همه آنچه اژدهای 147 رگ سفید را مهار کرد / پیچیده‌ترین عملیات اطفای فوران نفت تاریخ کشور رقم خورد

به گزارش خبرنگار ایلنا، سوت پایان مهار فوران چاه شماره 147 رگ سفید شامگاه دیشب (سه شنبه 4 دی ماه) به صدا درآمد و رهاورد این حادثه تلخ، سند افتخاری است که برگرفته از دلاورمردی های جان بر کفان شرکت های ملی حفاری و ملی مناطق نفتخیز جنوب است.

فوران چاه 147 میدان رگ سفید در هفتم آبانماه امسال، اگرچه یکی از تلخ ترین حوادث صنعت نفت بود، اما فرصتی بود تا بار دیگر توانمندی، غیرت و همدلی مردانی از جنس پولاد را در بوته آزمایش قرار دهد.

غیورمردان ملی حفاری و مناطق نفتخیز جنوب با نیتی پاک و جهادگونه و به دور از بخل ورزی های سیاسی به جنگ با آتشی رفتند که به گفته بسیاری از کسانی که دستی بر آتش داشتند،‌ یکی از پیچیده ترین فوران های چاه های نفت و گاز در تاریخ صنعت نفت کشورمان است.

فشار سرچاه 147حدود 2400 PSI است؛‌ یعنی 240 برابر فشار ناشی از ترکیدن لاستیک ماشین که البته بالاترین فشار ثبت شده در فوران های کشور نیز به شمار می آید. این در حالی است که دما در قسمت‎های مختلف چاه بین 1200 تا 1800 درجه سانتیگراد و گرادیان دما هشت درجه است؛ به این معنا که به ازای هر متر دوری از آتش، هشت درجه از دمای محیط کاهش می‎یابد؛ بر همین مبنا تمام کسانی که در جریان عملیات مهار آتش به جلو می‎روند، در معرض دمایی در حدود ۶۰۰ درجه قرار می‎گیرند و صوت گوش‎خراشی بالغ بر ۱۸۰ دسی‎بل را تحمل می‌‎کنند.

نوع سیال خروجی از چاه (ترکیبی از نفت و گاز) و تشعشعات بالای چاه، در نوع خود بی نظیر است و تمام این عوامل در کنار هم عملیات مهار فوران این چاه را به پیچیده ترین عملیات اطفای حریق در کشورمان مبدل ساخته است.

سختی های کار اما به همین جا محدود نمی شود؛ گوش تلاشگران صنعت نفت از سخنان مغرضانه ای که برخی در لباس کارشناس و برخی دیگر در کسوت تحلیلگر به آن می پردازند و در رسانه های همسو منتشر می کنند؛ پر است. نبرد با آتش به قدر کافی سخت و سهمگین هست؛ اما این جبهه گیری های ناجوانمردانه از سوی کسانی که هیچ درکی از فضای کار ندارند و به دور از خطر داد سخن می دهند و عملیات انجام گرفته را مورد سنجش ناعادلانه قرار می دهند برای جهادگران مستقر در محل حادثه رگ سفید بسیار دردناکتر است.

هستند کسانی که فوران رگ سفید را با فوران های چاه شماره 24 نفت شهر، کنگان، چاه 104 مارون و مهار فوران چاه های نفت کویت مقایسه می کنند؛ حال آنکه نمی دانند مقایسه این چاه ها با هم قیاس مع الفارق است؛ چرا که در هیچ مهاری شرایط کاملا مشابه نیست و حتی اگر مقایسه ای ممکن باشد، باز هم رگ سفید بر سکوی نخست دشواری های عملیاتی قرار می گیرد.

مهار فوران نفت شهر

بامداد هشتمین روز ازخرداد ماه سال 1389 آفتاب درحال طلوع از دامنه های زاگرس است؛ حفاری یک حلقه چاه توسعه ای درحال انجام است و البته چند روزی است که حباب های گاز در سیال حفاری مشاهده شده است.

 مته حفاری راه خود رابه سوی اعماق باز می کند و کنده های زمین با گردش سیال حفاری به سطح جریان می یابد. متراژ حفاری از عمق 555 متری گذر می کند و به عمق 613 متری در سازند گچساران می رسد، در این لحظه سیال حفاری هرز می رود . با کم شدن حجم سیال، متخصصان ازگم شدن سیال حفاری در درون زمین نگران می شوند. گاز با سرعت از درون زمین و از لوله جداری به سمت بالا فوران می کند .

حفار مردان در تلاشند تا فوران چاه را کنترل کنند، اما حجم گاز خروجی در لوله جداری بسیار بالاست. با افزایش خروج گاز و ایجاد جرقه ، آتش قسمتی از دستگاه حفاری رامی پوشاند؛ اما حفار مردان سخت تر از آن هستند که دل به این شعله های سرکش ببازند . همه کارکنان در تلاشند تا فوران را مهار کنند.

با خروج حجم عظیمی از گاز و نفت، آتش بشدت زبانه می کشد و چاه منفجر شده و دستگاه حفاری 118 در آتش فرو می رود و می سوزد. در این میان سه نفر از کارکنان درجا شهید و بیش از10 نفر مجروح می شوند.

طبق برآوردهای اولیه روزانه  5 تا 6 هزار بشکه نفت در آتش خشم چاه می سوزد و لهیب شعله های آتش به بیش از 60 متر می رسد؛ بطوریکه از فاصله بیست کیلومتری قابل مشاهده است.

با اعلام فوران نفت و گاز و سوختن دستگاه 118 شرکت حفاری شمال، بسرعت ستاد بحران در شرکت ملی نفت ایران تشکیل شد و مقرر می شود تا با راهبری شرکت ملی حفاری ایران و همراهی شرکت های ملی مناطق نفتخیز جنوب ، نفت مرکزی و  حفاری شمال برنامه ریزی برای مهار فوران چاه انجام شود.

مدیریت مهار ، تیم های تخصصی را از بین زبده ترین متخصصان شرکت های تابع وزارت نفت انتخاب و به منطقه عملیاتی فرا می خواند . ترکیب تیم ها از بین متخصصان با سابقه و جوانان است تا جوانان بتواند در میدان عمل به کسب تجربه بپردازند و آینده صنعت را تضمین کنند.

برای مهار فوران متخصصان صنعت نفت همزمان عملیات مهار مستقیم از دهانه چاه 24 و حفاری انحرافی را برنامه ریزی می کنند.

ویژگی خاص این عملیات این است که در آن  یکی از طولانی ترین خدمات آبرسانی به منظور حمله به آتش در دستور کار قرار گرفت .

مهندسین با ساخت و آماده سازی دودکش 50 اینچ و نصب آن بر روی اتی واگن با حمایت آبپاش ها و آتش نشانی در نهایت ایمنی و دقت به دهانه چاه نزدیک شده ودودکش را بر روی دهانه مشتعل نصب می کنند که به دلیل ریزش نفت، موفقیتی حاصل نمی شود.

مهارگران در تلاشی مجدد دودکشی دیگر را نیز مورد آزمایش قرار می دهند، اما بدلیل ریزش شدید نفت از تجهیزات سر چاهی عملیات متوقف شد.

در نهایت عملیات بستن لوله ها با تزریق سیال حفاری سیمان توسط گروهای مهار به سرعت انجام می شود و عملیات تزریق با دستگاههای پمپاژهای بسیار قوی به درون چاه شروع می شود و چاه به کنترل در می آید.

کشتن نار کنگان

13 خرداد 1385 ، رانش زمین در میدان گازی کنگان که مهر ماه سال پیش از آن صورت گرفت، به لوله های جداری چاه گازی 23 کنگان در عمق 66 متری آسیب جدی رسانده و موجب شکستن لوله های جداری این چاه شد و بدین ترتیب آتش به جان یکی از چاه های تولیدی دومین میدان بزرگ گازی خاورمیانه افتاد.

میزان تولید چاه شماره 23 کنگان ، روزانه 5/2 میلیون متر مکعب گاز و در شرایط اضطراری قابل افزایش به  3 میلیون مترمکعب در روز بوده است .

با بررسیها و رایزنی های اولیه تصمیم به استفاده از نیروها وتجهیزات شرکتهای خارجی گرفته شد . در همین رابطه مذاکرات متعددی باشرکتهای خارجی صورت گرفت، ولی آنان به دنبال اخذ امتیازهای خاص ومبالغ هنگفت بوده و به همین دلیل پیش شرط های غیر منطقی ارائه میدادند.

این فوران،‌ اولین فوران چاه گازی بود که نیروهای مهارگر ایرانی با آن مواجه می شدند، با این وجود کارعملیات مهار چاه با طرحی اولیه و با استقرار دستگاههای حفاری 42 و 82 فتح درمنطقه اطراف چاه آغاز شد.

هدف از انجام این عملیات ، حفاری دو حلقه چاه انحرافی جهت دار در اعماق زمین به منظور ایجاد ارتباط با چاه شماره 23 کنگان بود.

حفاری اولین حلقه چاه انحرافی جهت دار توسط دستگاه حفاری 82 فتح و انجام عملیات تزریق پذیری با آب برای برقراری ارتباط با چاه 23 کنگان به نتیجه دلخواه نرسید .

مهارگران برنامه جدیدی برای حفر دو حلقه چاه انحرافی را طراحی و در فاصله 250و 300 متری چاه شماره 23 کنگان به حفاری مشغول شدند.

حفاری انحرافی چند شاخه ای، بوسیله دستگاه 82 فتح ادامه یافت و با اجرای طرحی دقیق و محاسبات ویژه مهندسی در عمق 2600 متری به محل چاه 23 کنگان برخورد کرد و در ادامه با انجام عملیات تزریق پذیری بوسیله آب ، سیمان ، گل و اسید موفقیتی بزرگ بدست آمد و سرانجام پس از 21 روز تلاش شبانه روزی شعله های سر به آسمان کشیده چاه گازی کنگان 23 در ساعت 11:30 هفتم تیرماه بدون هیچگونه حادثه ای فروکش کرد .

مهار آتش چاه شماره 50 کریت اهواز

چاه شماره 50 کریت اهواز در 25 بهمن ماه 71 از سوی ایادی اسکتبار به آتش کشیده شد.

 طبق برآورد‌های اولیه پس از به آتش کشیدن شدن این چاه ، روزانه 60 تا 50 هزار بشکه نفت خام و 50 میلیون فوت مکعب گاز از آن خارج شده و در آتش می‌سوخت. ارتفاع شعله آتش این چاه، بیش از100 متر تخمین زده می‌شد و سرعت فوران چاه نیز 2108 فوت در ثانیه بود.

 1560 کیلوگرم در ثانیه هوا نیز به وسیله شعله‌های آتش این چاه سوزانده شده و درجه حرارت ایجاد شده در مرکز شعله بالغ بر 433 درجه سانتیگراد محاسبه شده بود.

 مدیریت مناطق نفت‌خیز جنوب در همان ابتدای آتش گرفتن چاه ، فعالیت های گوناگونی را برای خاموش کردن آن با بکارگیری دستگاههای حفاری به منظور حفاری انحرافی و بستن چاه از اعماق زمین و تشکیل سیستم اطفاء حریق، جهت مهار مستقیم چاه از سطح زمین آغاز کرد.

عملیات اطفاء حریق از روز 26 بهمن ، چند ساعت پس از آتش گرفتن چاه آغاز شد و با توجه به سرعت فوران چاه و حجم آتش گروهی را عقیده بر این بود که عملیات مهار توسط مهارگران داخلی امکان پذیر نیست؛ با این وجود مهارگران صنعت نفت بدون توجه به این نجواها کار عظیم خود را آغاز کردند.

پس از محوطه سازی اطراف چاه ، با راه‌اندازی تلمبه‌های آب استخرهای اصلی ، خنک سازی محوطه با استفاده از 7 آب پاش‌‌ قوی آغاز شد. در ادامه با نصب دودکش ، محوطه اطراف چاه بوسیله آب پاش‌های مستقر شده تحت پوشش آب قرار گرفت که در نهایت شدت حرارت قدری کاهش یافته و اعضای گروه توانستند برای بررسی میزان خرابی شیرهای چاه به آن نزدیک شوند .

 پس از بررسی مشخص شد که فلنچ‌های بالایی کاملا صدمه دیده و شیر توپی و شیرهای جانبی یا خسارت دیده یا از بین رفته است.

اعضای گروه عملیات ، یک شیر ایمنی را با توجه به شرایط چاه طراحی و نصب کردند.

در تاریخ 8 فروردین 72 دودکش 42 اینچ و شیر توپی بر روی چاه قرار گرفت و در طی 4 روز اعضای گروه عملیات، کار بستن پیچ های فلنچ چاه را در میان آب و دود و نفت وگاز به اتمام رساندند .

در این مرحله ، پمپ تراکهای شرکت ملی حفاری ایران، سیال حفاری 60 تا 70 پی سی اف را از طریق شیر جانبی به چاه تزریق کردند و در عین حال شیر اصلی نیز به وسیله یک دسته کنترل ، از فاصله 15 متری تحت کنترل قرار گرفت و اعضای گروه با احتیاط شروع به بستن شیر چاه کردند.

 با افزایش تزریق سیال حفاری و بستن آهسته شیر اصلی چاه، فشار چاه کم کم کاهش یافت و نهایتاً چاه50 با بستن کامل شیر به کنترل مهارگران در آمد.

 مهارگران آتش در یک کار جهادی پس از گذشت 45 روز و تقدیم 2 شهید موفق به مهار فوران چاه شماره 50 کریت اهواز شدند.

  حماسه مهار چاه 104 مارون

در دومین روز از دی ماه سال 1388 نشت گاز در اطراف رودخانه جراحی با فاصله یک کیلومتر از شمال پل خلف آباد درمسیر جاده قدیم رامهرمز مشاهده شد.

کارشناسان با بررسی دقیق اطلاعات دریافتی و وضعیت چاههای منطقه مارون ، سرانجام به این نتیجه رسیدند که لوله جداری چاه 104 مارون در زیر سطح زمین به دلیل پوسیدگی یا رانش زمین دچار شکستگی شده و نفت و گاز درحال فوران به سطح زمین است.

در ششمین روز از دی ماه 1388 علاوه بر گاز ، نشت نفت نیز درمنطقه مشاهده شد .

در ادامه با اعلام وضعیت خاص، کلیه امکانات پشتیبانی ، تدارکاتی ، آتش نشانی ، ماشین آلات سبک و سنگین به منطقه اعزام شد تا نیروهای عملیاتی بتوانند بسرعت وارد عمل شوند.

در روزهای اولیه فوران گاز، حفره های ایجاد شده 80 سانتی متر و در روزهای آخر وسعت حفره ها به 25 متر افزایش یافت.

کارشناسان بمنظور رعایت مسائل ایمنی، جلوگیری از خطرات احتمالی و شناسایی وسعت منطقه آلوده، سرانجام مجبور به آتش زدن گازسطحی منتشر شده در منطقه شدند. با آتش زدن گاز بیش از 100 نقطه به شعاع چند کیلومتر درمنطقه شعله ور شد.

در ششمین روز از دی ماه 1388 با درخواست شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب متخصصان شرکت ملی حفاری ایران، مهار چاه 104 مارون را در دستور کار قرار دادند.

مدیریت شرکت ملی حفاری ایران با برگزاری جلسات مختلف برنامه ریزی در ستاد شرکت، کمیته ای تخصصی را بمنظور هدایت و پشتیبانی عملیات، متشکل از مدیریت های امور مهندسی، عملیات، سیالات، خدمات فنی حفاری،خدمات ، بازرگانی  مالی ،حراست ، ایمنی و اداره کنترل فوران چاههای نفت و گاز تشکیل داد و هدایت این پروژه به مدیریت خدمات فنی سپرده شد .

مهندسین و کارشناسان شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب و شرکت ملی حفاری ایران، با برگزاری جلسات متعدد کارشناسی مهار چاه 104 مارون را از منظرهای مختلف مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند.

در ابتدا عملیات تزریق سیال سنگین با استفاده از ماشین آلات و پمپ های فشار قوی ،اداره خدمات سیمان و انگیزش چاه شرکت ملی حفاری ایران از دهانه چاه 104 برنامه ریزی می شود، اما نتیجه ای از این عملیات حاصل نمی شود و فوران همچنان ادامه می یابد.

سپس مهندسین، انجام عملیات حفاری بر روی چاه ، بطور مستقیم و حفاری جهت دار را در دستور کار خود قرار می دهند .

متخصصان جابجایی دستگاه های حفاری شرکت ملی حفاری ایران، دستگاه حفاری 69فتح را با120 محموله ترافیکی سنگین و فوق سنگین درمدت 4 روز جابجا، بر پا و آماده عملیات می کنند.

مهارگران صنعت نفت سپس تصمیم گرفتند تا همزمان دو چاه امدادی جهت دار به سمت 104 مارون حفر شود تا در صورت عدم نتیجه از عملیات مستقیم، عملیات کنترل فوران از طریق چاههای جهت دار انجام گیرد.

مهارگران  تلاشگر که از این روش نتیجه نگرفته بودند ، براساس طراحی جدید تصمیم گرفتند تا عملیات تزریق سیال حفاری را درنقاط عمیق تر به انجام رسانند و سرانجام در هجدهمین روز از دی ماه 1388 شعله آتش سرکش فروکش کرد و چاه 104 مارون کنترل شد.

فوران رگ سفید،‌ آزمون غیرت، تعهد و تخصص

در هفتمین روز از آبان ماه 1396 یکصد و چهل و هفتمین چاه میدان رگ سفید واقع در حوزه عملیات بهره برداری نفت و گاز گچساران تابع شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب ، در آخرین مرحله از عملیات حفاری به علت هرز رفت گل و صعود ناگهانی گاز، دچار فوران شد و کمتر از 5 دقیقه دکل حفاری 95 فتح را در کام آتش فرو برد. در این حادثه دوتن از نیروهای زبده صنعت حفاری تا پای جان برای کنترل فوران کوشیدند، و به علت احاطه آتش، جان بر سر صیانت از سرمایه های ملی نهاده و در خاطره ها ماندگار شدند.

 سقوط دکل 95 فتح و آوار شدن آن بر دهانه چاه از یک سو و وجود دومین گنبدگازی بزرگ ایران در تحت الارض و واقع شدن چاه در حصار ناهمواری ها و ساختار سنگی منطقه رگ سفید از سوی دیگر، بیانگر حادثه ای با ابعاد پیچیده فنی و آمیخته با موانع طبیعی متعدد بود؛ همچنین علائم ظاهری این فوران از جمله فشار فوق العاده گاز و نفت خروجی، شدت صوت، ارتفاع شعله و دمای بی سابقه، نشانه های ظاهری نامتعارف بودن فوران چاه رگ سفید 147 به شمار می آمد که متخصصان را از مقایسه این چاه با چاه هایی که پیش از این مهار شده، برحذر می داشت.

با این توصیف ستاد عملیات مهار فوران چاه متشکل از شرکت ملی مناطق نفتخیزجنوب و شرکت ملی حفاری ایران، از نخستین ساعات وقوع فوران با گسیل امکانات، ایجاد راه های دسترسی و احداث زیرساخت ها و موقعیت های مورد نیاز چاه های امدادی، برنامه مدون مهار چاه را با دو سناریوی مهار از عمق (BOTTOM KILL) و کنترل از سطح (TOPKILL)، آغاز و هیچگونه فرصتی را برای کوتاه نمودن زمان عملیات از دست ندادند؛ برنامه برپایی دکل برای حفاری دوچاه امدادی در فاصله ای نزدیک به چاه در حال فوران به عنوان منطقی ترین و ایمن ترین شیوه مهارچاه های پرفشار گازی- نفتی در چهاردهمین روز وقوع حادثه، رکورد جدیدی بود که در این عملیات برای نخستین بار به ثبت رسیده و پیشرفت محسوس برنامه "مهار از عمق" را سبب شد.

همزمان با این فرایند، پاکسازی بی وقفه محوطه، انتقال حجم عظیمی از تجهیزات و ماشین آلات از دل آتش و بویژه برداشتن بقایای دکل 500 تنی فتح  از روی دهانه چاه، اقدام تحسین برانگیز و تلاش جهادی مهار گران بود که زمینه را برای عملیات "مهار از سطح" نیز فراهم ساخت.

کارشناسان صنعت نفت بخوبی واقف اند که شیوه استاندارد چاه هایی نظیر چاه 147 رگ سفید که دارای فشاری افزون بر 2400 پوند بر اینچ مربع، دمایی بالاتر از 1400درجه سانتیگراد و شعله ای با ارتفاع افزون بر 123 متر است، حفر چاه های انحرافی و مهار از پایین است، اما به طور منطقی ستاد عملیاتی مهار چاه با پذیرش ریسک و با هدف دستیابی به تجربه ای جدید در کنترل چاه های پرفشار، در این مدت، با هم اندیشی و بهره گیری از ایده ها و تجربه های مهندسان کارآزموده، سناریوهای متعددی برای کنترل از سطح نیز تدوین و با شجاعت و مدیریت مثال زدنی تیم عملیاتی، به اجرا گذاشت. این درحالی است که سناریوی اصلی برای مهار از عمق با سرعت و دقتی بسیار بالا در حال انجام بوده و از زمان تعیین شده نیز جلوتر پیش رفت.

در این عملیات، حفاری چاه کمکی شماره یک به فاصله یک ماه به عمق افزون بر 2300 متری رسیده که بیانگر سرعت فوق العاده حفاری در میدان بسیار پیچیده رگ سفید است.

این روزها مهار فوران چاه 147 رگ سفید در حالی به خط پایان نزدیک شد که بر خلاف بسیاری از نامهربانی ها، پیچیده ترین عملیات فوران نفت و گاز در تاریخ کشورمان رقم خورده است؛ عملیاتی که تنها غیرت،‌همدلی و تخصص آن را رقم زده است.

گزارش از منیژه احیایی