پس انداز بر قواعد مستقلی تکیه کرده‌اند.
در برخی از این صندوق‌ها قاعده انباشت بدین صورت تصریح شده است که درآمدهای بالغ برسهم از پیش تعیین شده‌ای از درآمدهای حاصل از منابع یا از کل درآمدها باید بدون توجه به شرایط بازار فروش منابع طبیعی و تحولات کلان مالی در این صندوق ها سپرده‌گذاری شود. در برخی دیگر نیز واریز مبلغ ثابت اسمی به صندوق تعیین شده است.
مهمترین منبع مالی صندوق توسعه ملی درآمدهای نفت وگاز ایران است که تقریبا ۳۰ درصد از منابع حاصل از صادرات نفت، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به این صندوق واریز می‌شود.
همان‌طور که ذکر شده شاید مهمترین هدف از ایجاد صندوق‌های ثروت ملی کاهش تاثیرات درآمدهای ارزی بر اقتصاد یک کشور است تا تاثیرات منفی منابع طبیعی خدادادی به حداقل برسد.
علاوه بر این اهمیت این صندوق‌ها زمانی نمود بیشتری دارد که کشوری مانند ایران در دهه‌های اخیر در معرض تحریم‌های خارجی است که هر آن می‌تواند مهمترین منبع درآمدی یعنی نفت را نشانه بگیرد.همان‌طور که با احیای تحریم‌های اقتصادی علیه ایران مهمترین بخش تحریم‌ها به صفر رساندن صادرات نفت ایران است که از آبان ماه اجرایی می شود.
بنابراین نقش منابع ذخیره شده در این صندوق و اهمیت آنها می‌تواند تاثیر بسزایی در مدیریت شرایط به وجود آمده داشته باشد.
گزارش از : توحید ورستان
