مدیریت مالیات؛ «داور» می‌خواهد

چندی پیش در حال مطالعه تاریخ اجتماعی ایران به نکته‌ای قابل تأمل برخوردم و آن این بود که حکومت‌ها از گذشته تا به حال از طریق مالیات تامین هزینه می‌شده‌اند و در زمان‌هایی که انسان نفت را از دل زمین استخراج نکرده بود و علم برداشت ذخایر معدنی و زیرزمینی را نمی‌دانست و جاذبه‌های تاریخی و دیدنی شهرها نیز نقشی در بودجه‌ کشورها نداشتند و خبری هم از درآمدهای آب و برق و گاز و تلفن نبود و دولت‌ها سهمی از درآمدی از صدور گواهینامه و پاسپورت و کارت ملی و خدمات اینچنینی کسب نداشتند؛ این خود مردم بودند که از دیرباز تا به امروز هزینه‌های کلان یک کشور را تامین می‌کردند و خراج حکومتی گاه با زور و گاهی هم با حضور مردم فراهم می‌شد. احداث سدهای بزرگ؛ لایروبی کاریزها؛ احیای قنوات و باغات و مزارع؛ دامپروری و خدمات حکومتی از گذشته تا همین حوالی؛ از مشارکت مردمی محقق می‌شد.

امپراطوری بزرگ ایران که به پهنای دنیایی در دل این دنیا وجود داشت از شمالی‌ترین نقطه تا جنوبی‌ترین و از شرق تا سرحداد غرب و از عهد کوروش و داریوش تا زمان ساسانیان و دوران صفوی تا حکومت نادر و تا همین اواخر سلسله قاجار همه و همه در دست همین مردم بود و تاکنون هم به همین منوال گذشت اما در مسیر توسعه زندگی کشف طلای سیاه و پی بردن به ارزش نهان آن؛ روند اقتصادی و اداره کشور را تغییر داد و جهان با ماده‌ای آشنا شد که آن را «نفت» نامیدند. نفت در اقتصاد جهان انقلابی بپا کرد و چه سفره‌هایی که با این ماده سیاه رنگین شد اما رشد مصرف‌گرایی و ملتی متکی به نفت و حواشی آن و حوادث منطقه خاورمیانه بلایی بر سر نفت آمد که از آب هم ارزانتر شد. سیر نزولی نفت و وابستگی اقتصادی آن متولیان امر را بر آن داشت تا نگاه جدی و بازنگری به مقوله مالیات را سرلوحه کار خویش قرار دهند.

نظام مالیاتی که از صد سال پیش «مالیه»‌اش خواندند و بعد «وزارت اقتصاد و دارایی» شد و از سال 81 به صورت «سازمان مالیاتی» شکل گرفت؛ تغییر در قوانین داشته است اما به نظر می‌رسد این نوسانات قانونی در اجرا متناسب با فرهنگ مردم پیش نرفته و این ناهماهنگی باتوجه به قدمت آن موضوع قابل بحث است.

قانون مالیات‌ها از ابتدای سال 95 باافق ترسیمی جدیدی تراز می‌شود و در این میان اجرای قوانین و رویکرد مردم و اعتمادی که از طرفین انتظار می رود باید به دقت نقد شود تا با محک جدی عیار آن مشخص گردد. در راستای نقد و بررسی مالیات گمان می رود توجه به سیستم های نرم‌افزار و سخت‌افزار حائز اهمیت است و انتظار می‌رود سازمان در اجرای طرح جامع مالیاتی قرار است در نگرشی نو دستیابی به اهداف آن را مهیا کند.

اگر مدیریت و برنامه‌ریزی را جزیی از نرم افزاری بدانیم واقعیت امر این است که معدل خوبی را در این مدت اخیر به سکان مدیریت سازمان امور مالیاتی نمی‌توان داد چرا که عملکرد چند سال اخیر برخی از مدیران گواه این موضوع است که ایشان ضمن اینکه در نرم‌افزاری نوآوری نداشتند بلکه با عملکردی پر از اشتباه بدعت بدی را به مدیران بعدی خود انتقال دادند که نمونه بارز آن را به دفعات می توان در پرونده مودیان برخی از ادارات مالیاتی مشاهده کرد. محیط کار ادارات،‌ وضع حقوق مزایای کادر تشخیص،‌ استقلال و آزادی عمل گروه مالیاتی و اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی مالیاتی دغدغه‌های دیگر مدیریت مالیات است که باید مورد توجه قرار گیرد.

با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید؛ امید آن می‌رود که مدیریت جدید سازمان از توانمندی خود بهره لازم را ببرد و با اندوخته تجربیات گذشته اقتصادی که به نظر می‌رسد با کارنامه خوبی هم همراه بوده در امر تدابیر مالیاتی هم چون گذشته موفق باشند. بدیهی است نیل به این اهداف و موفقیت بیشتر با یاری مدیران مجرب و کارآزموده محقق می‌گردد. همراهی مدیر و درک موضوع یعنی شناخت کارکنان صنف سازمان که نقش اصلی را  در بدنه سازمان دارند و با فشارهای روحی و استرس های موجود در کادر تشخیص و ارتقاء سطح معیشتی ایشان واقفند. نظام مالیاتی کشور مدیران لایقی چون مرحوم داور داشته است که در دوره خود عالی ترین سطح مدیریتی را در فضای اداری کشور معرفی کرده بود. نگارنده امیدوار است مدیران جدید بتوانند دوره جدیدی را در سرفصل طرح جامع مالیاتی شروع کنند و با یاری خدا به سر منزل مقصود برسانند.

نویسنده: محمد بلوکی پله‌شاهی

مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصادی