بهره‌برداری سیاسی در مخالفت با تراریخته/ در فضای سالم علمی بحث کنیم
عضو هیات علمی گروه بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه شهید مدرس گفت: در ایران تعدادی گیاه تراریخته تولید شده است که برنج هم یکی از اینها بوده، تلاش می‌کنیم گیاه مقاوم به چند ویروس مهم را که در کشور وجود دارند و خسارت زا است تولید کنیم از جمله کلزا و چغندرقند. نتایجی هم به دست آوردیم.
مسعود شمسبخش -عضو هیات علمی گروه بیوتکنولوژی کشاورزی دانشگاه شهید مدرس-در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، دغدغه و نگرانی در خصوص محصولات تراریخته را واقعی عنوان می کند؛ چراکه این مساله سیاسی و حرف زدن درباره آن سخت شده است و چون فضای سالمی نیست هر حرف مخالف و موافقت هایی سیاسی پیدا کرده و ممکن است گرفتاری هایی ایجاد کند.
ایلنا: بیشترین اثرات منفی و مثبت تراریخته چیست؟
شمس بخش: یکی از مشکلات این است که ممکن است از ژن‌های مقاومت به آنتی بیوتیک استفاده شود و آزاد کردن این ژن‌های مقاومت باعث می‌شود که بسیاری از عوامل مضر که با کمک آنتی بیوتیک‌ها از بین می‌روند، مقاوم شوند و کنترل آنها سخت شود یا اینکه این ژن‌ها از کنترل خارج شوند و بتوانند وارد موجوداتی شوند که ما نمی‌خواهیم و این مساله نگرانی‌هایی ایجاد می‌کند؛ اما از فواید این علم این است که می‌توانیم گیاهانی مقاوم در برابر آفات و بیماری‌ها ایجاد کنیم با افزایش ژن‌هایی که مواد خاصی تولید می‌کنند مواد غذایی و عناصر مورد نظر در محصول افزایش دهیم و گیاه را مقوی کنیم با مقاوم کردن گیاه به خشکی و شوری می‌توانیم این گیاهان در مناطق به کار ببریم.
در بحث تراریخته انحراف از موضوع اصلی ایجاد شده است، دلیل این مساله و نتیجه آن چیست؟
شمس بخش: مشکل اصلی این است که از امکانات و تکنولوژی هایی که می توانیم به شکل منطقی استفاده کنیم به دلیل مشکلاتی که دارند پرهیز می کنیم و این ممکن است در فضای سیاسی به جامعه تحمیل شود یعنی بدون اینکه بتوانیم با بررسی های کارشناسی از مزایای این روش استفاده کنیم از مزایای آن محروم شویم اگر این تکنولوژی مضر است این محرومیت را با فشارهای سیاسی به جامعه اعمال کنیم و از آن به سود فضای سیاسی خود استفاده کنیم. باید در کشور فعالیت هایی انجام شود که این بحث ها صرفا توسط متخصصین و خارج از عرف سیاسی انجام شود.
آیا بیشترین فواید تراریخته در کشاورزی است؟
شمس بخش: خیر، در بحث پزشکی هم از بیوتکنولوژی استفاده وسیعی می‌شود در ایران از این طریق داروهای نوترکیب تولید می‌شوند که البته تراریخت نیستند ولی از این طریق تولید می‌شوند مثلا باکتری را تراریخت می‌کنیم و اولین چیزی که از این طریق تولید شده انسولین است دربازار ایران چندین داروی نوترکیب تولید می‌شوند و به فروش می‌رسد. در دامپزشکی دامپروری و تولید آبزیان هم استفاده‌هایی می‌شود که بعید می‌دانم در ایران کار شده باشد.
ظاهرا در ایران یک بار تراریخت برنج تجربه شده اما ادامه پیدا نکرده است.
شمس بخش: در ایران تعدادی گیاه تراریخت تولید شده است که برنج هم یکی از اینها بوده تلاش می‌کنیم گیاه مقاوم به چند ویروس مهم را که در کشور وجود دارند و خسارت زا است تولید کنیم از جمله کلزا و چغندرقند. نتایجی هم به دست آوردیم.
نگرانی‌ها و دغدغه‌ها در این خصوص چیست؟
شمس بخش: دغدغه‌ها واقعی هستند چون این مساله سیاسی شده است حرف زدن در باره آن سخت شده است چون فضای سالمی نیست هر حرفی بزنیم مخالف و موافق پیدا می‌کند و گرفتاری ایجاد می‌شود
سوال این است که کارهایی که در آزمایشگاه انجام می‌شود بدون خروجی چه فایده‌ای دارد؟
شمس بخش: در آزمایشگاه فعالیت می‌کنیم اما وقتی به مرحله اجرا می‌رسیم مسائل سیاسی مطرح می‌شود باید تصمیم‌گیران این فضا را تغییر دهند و در فضای سالم علمی حرف‌ها را بشنوند و تصمیم‌شان را بگیرند. با درایت می‌توان از مزایای این کار استفاده کرد.
در بحث سلامت مواد غذایی هم قابل کنترل است؟
شمس بخش: بله ، دقیقا همان طور است طبق آمار رسمی بیش از 180 میلیون هکتار از اراضی دنیا زیر کشت گیاهان تراریخت است بسیاری تصور می‌کنند که آمریکا و کشورهای صنعتی این گیاهان را در کشورهای فقیر تولید می‌کنند ولی این طور نیست از 28 کشور که در حال حاضر به کشت کار محصولات تراریخته مجوز داده‌اند دست کم 8 کشور توسعه یافته دیده می‌شود حدود 40 درصد اراضی زیر کشت متعلق به آمریکا است. چه بخواهیم چه نخواهیم این تکنولوژی در دنیا استفاده می‌شود.
آیا در تجربه آن کشورها آسیب‌هایی به مردم و جامعه وارد نشده است؟
شمس بخش: هیچ گزارش رسمی در این خصوص وجود ندارد البته در این کشورها طرفداران محیط زیست بحث‌های زیادی دارند ولی اینکه کار علمی رد شده باشد گزارشی اعلام نشده است.
خیلی از محصولاتی که به کشور وارد می‌شود تراریخت است آیا این مضر نیست؟
شمس بخش: آمار رسمی در این خصوص در دست نیست اما چیزی که محرز است این است که وقتی می‌گوییم 95 درصد دانه‌های روغنی در دنیا تراریخته است و کشور ما بخش عمده‌ای روغن مصرفی را وارد می‌کند پس این روغن از گیاهان تراریخت است بعضی از کشورها ملزم هستند که روی محصول برچسب بزنند و بنویسند که تراریخت است متاسفانه گاهی اوقات در کشور ما بدون توجه به برچسب واردات انجام می‌شود با توجه به افزایش جمعیت و نیاز بشر استفاده از این تکنولوژی اجتناب ناپذیر است اگر قرار شد گیاهان تراریخت در کشور مجوز کشت بگیرند آن وقت فراموش نکنید که باید چارچوب‌ها و مقررات سازمان ها و دستگاه‌های نظارتی برای تولید آن ایجاد کنیم.
کشور ما چه میزان ظرفیت و آمادگی برای کشت و پرورش محصولات تراریخته دارد؟
شمس بخش: به لحاظ علمی از دنیا عقب نیستیم اما این در حد آزمایشگاه و علم است و در عرصه تولید چیزی نداریم.
دستکاری ژنتیکی در گیاه چه سودی دارد؟
شمس بخش: میزان تولید محصولات را افزایش می دهد، گیاه را در برابر آفات مقاوم می کند، این کار در برابر مقاومت به شوری نیز موثر است مثلا زمینهای خوزستان شور هستند و عمدتا قابل کشت و زرع نیستند می توان با این روش گیاهانی تولید کرد که مقاوم به شوری باشند تا از این اراضی استفاده کرد.یکی دیگر از مشکلات جدی کشور مساله آب است کشور ما کلا خشک است و بخشی از اراضی به همین دلیل کشت نمی شود اگر بتوانیم گیاهانی تولید کنیم که مقاوم به خشکی باشند سطح زیر کشت کشور افزایش پیدا می کند و منابع آبی هم حفظ می شود.