بررسی وضعیت اقتصادی شاغلان

مشروح گفت‌وگوی حسین پیمان به شرح زیر است:

آیا محسوب کردن یک ساعت کار به عنوان شاغل، در طرح آماری نیروی کارمرکز آمار، زمان معقول  ومناسبی است؟

سئوال شما از  دومنظرِ معیشت و اقتصاد رفاه ، و آمار اقتصادی و طرح آماری نیروی کار کشور، قابل بحث است

در مورد اول ، بحث این است که آیا با یک ساعت کار، معیشت خانوار یا فرد مرتفع خواهد شد؟ که سئوال بسیار بجا از نظر رفاه اقتصادی محسوب می شود، اما ناظر به طرح های آماری نیست .

این موضوع بحثی است که ابتدا باید در نهاد های دیگری ( غیر آماری ) مشخص شود چند ساعت کار، به عنوان شاغل محسوب شود تا مراکز آماری کمتر از آن ساعت را به عنوان بیکاری تلقی نمایند.

چند ساعت کار هم اکنون در کشور می تواند حداقل معیشت یک خانوار را مرتفع نماید وکدام نهاد مسئولیت ارایه چنین ساعت کاری را به عهده دارد؟

به طور کلی آیا می توان مشخص کرد با چند ساعت کار حداقل معیشت افراد فراهم می شود وسپس بعد از ارایه آن به مراکز آماری،  توصیه در نظر گرفتن چنین ساعت کاری را کرد؟ شاید ماهیتا چنین موضوعی امکان پذیر نباشد .

اما اگر امکان پذیر باشد پاسخ آن در طرح آماری نیروی کار مرکز آمار ایران هم اکنون نیز  نهفته است واین طرح آماری چنین قابلیتی دارد که دقیقا به شما بگوید چه درصدی از افراد کمتر از آن ساعت کار، بیکار تلقی می شوند ، یعنی هر ساعتی را شما مشخص کنید می تواند براساس آن نرخ بیکاری را ارایه دهد.

اما وقتی بیکاری جوانان پانزده تا بیست وچهارسال 29 درصد است چقدر این موضوع ضرورت دارد؟ این کار زمانی شاید ضرورت خود را القا کند که بیکاری درحدود بیکاری طبیعی 3 تا 5 درصد مطرح داشته باشد؟ و  بیکاری زنان پانزده تا بیست وچهارسال حدود 44 درصد نباشد. در صورتی که نسبت زنان ومردان جامعه چندان تفاوت معنی داری ندارد اما نرخ مشارکت زنان حدود 15 درصد است اگردر سال های آینده این نرخ افزایش یابد ونزدیک به نرخ مشارکت مردان که حدود 64 درصد است برسد چه نرخ بیکاری را در کشور خواهیم داشت؟

در بررسی که بنده برای مقایسه  نرخ بیکاری سال 1391 طرح آماری نیروی کار مرکز آمارایران با طرح آماری سال های قبل 1384، که طرح اشتغال وبیکاری نامیده می شد با کسر شاغلینی که 1تا 15 ساعت کار کرده اند از تعدادشاغلین این سال، انجام شد ، نرخ بیکاری حدود شش درهزار افزایش می یابد، یعنی این نرخ از رقم 12.1 به 12.7 می رسد،  لذا نرخ بیکاری لزومی به چالش های ساعت کار برحسب معیشت از نظر آماری نیست . اما می دانیم که با 16 ساعت یا دو روز کار نیز نمی توان افراد را شاغل محسوب کرد و با دو روز نیز، درآمد متناظر با معیشت فراهم نخواهدد شد.

در همین بررسی حدود 43 درصد شاغلین برای مرتفع کردن معیشت خود بیش از 48 ساعت کار در هفته ، (از 49 تا 126) کار کرده اند. حال شما بگویید چند ساعت کار را باید ناظر به حداقل معیشت نظر گرفت .

یعنی لزوما شاغل بودن مساوی با برخورداری از حداقل رفاه یا معیشت نیست؟

بله همینطور است در تحقیق دیگری که از طرح هزینه ودرآمد مرکز آمار ایران بنده انجام داده ام جامعه به سه گروه درآمدی پایین متوسط وبالا تقسیم شد دراین سه گروه تفاوت معنی داری بین سرپرستان شاغل آنها وجود نداشت یعنی سرپرستان در گروه های پایین 73درصد شاغل بودند و در 33 درصد بالای گروه درآمدی، سرپرستان شاغل 74 درصد را شامل می دادند.

یعنی ویژگی های دیگری باید مد نظر قرار گیرد؟

بله صحیح است درهمان بررسی وباتوجه به امکان آن طرح آماری مشخص شد از 33 ، درصد سرپرستان پایین ترین گروه درآمدی جامعه،  32در صد بی سواد و در 33 ، درصد سرپرستان بالاترین گروه درآمدی 10درصد بی سواد بوده اند. همچنین تفاوت سطح  تحصیلی در سرپرستان پایین متوسط وبالاترین گروه درآمدی بسیار معنی دار است . نمی توان یک رایطه خطی بین اشتغال و رفاه یا حتی حداقل معیشت را مد نظر داشت.

بنابراین کیفیت و مهارت مورد نیاز بازارکار، از جمله موضوعاتی است که باید برای ساعت کار متناسب یا معیشت لحاظ شود.

بیکاری تحصیلکردها دراینجا چگونه توجیه می شود؟

البته بحث ، مرتبط با اشتغال بود نه بیکاری اما دراین خصوص ومرتبط با بحث قبلی اگر بررسی شود به این نتیجه خواهیم رسید که هرچه سطح تحصیلی کمتر باشد میزان بیکاری نیز کمتر است،  باز برمی گردیم به این که صرفا از شاغل بودن درآمد معیشتی متناظر با حداقل رفاه به دست نخواهد آمد.

اما موضوعی که دراینجا مطرح می شود این است که شاید هیچوقت نتوان بحث آمایش آموزشی را عملیاتی کرد.

وقتی آموزش خصوصی مطرح است پس بازار آموزشی عرضه و تقاضا نیز باید پذیرفته شود لذا دولت فقط در حیطه آموزش دولتی یا برنامه های توسعه کشور می تواند برنامه ریزی نماید به عنوان مثال به مراکز آموزشی براساس نیازها برآوردشده" الف" تعدا تحصیل کرده مکانیک اعلام شود ، اما اگر فردی علاقمند است هزینه آموزشی خود را بپردازد  و مراکز خصوصی نیز برای ادامه حیات و فعالیت خود از آن استفبال کنند، شما همواره بیکار فارغ تحصیل خواهید داشت و آن فرد نیز نباید توقع شغلی مرتبط داشته باشد. هم اکنون ما بیشترین بیکاری را در رشته حفاظت محیط زیست وبعد از آن در علوم کامپیوتر ، وکمترین نرخ بیکاری در فارغ التحصیلان خدمات حمل ونقل و بهداشت داریم .

به چه دلیل ؟

البته یکی از دلایل آن در بالا ذکر شد باید بررسی کرد کدام فارغ تحصیل با کدام کیفیت آموزشی وبا چه قصد فردی برای ادامه تحصیل و با چه میزان نیاز های جامعه و بازار نیروی کار، جزو بیکاران است و مسئله بعدی  به نظر می آید در رشته هایی که بیشتر به طبیعت شغل بستگی دارد مانند حمل ونقل که بیشتر مردانه به نظر می رسد یعنی همان درصد بالا ی بیکاری زنان که هم اکنون 20.7 درصد نسبت به مردان که 10.5 درصد  اعلام می شود.

آیا با محاسبه خط فقر می توان به ساعت کار متناسب برای فرد شاغل دست یافت؟

فعلا در ادبیات اقتصاد رفاه،  خط فقر به تناسب ساعت کار نمی باشد و مراکز آماری هیچ کشوری شاید چنین کاری نکرده است . نباید از یک طرح آماری که هدف خاصی را دنبال می کند همه خواسته های خود را انتظار داشت چراکه خطا های غیر نمونه ای را افزایش داده و اهداف طرح را تضعیف خواهد کرد و دقت همان نتایج مورد نظر،  ممکن است حاصل نشود .  در طرح آماری هزینه و درآمد خانوار مرکز آمار که قابلیت محاسبه خط فقر را دارد،  نمی توان ساعت کار را از افراد سئوال کرد چرا که طرح آماری را دچار خطا های غیرنمونه ایی معنا داری خواهد کرد علاوه براین که نرخ بیکاری هدف آن طرح نیست  بلکه به واسطه ارتباط دادن دقت پاسخ گویی و ویزگی های رفاه به طور کلی، مد نظر قرار می گیرد.

به طور خلاصه دوموضوع را باید در این خصوص مدنظر داشت اول فرهنگ آماری پاسخ گویان و دوم سرعت در ثبتی مبنا کردن فعالیت های آماری کشور، هرچه  ثبتی شدن فعالیت های آماری کشور از سرعت لازم برخوردار شوند بسیاری از ابزارهای خلاء تصمیم سازی درکشور مرتفع خواهد شد که هر دو ، موضوعی است که بحث جداگانه ایی را اقتضا می کند.

اما از یک زاویه دیگر به مسئله نگاه کنیم : با چه میزان ارزش افزوده درکشور، رفاه یا معیشت نسبی خانوارها یا فرد مرتفع خواهد شد.؟

همواره در برنامه های توسعه پنجساله کشور، نرخ رشدی مورد هدف قرار می گیرد، ( به فرض 8 درصد ، در برنامه ششم)، اما به واقع به چه نرخ رشدی باید رسید تا حداقل رفاه معیشتی فرد یا خانوارهای کشور مرتفع شود؟

یکی از موضوع های آماری مهم که برحسب خود اظهاری می تواند به صورت آزمایشی انجام شود این که هر خانوار چه مبلغ درآمدی را برای رفاه نسبی مورد نظر خود کافی تلقی می کند؟ ، به عنوان مثال شما یک برآوردی از معیشت و زندگی اقتصادی خود در ذهن متبادر کرده و تصور می کنید اگر ماهی پنج میلیون تومان درآمد داشته باشید به رفاه مطلوب خود خواهید رسید.

این درآمد متناظر با رفاه مطلوب فرد باخانوار درکشور چه ارزش افزوده ایی را اقتضا خواهد کرد و این ارزش افزوده با ارزش افزوده موجود به چه اندازه فاصله دارد و برای این درآمد انتظاری می توان در بازه زمانی مناسب یک چشم انداز عملیاتی متصور بود . بسیار شایسته است چنین رویکردی برای رشد اقتصادی در طرح های آماری کشور مد نظر قرار گیرد.

بنا بر این شما یک ساعت کار را یک رویکرد معیشتی نمی بینید بلکه رویکرد آماری تلقی می کنید؟

بله براساس یک رویکردآماری  است که هیچ خلا ایی در فعالیت اقتصادی کشور از نظر ارزش افزوده مغفول نماند . فرض کنید اشتغال برحسب یکساعت کار در طرح آماری نیروی کار طراحی نمی شد ، بدیهی است که بسیاری از فعالیت ها و ارزش افزوده جامعه مورد محاسبه قرار نمی گرفت در نتیجه نقص هایی از نظر کارشناسی متوجه داده های اقتصادی می شد یکی از این نارسایی ها پوشش کامل ارزش افزوده  است و هر چند ساعت در نظر گرفته شود ساعت های کمتر از آن مغفول می ماند لذا نوعی کم برآوردی درارزش افزوده کشور قابل پیش بینی خواهد بود، از طرف دیگر شاخص بهره وری که همواره یکی از موضوعاتی است که در برنامه های توسعه کشور سهمی بالایی در هدف گیری رشد را دارد دچار خطا محاسباتی می شد.

 ارزش افزوده ایی که درکشور ایجاد می شود باازای چند ساعت کار است و از هر ساعت کار یک شاغل ایرانی به طور متوسط چه میزان ارزش افزوده درکشور ایجاد می شود؟

بررسی ها ی بنده از همین طرح نشان می دهد هر فرد شاغل ایرانی به طور متوسط حدود 2500 ساعت درسال کار می کند.

یکی از نتایج این بررسی آن بوده که شاغلینی که یکساعت کار یا ساعت کار پایین داشته اند بیشتر به ماهیت بخش اقتصادی و فصلی بودن مانند بخش کشاورزی وساختمان مرتبط بوده است.

لذا طرح آماری نیروی کار مرکز آمارایران یک طرح حداکثری وکامل واز نظر روش بسیار برجسته است اما متاسفانه تاکید جامعه فقط بر نرخ بیکاری آنهم بیشتر برنرخ بیکاری کل شده است نه زیر مجموعه های این طرح که رویکرد برنامه ریزی دارد . شاید به این دلیل که بیشتر تاکید برموضوع عملکرد اقتصادی دولت ها تا قابلیت برنامه ریزی یک طرح آماری می شود.

البته مرکز آمار ایران جزو مراکز آماری کشورهایی بوده که باتاخیر طرح نیروی کار را با استانداردهای وتوصیه های سازمان بین المللی  انطباق داده واز سال 1382 برسی را شروع و سرانجام این طرح آماری از سال 1384 ، عملیاتی شده است.