کاهش مهارت نیروی انسانی پاشنه آشیل صنعت نفت است

مهندس علی شهرویی از کارشناسان و فعالان صنعت نفت کشور بر این باور است که ضعف نیروی انسانی نه تنها در این حوادث که در کاهش میزان تولید وافزایش هزینه آنو نیز در کاهش عمر مفید تاسیسات و مجتمع ها  نقش مهمی دارد. شهرویی می گوید که تغییر پروسه آموزش و استخدام از حدود20 سال پیش تغییر یافته است علت اصلی کاهش مهارت های نیروی انسانی در صنعت نفت است و با ادامه این روند، مشکلات به مراتب بزرگتری در سال های آینده در انتظار این صنعت نشسته است.

در خصوص مشکلات و مسائل صنعت نفت با وی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

در چند سال گذشته خبرهای زیادی با موضوع حوادثی مثل حریق و انفجار پروژه های حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاهی کشور منتشر شده است.آخرین آن هم  حادثه پتروشیمی بوعلی بود که یکی از گسترده ترین این حوادث در سال های اخیر بود. آیا  به نظر شما  حجم و  تعداد خبر با این موضوع مشخص طبیعی است؟ به عبارت دیگر آیا وقوع این حوادث در کشور ما از حالت استاندارد خارج نشده است؟

در این باره کار کارشناسی و آماری دقیقی صورت نگرفته است که بتوان بر اساس آن اظهار نظر دقیق داشت. ایران از نظر حجم تاسیسات حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و پالایشگاهی از گستردگی و قدمت بالایی برخوردار است. به طور قطع قدیمی بودن برخی از این تاسیسات، ریسک وقوع حادثه را در این تاسیسات افزایش می دهد اما من معتقد هستم با همین شرایط هم امکان کاهش این حوادث و بهبود وضعیت وجود دارد.

پس به نظر شما قدیمی بودن تاسیسات مهمترین علت وقوع این حوادث است؟

نه؛ قدیمی بودن این تاسیسات دلیل موجهی نیست چون ما می دانیم این حوادث در تاسیاست جدید هم اتفاق می افتد. به نظر من مهمترین علت وقوع این حوادث خطای ناشی از عملکرد نیروی انسانی است به این معنا که کمبود مهارت های فنی، تجارب و آموزش های ناکافی و از همه مهمتر ایرادهایی که در پروسه جذب و به کار گماردن نیروهای فنی در این تاسیسات وجود دارد, علت اصلی وقوع این حوادث است. این مشکل از حدود 20 سال پیش با تغییر روند جذب و آموزش در این صنعت شروع شد و باعث گردید که به تدریج با بازنشستگی و خروج نیروهای ماهر ،صنعت نفت با کاهش نیروهای فنی و عملیاتی ماهر مواجه شود. به نظرم این حوادث یعنی حوادث ناشی از ضعف عملکرد نیروهای عملیاتی با بازنشستگیباقیمانده نیروهای فنی و عملیاتی کنونی و باتوجه به تداوم سیستم آموزشی و استخدامی فعلی در آینده تشدید هم خواهد شد.

به نظر شما 20 سال پیش چه اتفاقی افتاد که تا این حد تاثیر منفی بر نیروی انسانی ماهر در صنعت نفت گذاشت؟

حدود 20 سال پیش صنعت نفت کشور ما با تغییر پروسه آموزش و استخدام نیروی انسانی ضربه جبران ناپذیری خورده است. تا آن زمان جذب و آموزش اولیه نیروی انسانی مورد نیاز در وزارت نفت توسط مراکز آموزش و مهارت های فنی نفت انجام می شد. این فرآیند جذب و آموزش، پروسه کارآمدی بود و در آن دانش و تجربه گرانقدر سال ها فعالیت متخصصان مجرب به نیروی انسانی جدید در این صنعت منتقل می شد. مراکز آموزش و مهارت های فنی در شرکت های اصلی نفت  متولی پرورش نیروی انسانی و استخدام آنان  بر اساس آزمون ها و مصاحبه های ورودی بودند به این ترتیب که افراد پس از پایان مقطعتحصیلی راهنمایی، در آزمون های این مراکز شرکت می کردند و پس از قبولی در آزمون های کتبی و مصاحبه وارد مرحله کارآموزی به دو صورت دو ساله و چهارساله برای استخدام های کارگری و کارمندی می شدند. در زمان کارآموزی برگزاری کلاس های عملی, تئوری، کارگاه و حضور مستقیم در تاسیسات با حضور مربیان کارآزموده و مجرب به صورت مستمر انجام می شد. پس از پایان این دوره کارآموزی، افراد دوسال دیگر  به طور مستمر و در قالب دوره های چند ماهه در کلیه واحدهای صنعت نفت در کنار استادکارهای مجرب حاضر می شدند و ضمن حضور مستمر در واحدها و انجام کارهای عملیاتی ،از نزدیک روندهای انجام کار و چگونگی عملکرد بهینه تاسیسات در این صنعت را در حین انجام کار آموزش می دیدند. یکی از نکات مهم نیز این بود که افراد در تمام دوره آموزش خود با خطرها، ریسک ها و نحوه پیشگری از حوادث هم آشنا می شدند. نتیجه این پروسه انتقال دانش و تجربه واستمرار پشتوانه نیروی فنی کارآمد در وزارت نفت بود. این پروسه حدود 20 سال پیش با توجیهاتی مثل ضرورت خصوصی سازی تغییر کرد که البته به نظر بنده امکان جمع تداوم این روند با اولویت خصوصی سازی نیز وجود داشته و دارد. به هر حال تغییر این پروسه ضربه بزرگی به صنعت نفت وارد کرد زیرا به تدریج این صنعت از نیروهای ماهر عملیاتی و  تعمیراتی خالی شده است.

با این اوصاف در حال حاضر چرخ صنعت نفت کشور ما با اتکا به چه نیروی انسانی در حال گردش است؟

حرکت چرخ صنعت نفت در حال حاضر هم مرهون نیروهایی است که در آن پروسه کارآمد تربیت شدندو حتی بسیاری از مدیران ارشد و معاونان وزارت نفت هم پرورش یافته آن سیستم آموزشی و استخدامی هستند. من نگرانم که با خروج تدریجی این نیروها از عرصه نفت کشور، در سال های آینده ما با مشکلات به مراتب بزرگتری روبرو شویم. برای من به عنوان یک فعال این حوزه تفاوت بین این نیروها و افرادی را که با تعطیلی این پروسه و جایگزینی پروسه جدید و از طریق استخدام بدون آزمون نخبگان و پیمان های حجمیو قراردادی وارد حوزه نفت شدند کاملا محسوس است. این تفاوت نه تنها در دانش و مهارت بلکه در فرهنگ تعصب به عملکرد در این صنعت هم وجود دارد. فردی که از سوم راهنمایی به بعد یعنی از حدود 15 سالگی وارد صنعت نفت شده و در کنار نفرات مجرب این عرصه کار کرده است، عرق و علاقه خاصی به این صنعت پیدا می کند.بسیاری از پرسنل قدیمی نفت به گونه ای تلاش می کردند که گویی برای کارخانه ای متعلق به خود کار می کنند.هنوز هم گره گشای بسیاری از مشکلات عملیاتی واحدها بازنشستگان پرورش یافته در پروسه پیشین با کوله باری از مهارت هستند. و کاش این مهارت ها درست منتقل می شد.

به نظر من شکل استخدام هایی که از 20 سال پیش باب شد، غالبا بی ضابطه و با کاهش میزان مسئولیت پذیری همراه  بود و اگر بخواهم به پرسش اول شما باز گردم باید بگویم که من ردپای عملکرد نیروهای انسانی را در بسیاری از حوادث مورد اشاره در پرسش شما  می بینم. به این هم توجه داشته باشید که ضعف عملکردی نیروی انسانی صرفا به حوادث محدود نمی شود و در کاهش تولید، افزایش هزینه های تولید و کاهش عمر تاسیسات تاثیر مستقیم دارد.اینها موارد قابل تاملی است و هزینه های گزافی را بر صنعت نفت تحمیل می کند از جمله اینکه باعث کاهش درآمد و افزایش هزینه صنعت نفت است.البته با توجه به توقف کادر سازی در این وزارتخانه،وزارت نفت با کمبود مدیران کارآمد نیز روبروست و شاهد مدعی همین تعویق بازنشستگی برخی مدیران و یا دعوت به کار بازنشستگان این وزارتخانه است.

راهکارها و پیشنهادهای شما برای بهبود عملکرد نیروی انسانی در حوزه صنعت نفت چیست؟

من اصراری به احیاء فعالیت آموزشی و استخدامی مرکز آموزشی نفت به شکلی که در گذشته بود، ندارم اما معتقدم با هر فرمول و روشی که شده باید تزریق و انتقال تجربه و مهارت به پروسه آموزشی نیروهای صنعت نفت بازگردد. یادمان باشد هزینه کمتر در نیروی انسانی ماهر صرفه جویی نیست. کاهش راندمان واحدها، حوادث، هزینه های تعمیرات، کاهش عمر تاسیسات و.. هزینه های به مراتب سنگین تری را بر صنعت تحمیل می کند.  فقدان مهارت کافی پاشنه آشیل نیروی انسانی صنعت نفت شده است. در عین حال باید قبول کنیم سیستم جدیدی هم که سالهاست جایگزین پروسه قبلی شده، ناکارآمد بوده است. پیشنهاد روشن من این است که کارگروهی از مجربین صنعت نفت کشور اعم از دولتی و خصوصی با محوریت وزارت نفت تشکیل گردد تا در گام اول موضوع وضعیت و جایگاه نیروی انسانی این صنعت آسیب شناسی دقیق شود و این هیئت در گام بعدی راهکارهای بهینه ای را برای احیای پروسه آموزش، جذب و انتقال تجربه و مهارت ها پیشنهاد دهد.