تکلیف عشایر مستقر در هامون چیست؟

ایلنا-یاسمن خالقیان: خبر کوتاه اما خوشحال کننده بود:" توزیع 115 پنل خورشیدی به همراه آدابتور آنها و سایر تجهیزات که نور خورشید را به برق تبدیل می‌کند." تاریخ وسالی که درآن هستید پررنگ می شود. بعد در ادامه خبر می خوانید:" هر پنل خورشیدی دو عدد لامپ و یک تلویزیون را روشن نگه می‌دارد، در ساعات روز این پنل‌ها با استفاده از نور خورشید کار کرده و در شب‌ها که خورشید نیست آدابتورها زمینه روشنایی را فراهم می‌کنند." شادی اهالی هامون زمانی تکمیل می شود که فرماندار این منطقه قول تامین آب مور نیاز عشایر برای فعالیت ها کشاورزی را نیز می دهد.

یک سال پیش بود که خبرگزاری ایلنا در ادامه تحقیق و تهیه گزارش از مناطق محروم ایران، وضعیت زندگی عشایر مستقر در هامون-سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و دریاچه ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان که به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران شناخته می شود- را از نزدیک مورد بررسی قرار داد، زندگی در نقطه ای از کشور که تا یک سال پیش از برق نیز بی بهره بود و در شهریور سال گذشته به واسطه فعالیت و پیگیری های یک فرد نیکوکار 115 پنل خورشیدی برای آنها فراهم شد تا ازگزند مار و حیواناتی که در تاریکی سیاه چادرها راهی برای آسیب رساندن به افراد و بخصوص کودکان پیدا می کنند در امان بمانند؛ از طرفی در همان زمان بود که اظهارات فرماندار هامون در خصوص برطرف کردن مشکلات مناطق عشایری ورهاسازی آب نسبت به برطرف کردن مشکل آب عشایر مطرح شد.

درست یک سال پس از این اظهارات، مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان وضعیت تالاب هامون را نگران کننده عنوان می کند و منابع خبری نیز بحرانی شدن وضعیت این تالاب را موجب افزایش  شدت ریزگردها در روزهای 19 و 20 مرداد اعلام می کنند که موجب تعطیلی ادارات دو شهرستان شمالی استان سیستان و بلوچستان  (در 19 مرداد)  شد و در نهایت حدود یکهزار نفر را هم روانه بیمارستان کرده است و شرایط زندگی نیز برای عشایر مستقر در این منطقه بیش از پیش سخت شده است؛ چراکه اغلب این عشایر بدلیل تحصیل فرزندان خود به صورت پراکنده در این منطقه ساکن شده اند و جدا از مساله ریزگردها در این منطقه، بدلیل خشکسالی های اخیرامرار معاش آنها نیز با مشکل مواجه شده است.

در گزارشی که از عشایر مستقر در هامون تهیه شد، خشکسالی مهمترین عاملی است که زندگی در این منطقه را برای آنان سخت و طاقت فرسا کرده است؛ چراکه آب و حتی علوفه لازم برای تامین غذای دام آنها و انجام هرگونه فعالیت کشاورزی وجود نداشته و تامین معیشت آنان با مشکلات جدی مواجه شده است و چشمان آنها به هامونی دوخته شده است که دیر زمانی محل عبور و مرور قایق های فراوانی بوده  و رونق خاصی نیز در حوزه کشاورزی داشته است؛ اما در حال حاضر بیشتر به یک برهوت شبیه است.

با توجه به گفته های مردم سیستان و بلوچستان که همواره سکوت مسئولان را در پی داشته است، یکی از دلایلی که هامون را با مشکل مواجه کرده است مساله حقآبه هیرمند بوده که نقش بسزایی در میزان ورودی آب به این تالاب داشته است؛ اما با توجه به  قراردادی که در سال 1351میان امیرعباس هویدا، نخست وزیر وقت ایران و موسی شفیق، نخست وزیر وقت افغانستان در کابل به امضاء رسید و مقرر شد در هر ثانیه 26مترمکعب آب (معادل 850میلیون مترمکعب در سال) سهم سیستان و دریاچه هامون باشد از سال‌های پایانی دهه 1370 و همزمان با کاهش بارش‌ها و خشکسالی، میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به دریاچه هامون مرتباً کاهش یافت که همین امر خشک شدن دریاچه هامون را در پی داشته‌است.

خشک شدن دریاچه هامون در حالی مطرح است که پس از این اتفاق، معاش 400 هزار سیستانی قطع شده و از طرفی خطرات زیست محیطی و فقر و ناامنی را در این منطقه موجب شده است.

با وجود اینکه کارشناسان بارها تاکید کرده اند که احیای دریاچه هامون موقتی است و خطر خشک‌شدن، همچنان این تالاب بین‌المللی را تهدید می‌کند؛ اما بحران در این منطقه روز به روز بیشتر شده و  علاوه بر مشکلات مختلف زیست‌محیطی مشکلات  اجتماعی و اقتصادی را نیز سبب شده است و از همه مهمتر کشاورزی را در این مناطق به تعطیلی کشانده است؛ این در حالی است که عشایر و کشاورزان راه دیگری برای تامین هزینه های زندگی نداشته و این روزها شرایط سختی را تجربه می کنند.

محسن سلیمانی روزبهانی-مدیر طرح ملی حفاظت تالاب‌های ایران- به ایلنا می گوید:" وضعیت تالاب هامون از دیرباز به این ترتیب بوده که به شکل فصلی وسعت آن کاهش و گسترش داشته است؛ اما در طول سال‌های اخیر که تالاب هامون با خشکی‌های جدی روبه رو  بوده، شکنندگی آن به میزان قابل توجهی افزایش داشته و اکنون نیز با توجه به اینکه در پایان فصل گرما هستیم و برای مدت طولانی هیچ بارشی رخ نداده است، همانند دیگر تالاب‌ها، حجم آب در هامون نیز کاهش پیدا کرده و به حداقل خود رسیده است.

مدیر طرح ملی حفاظت تالاب‌های ایران تاکید می کند که حقآبه‌ای که باید از بالادست و از کشور افغانستان به تالاب می‌آمده، تامین نشده است و در بحث مدیریت منابع آب نیز به خوبی عمل نشده است.

اکنون وضعیت هامون شکننده‌تر شده و بخش عمده‌ای از تالاب خشک است و تنها بخش‌های کوچکی از آن در اطراف کوه خواجه به صورت لکه‌ای آب دارد و در دیگر مناطق تقریبا آبی وجود ندارد و هنوز هم در این بخش از کشور مردمی هستند که در پاسخ سوالت راجع به اینکه اگر از"هامون" تنها زمینی ترک خورده باقی بماند چه می کنید؟  بگویند:" اینجا سرزمین ماست باز هم می مانیم."