بیم و امید در روابط ایران و بانک‌های بین‌المللی/ در کوتاه مدت نمی‌توان به بازگشت ابربانک‌ها خوشبین بود
طی هفته های گذشته در پی افزایش فشارهای دیپلماتیک ایران، تحرک سران سیاسی کشورهای اروپایی و آمریکا برای ترغیب بانک‌های غربی به همکاری با ایران افزایش یافته است. با هدف بررسی ابعاد این موضوع گفتگویی با مهرداد عمادی، تحلیل گر اقتصادی، انجام دادیم که توجه شما را به مشروح آن جلب می‌کنیم:
چند روز پیش وزرای خارجه کشورهای امریکا، انگلستان، آلمان و فرانسه به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه مشترکی در بروکسل اعلام کردند سد راه کسب و کار مجاز با ایران نخواهند شد. با توجه به اینکه با وجود تلاش های طرفین هنوز از نظر برخی ناظرین از سر گیری روابط بانک های غربی با ایران کند پیش می رود، اصلی‌ترین موانع شکل گیری مجدد همکاری های بانک های اروپایی با ایران از نظر شما چیست؟
در رابطه با این موضوع می توانیم بانک های اروپایی را به سه گروه تقسیم کنیم. گروه اول ابربانک‌هایی هستند که قبلاً به علت همکاری با ایران جریمه های سنگینی پرداخته اند مثل اچ اس بی سی، بارکلیز، کامرز بنک و کردیت اگریکالت. این بانک ها به علت جریمه های قبلی در مورد همکاری با ایران دچار تردید هستند و تا زمانی که نگرانی های آنها از جانب خزانه داری آمریکا بر طرف نشود بعید است دست کم در کوتاه مدت شاهد بازگشت آنها به ایران باشیم.
در همین ارتباط در گفتگویی که حدود یک و نیم ماه پیش با یکی از مدیران ارشد اچ ای بی سی در اروپا داشتم این مساله از سوی مدیران این بانک مطرح شد که با پرداخت یک و نیم میلیارد جریمه به علت همکاری با ایران، تا چراغ سبز مستقیم از جانب خزانه داری امریکا داده نشود، همکاری مستقیم با ایران برای این بانک مشکل خواهد بود.
خبر امیدوار کننده در این مورد این است که مذاکرات فشرده و مستمر از هر دو طرف در جریان است و انتظار می‌رود ظرف هفته‌های آینده گشایش‌هایی صورت پذیرد.
گروه دوم بانک هایی کوچکتر هستند که قبلا جریمه نشده اند اما به خاطر به روز نبودن سیستم ها و دستورالعمل های بانک های ایرانی با موانعی در همکاری با ایران رو به رو هستند. در طی سال های گذشته که همکاری شبکه بانکی ایران با جهان بسیاد محدود بوده، شاهد تغییرات عمده ای در شبکه مبادلات بین بانکی جهان مثل سوئیفت بوده‌ایم. سیستم بانکی جهان عمدتاٌ به علت جدی شدن قوانین مبارزه با پولشویی بسیار تغییر کرده است و بانک‌های ما با آخرین تغییرات آشنایی چندانی ندارند.
در مورد این گروه دوم باید گفت تمایل به همکاری با ایران وجود دارد ولی بانک‌های ما نه به علت رفتار نادرست بلکه به علت عدم آشنایی با قواعد جدید، بعضاٌ داده های درست را نمی دهند و اصلاح آن مستلزم بازآموزی بانک دارهای کشور است.
و اما گروه سوم بانک‌هایی هستند که خواهان بازگشت به ایرانند ولی از کشورهای خودشان ضمانت‌هایی می خواهند که به آنها اطمینان دهد در مقابل فشارهای آمریکا مورد حمایت دولت متبوع‌شان قرار خواهند گرفت. برخی بانک‌های آلمانی و اسپانیایی را می‌توان در این زمره به حساب آورد.
این مورد چون به ساز و کارهای قانونی درونی کشورها مربوط می شود، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. تا جایی که من مطلع هستم در مورد اسپانیا طی هفته های آتی مسئله حل و فصل خواهد شد اما در رابطه با آلمان به علت پیچیدگی بیشتر پروتکل های قانونی در ارتباط با ضمانت‌های صادراتی، احتمالاٌ حدود چهارماه طول خواهد کشید.
چندی پیش از بیانیه بروکسل وزیر امور خارجه امریکا در لندن در جلسه ای با مدیران ارشد چند بانک بزرگ اروپایی به همکاری با ایران در چارچوب برجام تشویق کرد. اما مدیر بانک اچ اس بی سی بلافاصله بعد از این جلسه گفت بانک های امریکایی با ایران همکاری نمی کنند و در چنین شرایطی ترغیب ما به همکاری با ایران از جانب آقای کری چندان دلگرم کننده نیست. با توجه به این که همین ابربانک ها که همان گروه اول مورد اشاره شما هستند از اهمیت بیشتری برای ایران برخوردارند، به طور خاص چشم انداز از سرگیری روابط با آنها را چگونه می بینید؟
در مورد بازگشت سریع ابربانک ها نمی توان چندان خوش بین بود اما شرایط از بانکی به بانک دیگر متفاوت است. مسئله اصلی که این بانک ها باید از آن مطمئن شوند این است که این یک توافق گذرا نیست و طرفین به تعهدات‌شان در چارچوب برجام عمل خواهند کرد. پیش بینی من این است که بانک هایی مثل سانتاندر یا کردیت اگریکالت راحت تر و سریع تر روابط‌شان را با ایران از سر خواهند گرفت اما برخی از این بانک‌های بزرگ جریمه‌های بسیار سنگینی پرداخته اند و حتی مدیرانشان در امریکا تهدید به زندان شده اند و طبیعی است اگر نگرانی های بیشتری داشته باشند. به نظر می رسند این بانک ها در حال ارزیابی محتاطانه شرایط هستند و اگر بانک های دیگر که جریمه نشده اند و شروع به کار با ایران کرده اند در ماه های آینده دچار مشکلی نشوند، این بانک نیز به آنها خواهند پیوست. اما به طور خاص در مورد اچ اس بی سی پیش بینی این است که در سال نخست بسیار با احتیاط و در پروژه های محدود وارد خواهند شد تا شرایط و عکس العمل ها را برای همکاری بیشتر بسنجند.
با وجود این باید گفت که هم نشست لندن و هم بیانیه بروکسل تأثیرات مثبتی قابل توجهی داشته است. اظهار نظر شفاف امریکا در این خصوص که همکاری با ایران غیر از استثنائات ذکر شده در توافق هیچ محدودیتی ندارد و به دنبال آن بیانیه بروکسل موجب تقویت اطمینان سیستم مالی اتحادیه اروپا به برجام می‌شود. چرا که به آنها نشان می‌دهد این یک توافقی همگانی بین غرب و ایران است و امریکا تنها وزنه تصمیم گیر در مورد سرنوشت آن نخواهد بود بلکه به عنوان عضوی از طرف غربی توافق عمل می کند.
با توجه به در پیش بودن انتخابات امریکا تأثیر آن را بر روند از سرگیری روابط بانک های غربی با ایران چگونه ارزیابی می کنید؟
دو رویداد مهم در آینده نزدیک بر این روند تأثیر خواهد داشت. اول همان انتخابات ریاست جمهوری امریکاست که می تواند به خروج از شرایط نااطمینانی کمک کند و رویداد دیگر تشکیل کنسرسیومی متشکل از چهار بانک اروپایی است که بنا است در ماه سپتامبر شکل بگیرد. این کنسرسیوم منابعی در حد یک ابربانک در اختیار خواهد داشت بنابر این می تواند فعالانه وارد همکاری با ایران شود و راه را برای ورود سایر موسسات عظیم مالی مثل اچ اس بی سی و میتسوبیشی به ایران باز کند.
جمع بندی نهایی این است که حدوداً بین شش تا ده ماه شاهد کندی و کم کاری از جانب بانک های بزرگ هستیم اما پس از آن در صورت پیشرفت توافق به همین منوال شاهد ورود تدریجی آنها به همکاری های جدی با ایران خواهیم بود.
در پایان از نظر شما طرف ایرانی چگونه می تواند به این روند سرعت بخشد؟
در مورد ایران مثل روسیه، ترکیه، یونان، امارات و برخی کشورهای دیگر میزان حساسیت‌ها به رفتار بانکی و مالی که ممکن است شبهه بد رفتاری یا پولشویی داشته باشد بسیار زیاد است. در خود غرب پرونده هایی مثل اسناد پاناما از گستردگی و ابعاد وسیع پولشویی در برخی از موسسات مالی که بسیار مطمئن ارزیابی می شدند، پرده برداشته است. بنابر این طبیعی است اگر انتظار داشته باشیم این حساسیت‌ها در آینده حتی بیشتر شود. در همین راستا سرخط همه رفتارهای ما در سیستم بانکی لازم است شفافیت کامل باشد. یعنی اگر جایی مساله ای وجود دارد که ممکن است عدم شفافیت تلقی بشود، بهتر است که در آن پروژه ها با بانک های غربی وارد همکاری نشویم چون پیامدهای آن می تواند بسیار سنگین باشد.
گفت‌وگو: حنیف علیپور