مروری بر فرصت‌ها و تهدیدهای صنعت خودرو

ایلنا: صنعت خودرو همواره یکی از بحث برانگیزترین صنایع کشور بوده است. از طرفی تاثیرگذاری آن بر اشتغال کشور موجبات حمایت دایمی حاکمیت از این صنعت را فراهم آورده کرده است.  و از طرف دیگر وجود رانتهای متعدد در آن موجبات اتهام زنی به مدیران دولتی مرتبط با آن را از جانب منتقدان و جناحهای سیاسی دیگر فراهم نموده است. دوگانگی مطرح شده  حتی در بین مردم نیز وجود دارد. علیرغم انتقادها و نارضایتی عموم از کیفیت تولیدات شرکتهای داخلی، لکن به محض تسهیل شرایط برای خرید، کلیه سهمیه های اختصاص یافته در کوتاه ترین زمان ممکن به اتمـام می رسد. دلیـل این امـر وجود نقاط قوت و ضعف متعدد و تاثیرگذاری فرصتها و تهدیدها بر پیش بینی ها در فواصل زمانی کوتاه بر این صنعت است. به این معنی که تغییر شرایط در فضای اقتصاد سیاسی کشور می تواند تاثیرات شگرفی بر وضعیت این صنعت گذاشته و کلیه پیش بینی های گذشته را به طور کامل متحول سازد به نحوی که در اثر تغییر فضای سیاسی، نقاط ضعف این صنعت می تواند به سرعت کمرنگ شده و نقاط قوت آن برجسته گردد ضمن اینکه فرصتهای جـدیدی نیز ایجاد خواهد شد، و به همین ترتیب در جهت عکس. در ادامه به بررسی دقیق تر نقاط قوت، ضعف، فرصت ها، تهدیدها خواهیم پرداخت.

نقاط قوت: وجود معادن سنگ آهن، دسترسی به انرژی ارزان قیمت، سابقه دیرین و وجود نیروی انسانی ماهر و نیمه ماهر در این صنعت، بازار مناسب داخلی و امکان صادرات به کشورهای همسایه، عدم وجود شرکتهای خودروسازی مطرح در سایر کشورهای منطقه، وجود صنایع وابسته به این صنعت و فعالیت مناسب آنها در سطح کشور (از قبیل صنایع لاستیک و پتروشیمی)، بورسی بودن بخش عمده شرکتهای فعال این صنعت.

نقاط ضعف: حاکم بودن مدیریت دولتی و ضعیف بر این صنعت طی سالیان متمادی، عدم توسعه تکنـولوژیکی، تحمیـل هزینه های مالی گزاف، عدم توسعه کافی صنعت فولاد کشور (بعنوان مثال برخی ورقهای مورد مصرف در این صنعت کماکان وارداتی است)، وجود نیروی انسانی مازاد، لطمه خوردن به برند داخلی به دلیل تولید محصولات بی کیفیت در سالهای اخیر.

فرصتها: فراهم شدن امکان حضور شرکتهای صاحب تکنولوژی در پسابرجام، فراهم شدن امکان صادرات به کشورهای عراق و سوریه در صورت تداوم روند ثبات بخشی به این دو کشور، تزریق منابع مالی آزاد شده در پسابرجام به این صنعت و کاهش هزینه های مالی و جبران زیان انباشته سنوات گذشته، حمایت دولتی از این صنعت به دلیل نیاز کشور به اشتغالزایی.

تهدیدها: حضور مستقیم شرکتهای خارجی در بازار فروش محصولات به دلیل فشار مصرف کنندگان، تداوم روند افزایشی نرخ ارز.

وضعیت صنعت در بورس

تعداد شرکتهای فعال صنعت و مقایسه آن با تعداد کل شرکتها

این صنعت یکی از قدیمی ترین صنایع فعال در بورس ایران بوده و در حـال حـاضر می توان گفت که عمده شرکتهای فعال در این صنعت در بورس پذیرش شده اند. از نظر تعدادی، کل شرکتهای صنعت خودرو و ساخت قطعات 33 عدد بوده که 7% کل تعداد شرکتهای بورسی و فرابورسی است، لکن از نظر ارزش روز، در حال حاضر این صنعت حدود 130 هزار میلیارد ریال از کل 3700 هزار میلیارد ریال ارزش روز بورس را تشکیل می دهد. به این ترتیب به دلیل اندازه کوچکتر شرکتهای این صنعت، تنها 5/3% ارزش روز کل بورس را شامل می شوند.

تحلیل بنیادی

در جدول زیر شاخصهای مالی شرکتهای این صنعت ارایه شده است:

همانگونه که عنوان شد به دلیل قدمت شرکتهای این صنعت در بورس، سهام شناور این شرکتها عمدتاً ارقام نسبتا بالایی بوده (در مقایسه با کل شرکتهای بورس) به طوریکه میانگین ساده آنها حدود 26% و میانگین وزنی آنها (براساس ارزش روز) حدود 29% می باشد. بنابراین به اتکاء این شاخص می توان گفت که شرکتهای این صنعت از قدرت نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. ضمن اینکه تعداد روزهای معاملاتی شرکتهای این صنعت نیز نشان می دهد که سهام این گروه از شرکتها همواره در حال معامله می باشند. همچنین میانگین ارزش معاملات روزانه این شرکتها در مقایسه با میانگین 10 ماهه ابتدایی سال  94 (مبـلغ 1353 میلیارد ریـال ارایـه شـده توسط بـورس اوراق بهادار) نیز نشان می دهد که نسبت معاملات این صنعت (علی الخصوص شرکتهای بزرگ آن) از قدرت نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند.

از نظـر سـودآوری و نسبت p/e تقریباً کلیه شـرکتهای این صنـعت زیـانده بـوده یا دارای نسبت p/e بسیـار بالا می باشند. این مهم نشان می دهد که این صنعت به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، افزایش نرخ ارز و هزینه های بالای تامین مالی در سالهای اخیر از نظر عملیاتی درگیر مشکلات متعدد بوده و فعالیت اصلی آنها عمدتا منجر به زیان می شود. علیرغم زیانده بودن فعالیت دراین شرکتها، بازدهی سالانه شرکتها نسبتا بالا بوده و نوسان قیمتی مثبت آنها در هفته های اخیر به قدری بوده که منجر به بازدهی نسبتاً مناسب برای کل یکسال گذشته آنها شده است. میانگین وزنی بازدهی در شرکتهای این صنعت (براساس وزن ارزش روز) در محدوده 29% می باشد که در مقایسه با رشد 12 درصدی شاخص کل (از اواسط بهمن ماه سال گذشته تا کنون) و نرخ بازده بدون ریسک (محدوده 22 درصد) از بازدهی مناسبی برخوردار بوده است. لازم به ذکر است که این مقدار بازدهی عمدتاً مربوط به نوسانات هفته های اخیر بوده و تا پیش از آن شرکتهای این گروه بازدهی منفی داشته اند. هرچند که بخشی از این نوسان مثبت قابل توجه به دلیل افت قابل توجه قیمت سهام این شرکتها و رسیدن به ارزش اسمی در سالهای گذشته بوده است. ضمن اینکه ارزش جایگزینی شرکتهای این صنعت در مقایسه با ارزش روز بورسی آنها نشان دهنده افت قابل توجه قیمت سهام آنها در سالهای اخیر بوده است. (مشابه شرایط اتفاق افتاده در صنعت سیمان)

نوسانات اخیر و کسب بازدهی مناسب درمقایسه با زیان آور بودن شرکتها نشان می دهد که علیرغم وجود نقاط ضعف تاثیرگذار بر فعالیت شرکتهای این صنعت، فرصتهای بالقوه موجود می تواند چشم انداز روشنی را برای این صنعت ترسیم نماید. به طوریکه با بهبود شرایط سیاسی/ تثبت نرخ ارز/ تعامل با شرکتهای صاحب تکنولوژی/ بهبود مدیریت و کاهش هزینه های مالی (به دلیل چشم انداز کاهش نرخ سود بانکی) امکان استفاده از بازار نسبتا بکر داخلی و علی الخصوص همسایگان خارجی کاملا فراهم خواهد شد. این موضوع علی الخصوص در مورد وسایل نقلیه سنگین بسیار قابل توجه تر می باشد. چراکه برآورد می شود میانگین عمر کامیون و وسایل نقلیه سنگین در کشور بیش از 20 سال می باشد. این مهم در کشورهای همسایه (عراق، افغانستان و...) و نیاز آنها به توسعه زیرساختها مشهودتر بوده و بازار وسایل نقلیه سنگین در این کشورها کاملا مشخص است.

تحلیل تکنیکی

از منظر تکنیکال نیز شرکتهای این گروه با رشد هفته های اخیر، و شکل دادن یک روند صعودی شارپ، عمدتاً از خطوط مقاومت قبلی خود (حتی مقاومتهای شکل گرفته در 2 سال اخیر) گذر کرده و در حال حاضر آن خطوط مقاومت تبدیل به حمایتهای نسبتا قوی شده است. بدنبال این روند، شاخصهایی نظیر RSI که قدرت نسبی روند فعلی را نمایش می دهند نیز در محدوده های بالاتر از 80 قرار گرفته که بیانگر پایدار بودن این روند در شرایط فعلی است. به همین ترتیب شاخصهایی که جهت و قدرت جریان نقدینگی به سهم را نشان می دهند نظیر CMF و OBV  نیز بیانگر ورود پرقدرت نقدینگی به شرکتهای این گروه هستند.

وضعیت سهامداران

شاید به جرات بتوان گفت که پیچیده ترین بخش تحلیل این صنعت تعیین سهامداران عمده شرکتهای این گروه هستند. شرکتهای این گروه عمدتا در قالب 3 گروه تفکیک می شوند: ایران خودرو، سایپا و گروه بهمن. در گذشته علی الخصوص گروه های ایران خودرو و سایپا تحت مالکیت و قیمومیت وزارت صنایع بوده و مدیریت آنها کاملا دولتی بودند. پس از خصوصی سازی و واگذاری بخش عمده ای از سهام شرکتهای مادر در دو گروه ایران خودرو و سایپا مالکیت این شرکتها بین سهامداران متعددی تقسیم شد که غیر از مالکیت زیر 20 درصدی توسط سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران بخش دیگری از سهام این شرکتها بین گروه هایی دیگری از جمله گروه تدبیر، صندوقهای تامین اجتماعی، بازنشستگی کشوری و فولاد تقسیم شده است. لکن کلیه این گروه ها مالکیت کمتر از 20 درصدی در سهام این شرکتها را دارا هستند. به این ترتیب در لیست سهامداران عمده این شرکتها، نمی توان گروه مشخصی را بعنوان یک یا دو سهامدار اصلی در شرکتهای مادر را تشخیص داد. رصد و ردگیری مالکیت برخی از سهامداران عمده نیز در برخی موارد به خود شرکتهای اصلی (ایران خودرو و سایپا) منتهی می شود. از طرفی معمولا مدیران سطوح بالای این شرکتها از بین مدیران مرتبط با این صنعت در وزارت صنایع انتخاب شده اند. بنابراین می توان گفت مالکیت بخش مهمی از سهام این شرکتها با واسطه مجددا به خود آنها بر می گردد و در واقـع شاید بتوان گفت که نتیجه خـرد شدن سهام این شرکتها در طــول سالهای متمادی منتج به خود کنترلی آنها شده و به نوعی، نحوه سیاستگذاری دولت برای این صنعت علیرغم اینکه مالکیت سهام کنترلی آنها متعلق به دولت نیست، توسط خود این شرکتها انجام می گردد.

البته ذکر این نکته ضروری است که در سایر کشورها نیز اتخاذ سیاستهای حمایتی از این صنعت از جانب دولتها به دلیل تاثیرگذاری آن در اشتغالزایی و رشد صنعتی کشور، امری رایج و متداول است.

جمع بندی

همانگونه که عنوان شد این صنعت بیشترین تاثیر منفی را از شرایط تحریمی و مشکلات اقتصادی سنوات گذشته گرفته است. بنابراین می توان گفت که بیشترین زیاندهی و به تبع آن بیشترین افت قیمتی را شاهد بوده است. از طرفی برطرف شدن نقاط ضعف و مشکلات آن (در مقایسه با سایر صنایع)  سریعتر امکان پذیر است. ضمن اینکه فرصتهای پیش روی آن و بازار بکر موجود در منطقه با توجه به شرایط رکودی حاکم بر اقتصاد جهانی بسیار قابل تامل است. به این ترتیب در صورت برطرف شدن مشکلات ناشی از ضعف تکنولوژی و هزینه های مالی، این صنعت می تواند جزء یکی از اولویتهای سرمایه گذاری قرار گیرد.

گزارش از  ناصر پاشاپور نیکو فعال حوزه تحقیقات بازار و تبلیغات