/یادداشت/
تحلیلی بر شبکه خطوط اصلی انتقال گاز طبیعی کشور/ بهره‌بردای از خط لوله انتقال گاز طبیعی دامغان- کیاسر-نکا
ایران دارای بزرگترین منابع گازی در جهان است و از سویی دارای یکی از گستردهترین شبکههای توزیع گاز طبیعی است. بنابراین انتظار میرود کشور از نظر تأمین منابع مورد نیاز گاز طبیعی خود به دیگران وابسته نبوده و حتی با توجه به میزان قابل توجه ذخایر خود سهم قابل توجهی در تجارت جهانی این حامل انرژی داشته باشد.
اما در سالهای گذشته تأمین گاز استانهای شمالی در فصول سرد سال همواره یکی از نگرانیهای جدی مسئولان بوده، به‌ویژه در زمانی که جریان واردات گاز از ترکمنستان دچار اخلال میشد.
در دولت یازدهم بعد از بدعهدی های مکرر ترکمنستان و با همت جدی وزارت نفت، بالاخره پروژه‌ی «خط لوله انتقال گاز طبیعی دامغان-کیاسر – نکا» به بهره‌برداری رسید. پروژهای که علیرغم اهمیت فوق العاده آن برای تقویت شبکه خطوط گازرسانی استانهای شمالی، به دلایل متعدد از جمله سختی مسیر، عدم تخصیص بودجه کافی، کسب مالکیت زمینهای واقع در مسیر و... سالهای سال به‌طول انجامید.
در این نوشتار تحلیلی کوتاه از وضعیت شبکه خطوط انتقال و توزیع گاز طبیعی کشور و اقدامات انجام شده در راستای رفع تنگناهای موجود و افزایش کیفیت خدمات رسانی ارائه میشود.
گاز طبیعی بیش از 60 درصد سبد سوخت کشور را تأمین می‌کند و میدان مشترک پارس جنوبی نقش مهمی در تامین این نیاز اساسی داشته است. میدانی که با کوتاهی در توسعه آن، بخشی از منافع کشور برای همیشه از دست رفته و به جیب رقیب شریک واریز میشد. در چند سال اخیر با تمرکز ظرفیت‌ها و امکانات، وزارت نفت توانست وضعیت تولید از فازهای این میدان را سروسامان بخشیده و تمامی این فازها تعیین تکلیف شده و در مسیر توسعه و بهره‌برداری قرار گیرند. این همت مردان نفت موجب افزایش میزان تولید گاز طبیعی کشور و رفع دغدغه کمبود گاز و وابستگی به گاز وارداتی بویژه در فصول سرد شد بطوریکه سیاست صادرات گاز، علاوه بر صادرات به کشور ترکیه و آذربایجان، به کشورهای همسایه از جمله عراق، پاکستان و عمان با جدیت پیگیری میشود. اما این فقط یک سر ماجراست و بخش دیگر خدمت رسانی مطلوب در گرو توسعه متناسب خطوط لوله انتقال گاز است.
درحال حاضر 9 خط لوله اصلی انتقال گاز بطول بیش از 8550 کیلومتر در کشور عملیات انتقال گاز به شبکههای توزیع استانی و منطقهای را انجام میدهند که پیشبینی شده با افزایش تولید گاز در میادین جنوبی کشور بویژه میدان گازی پارس جنوبی، حداقل یک خط لوله اصلی جدید انتقال گاز احداث گردد.
خطوط لوله موجود قریب به اتفاق از میدان مشترک پارس جنوبی آغاز شده و در پهنه سرزمین گسترده شدهاند. آنچه مسلم است هرچه از منبع تغذیه گاز طبیعی در سیستم خطوط لوله فاصله گرفته و به سرشاخههای انتهایی آن نزدیک میشویم افت فشار گاز و احتمال کمبود آن بویژه در مواقع افزایش مصرف به دلیل سردی هوا افزایش مییابد. در همین راستا در سالهای گذشته و بویژه در فصول سرد سال، بعضا استانهای شمالی کشور با مشکلات کمبود گاز طبیعی مواجهه شدهاند. مزید بر آن، بدعهدیهای کشور ترکمنستان در صادرات گاز به ایران در مواقع اضطراری نیز از جمله مشکلاتی بوده که لزوم تقویت خطوط انتقال گاز کشور بویژه در نیمه شمالی را خاطرنشان می سازد.
در سالهای گذشته سیاست وزارت نفت بر پوشش 97 درصدی گازرسانی به شهرها و روستاهای با قابلیت فنی قرار گرفته است. در این راستا فعالیتهای متنوعی در اقصی نقاط کشور انجام شده است که در ادامه به اختصار اشاره ای به توسعه خطوط اصلی انتقال گاز خواهد شد.
منطقه شمال شرق کشور: افزایش پایداری تأمین گاز طبیعی
در منطقه خراسان بزرگ، بدون در نظر گرفتن ظرفیت واردات از ترکمنستان، میادین موجود گاز طبیعی امکان تأمین روزانه حداقل 55 میلیون متر مکعب گاز طبیعی را دارا می باشند. در عین حال خطوط لوله موجود در این منطقه که شامل استانهای خراسان شمالی، رضوی و جنوبی می باشد، از ظرفیت کافی جهت انتقال و توزیع گاز طبیعی برخوردار می باشند. این در حالی است که با بهره‌برداری از خط لوله 48 اینچ شمال- شمالشرق(پارچین- شاهرود- سنگ بست)که مراحل پایانی آن و نصب ایستگاههای تقویت فشار در حال اتمام است، منطقه خراسان بزرگ به شبکه توزیع گاز کشور متصل خواهد شد. لذا این منطقه حتی بدون در نظر گرفتن ظرفیت واردات گاز از کشور ترکمنستان نیز از نظر ظرفیت تأمین گاز با محدودیتی مواجه نخواهد بود.
در آینده نزدیک و با تکمیل شاخه‌های شمالی خط لوله هفتم سراسری و گازرسانی به زاهدان و زابل، امکان اتصال این خط لوله به شهرستانهای جنوبی استان خراسان جنوبی نیز فراهم خواهد شد و بطور کل بخش شرقی کشور از نظر دسترسی به گاز طبیعی از وضعیت مناسبی برخوردار خواهد بود.
استانهای شمالیو خط لوله دامغان-کیاسر-نکا
استانهای شمالی کشور(گلستان، مازندران و گیلان) از نظر اتصال به شبکه خطوط توزیع گاز کشور درگذشته با محدودیتهایی مواجه بوده‌اند. بطوریکه به استثنای خط واردات گاز از ترکمنستان در استان گلستان، تنها یک خط لوله 30 اینچ عملیات گاز رسانی به شهرهای استانهای گلستان، مازندران و شرق گیلان را پوشش می داد که از یک سو به شبکه گاز خراسان شمالی و از سویی دیگر به شبکه خطوط اول و سوم سراسری در استان گیلان متصل بود. در سالهای اخیر با انجام تعمییرات لازم در خط قدیمی اول سراسری و همچنین توسعه خط سوم سراسری از قزوین تا رشت محدودیت ظرفیت انتقال در این بخش مرتفع گردید. با این وجود با توجه به نگرانیهای موجود در سابقه همکاری با ترکمنستان و قطعی مکرر در جریان واردات گاز در فصول سرد، تقویت اتصال بخش شرقی استانهای مزبور به شبکه اصلی سراسری مورد توجه قرار گرفت. در این راستا احداث خط لوله 48 اینچ دامغان- کیاسر- نکا در دستور کار قرار گرفت که در دولت یازدهم مورد توجه ویژه وزارت نفت قرار گرفت و سرانجام بعد از10 سال، اجرا و آماده بهره‌برداری شد. این خط لوله با عبور از کوههای البرز و اتصال شبکه خطوط گاز شمال کشور به شبکه سراسری انتقال گاز، نگرانیهای سالهای اخیر در خصوص تأمین گاز زمستانی استانهای شمالی کشور را در صورت بروز مشکل در تأمین گاز وارداتی از ترکمنستان بطور کامل مرتفع نموده است.
منطقه غرب و شمال غرب کشور
منطقه غرب و شمال غرب کشور به لطف احداث خطوط ششم سراسری و همچنین امتداد خطوط دوم سراسری و خط سوم آذربایجان که از خطوط اول تا چهارم در مرکز کشور آغاز می شود، از امنیت تأمین گاز بسیار مناسبی برخوردار است. این منطقه در سالهای اخیر و با پیشرفت مناسب در اجرای خط لوله ششم سراسری، شاهد گسترش گازرسانی به شهرها و روستاها بوده است.
مناطق مرکزی کشور
از آنجا که خطوط اصلی انتقال گاز شمال خطوط اول تا چهارم، هشتم و دهم از استانهای مرکزی(فارس، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، مرکزی)عبور کرده و تا استان قم و تهران امتداد می یابد، این منطقه از کشور بالاترین امنیت در تأمین گاز طبیعی را دارا می باشد.
مناطق شرقی کشور
شرق کشور از جمله آخرین مناطقی است که به شبکه خطوط انتقال گاز کشور متصل میشود و انتظار می رود با توسعه گازرسانی و تأمین انرژی به عنوان یکی از مهمترین زیرساختهای توسعه، شاهد بهبود روند توسعه اقتصادی و محرومیت زدایی در این منطقه از کشور باشیم. در این منطقه و همچنین استانهای جنوبی بندرعباس، بوشهر و کرمان خط هفتم سراسری با ظرفیت حداکثر 110 میلیون متر مکعب امنیت بسیار بالایی در تأمین گاز طبیعی جهت توسعه فعالیتهای اقتصادی و صادراتی ایجاد خواهد نمود. خط هفتم سراسری از پیشرفت بسیار مناسبی برخوردار است بطوریکه این خط لوله تا شهرستان ایرانشهر و از ایرانشهر تا زاهدان به بهره‌برداری رسیده و انشعابات زابل و چابهار نیز در دست اجرا است.
سیاست آتی: توجه به بازارهای صادراتی گاز طبیعی
از آنجا که با توجه به توسعه مناسب خطوط لوله اصلی انتقال گاز طبیعی و همچنین تکمیل شبکه توزیع، پیش بینی می شود بیش از 97 درصد جمعیت کشور تحت پوشش شبکه گازرسانی قرار گیرند، و همچنین با بهره‌برداری از خطوط تقویتی دامغان-کیاسر-نکا ، پارچین-شاهرود-سنگ بست و تکمیل بخش انتهایی خط سوم و ششم و هفتم سراسری در سالهای اخیر، محدودیتهای تأمین گاز استانهای کشور مرتفع گردد، لذا انتظار می رود دولت جمهوری اسلامی ایران و وزارت نفت با مدیریت تقاضای داخلی گاز طبیعی، تمرکز و توان خود را بر توسعه خطوط صادرات گاز طبیعی و ایجاد زمینه حضور ایران در بازار منطقه ای و فرامنطقه ای گاز طبیعی و کسب سهم متناسب با ذخایر از تجارت منطقه ای و جهانی این حامل انرژی مصروف دارند. این سیاست که البته با جدیت دنبال می شود و نیازمند همکاری‌های بیشتر سایر دستگاه‌های مرتبط با دیپلماسی خارجی است، با تقویت نقش ایران در تأمین انرژی منطقه و جهان و اتخاذ مشتریان راهبردی و همسو نمودن منافع اقتصادی و سیاسی کشورهای همسایه با منافع جمهوری اسلامی ایران، در راستای تحقق سیاستهای اقتصاد مقاومتی(بند13) و مقابله با ضربه پذیری درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز است.
نویسنده: قادر شادی‌وند - کارشناس انرژی
