نیازمند انقلاب آبی در کشور هستیم/ نگرش به این مایع حیاتی را باید تغییر داد

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران یادآور شد: در کشوری که باید آن را بهشت یارانه‌ها نامید، قوانین به گونه‌ای تدوین شده‌اند که هرکس که بیشتر مصرف کند، سود بیشتری برده است.  این امر در مورد آب، این منبع حیاتی را به نابودی کشانده است. از این رو با حرکتی انقلابی و مدیریت تبعات آن، نگرش به آب را باید به صورت بنیادین تغییر داد.

وی با بیان اینکه امروزه با رشد چشمگیر فناوری امکانات بسیار مناسبی از قبیل سامانه‌های ارتباطی در اختیار است، تصریح کرد: در بخش آب، این فناوری‌ها به قدر لازم بکار گرفته نشده‌اند و این در حالیست که با استفاده از این امکانات، می‌توان به محدوده وسیعی از اطلاعات دست یافت و یا جمع کثیری را در زمان واحد مورد خطاب قرار داد.

سیاری بیان کرد: در این زمینه دو مقوله اساسی مدیریت منابع آب یعنی "آمار و اطلاعات منابع و مصارف" و "سامانه کنترل بهره‌برداری" مد نظر بوده و برای ارتقای عملکرد این بخش‌ها در ادامه این مصاحبه نگرش جدیدی بر پایه تجارب موجود بین‌المللی ارائه می‌گردد.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران در ادامه به تبیین ضرورت اجرای این امر  پرداخت و افزود: داشتن اطلاعات دقیق و به موقع، اولین و ضروری‌ترین ابزار در تصمیم‌گیری‌هاست. نه تنها در مواقع بروز مقادیر جدی از قبیل سیل و خشکسالی، بلکه در مواقع عادی نیز بدون در دست داشتن اطلاعات متقن، به موقع، دقیق، کامل از منظر محدوده تحت پوشش و ... نمی‌توان تصمیم‌گیری‌های درستی در مدیریت منابع آب و مقابله با شرایط بحران انجام داد.

وی اضافه کرد: بعد از تصمیم‌گیری، که در جای خود بایستی درست، کارشناسی و منطبق بر شرایط باشد لازم است سامانه‌ای نیز برای کنترل و پیاده سازی دستورات مبنی بر نحوه عملکرد سازه‌ها و تأسیسات موجود در منطقه وجود داشته باشد. در غیر این صورت، هرچند ممکن است تصمیمات مناسبی اتخاذ شده باشد ولی به نوبه خود نتوان آن‌ها را در عمل به درستی و به موقع پیاده کرد.

سیاری با تاکید بر اینکه داشتن اطلاعات چشم بینای تصمیم‌گیرندگان و در مرحله کنترل دستی توانمند در پیاده‌سازی تصمیمات خواهد بود، اظهار کرد: نگاهی به وضعیت فعلی کشور در موارد اشاره شده، شاهد آن است که گرچه در بسیاری از نقاط ایستگاه‌های آب سنجی و هواشناسی (در اختیار وزارت نیرو) نصب شده و در سال‌های اخیر به سمت مکانیزه شدن و ارتقای ادوات اندازه گیری حرکت‌هایی صورت گرفته است، در بخش مصارف تنها در شبکه‌های مدرن ادوات اندازه گیری مصرف نصب گردیده‌اند.

وی ادامه داد: به بیان دیگر در بخش منابع پوشش بسیار وسیع‌تری (هرچند با وجود اشکالات) نسبت به مصارف به جهت اندازه‌گیری وجود دارد. چه بسا در صورتی که هم در بخش منابع و هم در بخش مصارف شبکه اندازه‌گیری مطلوبی داشته باشیم، بیلان کل کشور ارقام متفاوتی از آنچه که تاکنون داشته‌ایم، نشان دهند. از سوی دیگر در هر دو بخش، ابزار و روش‌های نوین بسیار کمتر از آنچه که باید باشد به کار گرفته شده‌اند.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران تصریح کرد: در بخش کنترل، این سامانه‌ها محدود به حوزه عمل هر یک از تأسیسات، به طور مثال اطاق بهره‌برداری از یک سد، میز بهره‌برداری از یک ایستگاه پمپاژ و ... است. در کمتر مواردی این تأسیسات با یکدیگر پیوند داشته و  به آنگونه که باید، ارتباط منطقی و سیستماتیک با یکدیگر ندارند.

سیاری خاطرنشان کرد: بدون داشتن اطلاعات منابع و مصارف و نیز عدم امکان کنترل بهنجار و یکپارچه مانور تأسیسات، مدیریت منابع آب یک حوضه آبریز، حرکتی با چشمان و دست‌های بسته خواهد بود. بنابراین لزوم ارتقای جدی این سامانه‌ها به شدت احساس می‌شود.

وی به تشریح پیشنهادات خود در این زمینه پرداخت و افزود: آنچه مورد پیشنهاد است، امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته در حوضه‌های آبریز مورد عمل قرار گرفته‌اند. از این دست می‌توان سامانه مدیریت رودخانه یوشینو در جزیره شیکوکو ژاپن را مثال زد. سامانه یاد شده یک ساختمان مرکزی دارد که در محل سد ایکیدا واقع است. رودخانه یوشینو و تأسیسات احداث  شده بر روی آن، وظیفه تأمین آب چهار استان را به عهده دارند که بخش‌های مصرف شامل کشاورزی، شرب، صنعت و محیط ‌زیست بوده و کنترل سیلاب و فعالیت‌های گردشگری نیز جنبه‌های دیگر مدیریت و بهره‌برداری این رودخانه است.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران ادامه داد: با توجه به گستردگی منطقه که البته در مقایسه با حوضه‌های آبریز ایران بسیار کوچک‌تر است و این امر لزوم توجه جدی ما به موضوع را ایجاب می‌نماید سدها، بندها، تونل‌های انتقال، آبگیرها، ایستگاه‌های پمپاژ متعدد و ... در این سامانه وجود دارند. هر یک از این تأسیسات ادوات و اطاق کنترل خاص خود را داشته ولی در واقع  مدیریت اصلی مانور این تأسیسات، در مرکز اصلی واقع در سد ایکیدا صورت می‌گیرد.

سیاری تصریح کرد: تمامی تجهیزات آب و هوائی مستقر در حوضه نیز به این سامانه متصل هستند و مدیران حوضه هر لحظه قادر به رصد وضعیت منابع و مصارف در جای جای حوضه می‌باشند. همچنین این سامانه با اتصال به سامانه‌های هواشناسی خارج از حوضه از قبیل رادارهای هواشناسی، قادر به دریافت اطلاعات طوفان‌ها برای مدیریت شرایط اظطرار و پیش‌بینی‌های بلند مدت و کوتاه مدت است.

وی با اشاره به اینکه سامانه یاد شده مجهز به مدل‌های ریاضی شبیه‌سازی شرایط بوده است، گفت: این سامانه با دریافت اطلاعات آب و هواشناسی از نقاط مختلف حوضه و نیز اطلاعات سازمان‌های ذیربط از قبیل هواشناسی با تلفیق این اطلاعات نسبت به شبیه‌سازی وضعیت حوضه آبریز برای فواصل زمانی کوتاه از چند ساعت تا چند روز و بعضاً برنامه ریزی‌های فصلی اقدام می‌کند. این مدلها از طریق تجارب گذشته، دائماً خود را بروز کرده و ارتقاء می‌دهند.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران خاطرنشان کرد: بدین ترتیب امکان تهیه اطلاعات به صورت برخط برای تصمیم‌گیرندگان به راحتی و با دقت بالا میسر شده و مدیران حوضه می‌توانند نتایج تصمیمات را قبل از پیاده سازی کاملاً ملاحظه و استنتاج نمایند. این بدان معنی است که مثلاً با رسیدن سطح آب در مقطع خاصی از رودخانه به اندازه از پیش تعیین شده و یا وقوع بارش در بخشی از حوضه با شدتی خاص، مدیران حوضه بر پایه نتایج اجرای مدل، تصمیم مناسب را در موقع مناسبی اتخاذ می‌نمایند. بدین ترتیب این حوضه هیچگاه در برابر طوفان‌ها غافلگیر نشده و از بروز خسارات جلوگیری به عمل می‌آید.

وی اضافه کرد: مطلب مشابهی هم در خشکسالی و یا برنامه ‌ریزی‌‌های فصلی مصداق دارد. با در دست داشتن پارامترهایی همچون حجم آب مخازن، میزان رواناب رودخانه، پتانسیل آب‌های زیرزمینی، محل چاه‌ها و .... می‌توان با دقت مدل را اجرا و از نتایج حاصله برای مدیریت خشکسالی و یا برنامه‌ریزی فصلی استفاده کرد.

سیاری بیان کرد: بعد از این مرحله یعنی مرحله تصمیم‌گیری، مرحله اقدام و پیاده سازی تصمیمات است که آن هم با توجه به ابزار در اختیار در اطاق کنترل مرکزی، به راحتی و مطابق با خواسته‌های از پیش تعیین شده به راحتی امکان پذیر است. با استفاده از این ابزار، در شرایط مختلف تبعات خسارات وارده (چه سیل و چه خشکسالی) به حداقل رسیده و در توزیع سالانه آب بین کاربران مختلف، اقدامات بهینه می‌گردد.

معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی شرکت مدیریت منابع آب ایران افزود: وجه دیگر این سامانه، ارتباط با بخش‌های مختلف جامعه از جمله مدیران، مسئولان استانی، ساکنان در محدوده تأسیسات، کشاورزان و حتی آحاد جامعه است. بدین ترتیب که در مواقع لزوم اطلاع‌رسانی به گروه هدف، از طریق سامانه‌های عمومی مانند پیامک، رادیو و حتی بلندگوهای منصوبه در نقاط پر رفت و آمد و در معرض خطر سیلاب به راحتی و در طیف وسیعی صورت می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: این سامانه همچنین به شبکه لرزه نگاری کشور متصل بوده و با دریافت اطلاعات لازم می‌تواند ضمن پایش وضعیت رخداد زلزله در محل و یا نزدیکی سدها، اطلاعات ذیقیمتی در اولین لحظات وقوع زلزله در اختیار مدیران حوضه قرار داده تا بتوانند تصمیمات مناسبی حتی خالی کردن یک یا چند سد از سدهای حوضه آبریز در زمان‌های طلائی اتخاذ نمایند.

سیاری به راه‌حل‌های سیاستی  در این بخش اشاره کرد و افزود: سیاستی که در این راستا باید بکار برده شود، جایگزینی سیستم فعلی اندازه گیری منابع و مصارف و سامانه کنترل تأسیسات، با سامانه‌های اشاره شده است. این امر بایستی تدریجی بوده و ابتدا در یک حوضه آبریز به عنوان پایلوت اجرا شود. برای کنترل سیلاب قبلاً در کشور در حوزه کارون بزرگ و کرخه، سامانه هشدار سیلاب استقرار یافته است که می‌توانند به عنوان جزء کوچکی از سامانه مورد نظر، ایفای نقش کنند. این امر مستلزم تأمین اعتبارات لازم بوده که برای خدمات مشاوره‌ای، خرید تجهیزات و بالاخره نصب و راه‌اندازی هزینه گردد. همچنین به عنوان پایلوت، می‌توان حوضه آبریز یک رودخانه در نظر گرفت که در این شرایط رودخانه طالقان می‌تواند گزینه مناسبی باشد.

وی از سازو کار اجرائی این امر سخن به میان آورد و گفت: در بودجه سنواتی بخش آب کشور، ردیفی به نام "تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه گیری آبهای سطحی و زیرزمینی" در محدوده هر شرکت آب منطقه‌ای وجود دارد. طرح دیگری بنام "طراحی شبکه اندازه گیری منابع آب کشور" در شرکت مدیریت منابع آب وجود دارد. با تقویت اعتبارات این ردیف‌ها و انجام اصلاحات در موافقت‌ نامه‌های ذیربط، می‌توان به راحتی سامانه‌های مورد نظر را مطالعه و اجرا کرد.

سیاری در پایان گفت: با توجه به سابقه خوب عوامل اجرائی در دو ردیف اجرائی بالا، پیش‌بینی می‌شود که تدوین شرح خدمات، انتخاب مشاور، تهیه طرح، تأمین تجهیزات و بالاخره نصب و راه‌اندازی با مشکل خاصی مواجه نباشد. نکته دیگر اینکه بایستی با سازمان‌هایی از قبیل هواشناسی، مخابرات و ... هماهنگی‌های لازم صورت گرفته که تجهیزات منصوبه بتوانند از پروتکل مشابهی برای تبادل اطلاعات استفاده کنند.