انرژی در پهنه شهری

شهرها مراکز توسعه جهانی هستند که آینده بشر در آنها رقم خواهد خورد. آنها مکان زندگی بیش از نیمی از جمعیت جهان، کانون چالش‌های زیست محیطی و البته محل تبلور رشد و توسعه اقتصادی هستند. شواهد نشان می‌دهد که رشد جمعیت شهری جهان همچنان با شتاب ادامه خواهد داشت وپهنه‌های ساخته شده شهری به لحاظ اندازه طی سالهای 2000 تا 2030، 3 برابر خواهد شد. این امر به فشار بر زیرساختهای موجود شهری و افزایش تقاضا برای زیرساختهایی مانند راه، انرژی، آب، فناوری ارتباطات والکتریسیته منتج خواهد شد.

شهرها موتورهای پیشران اقتصادی هستند که بیش از 70درصد GDP جهانی را تولید می‌کنند. به عنوان مثال در ایالات متحده 100 شهر بزرگ بیش از 75 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص می‌‌دهند و در هند که شهرها 30درصد جمعیت کشور را تشکیل می دهند، 60درصد تولید ناخالص داخلی را عهده‌دار هستند.

شهرها همچنین مصرف‌کنندگان اصلی انرژی در جهان هستند و همزمان با رشد جمعیت و رشد اقتصادی، رشد مصرف انرژی را نیز شاهد هستند.  آنها مصرف کننده 76درصد الکتریسیته جهانی هستند و بیشترین میزان نیز در این زمینه مربوط به بخش حمل و نقل است. طبق پیش بینی آژانس بین المللی انرژی 90درصد رشد مصرف انرژی تا سال 2030 در شهرها خواهد بود.در مقیاس جهانی شهرها با توجه به مشکلات به زیرساخت‌های جدید نیاز مبرم دارند و خدمات جدید و مدل‌های تجاری جدیدی را می‌طلبند . برای پاسخگویی به کمبودها در زمینه حمل و نقل، ارتباطات راه دور، انرژی، آب و فاضلاب، طبق پیش‌بینی‌ها تا سال 2030 شهرها به 71تریلیون دلار یعنی چیزی حدود 3.5 برابر GDP کنونی جهان سرمایه‌گذاری نیاز دارند که سهم زیادی از این سرمایه‌گذاری مربوط به حوزه انرژی و حمل و نقل است. اگرچه شهرهای کشورهای توسعه‌یافته ممکن است اولویت های متفاوتی نسبت به شهرهای رو به توسعه داشته باشند اما نیاز کلی به توسعه زیرساخت در همه آنها مشترک است.

یکی از مهمترین اهداف کشورها در راستای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی ارتقاء بهره‌وری است. بهره‌وری به معنای استفاده موثر و کارآمد از منابع در فرایند تولید است که در کشورهای توسعه یافته پس از بحران انرژی دهه 70میلادی و رکود این کشورها بیشتر مورد توجه قرار گرفت و در کشور ما نیز در کلیه اسناد فرادست بر آن تاکید شده است بطوریکه در برنامه پنجم سهم 30درصدی بهره وری در رشد اقتصادی پیش بینی شده بود و در بند 3 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی محور قرار گرفتن رشد بهره وری در اقتصاد مورد تاکید قرار گرفته است.

یکی از حوزه‌هایی که در محوریت بحث بهره‌وری در شهرها قرار دارد، انرژی است. افزایش بهره‌وری انرژی یکی از کم‌هزینه ترین، ممکن‌ترین و بدیع‌ترین راهکارها برای توسعه اقتصادی شهرها است. صرفه جویی در انرژی می‌تواند شهرها را برای حفاظت از انسان و محیط زیست انعطاف پذیر کند. سرمایه‌گذاری در بهره‌وری انرژی افزایش پس انداز، تقویت اقتصاد خانوار و تسریع سرمایه‌گذاری محلی در زمینه تجارت و اشتغال را به همراه دارد. شهرها از بدو شکل گیری به شکل‌های  مختلف می‌توانند بهره وری را تحت تاثیر قرار دهند. منطقه‌بندی و تعیین کاربری زمین، ساختمان سازی، مالیه عمومی، سرمایه گذاری در حمل و نقل و ... هرکدام فازهایی هستند که شهرها بایستی در آنها به ارتقا بهره‌وری بیندیشند. یکی از شهرهایی که می‌توان آن را نمونه کامل ارتقاء بهره‌وری دانست شهر بوستون در ایالات متحده است این شهر در سال 2013 اتاق گزارش مصرف انرژی را تصویب و ایجاد نمود که موجب شفافیت بیشتر ساختمان‌های مسکونی و اداری و بخش‌های مختلف شهری در مصرف انرژی شده است.

طرح‌های بهره‌وری انرژی باید به مزایای قابل مشاهده و ملموس برای شهروندان منجر شود و به طور مستقیم به بهبود وضع زندگی آنها بینجامد.بسیاری از دستاوردهای ارتقاء بهره‌وری انرژی  مقرون به صرفه و زود بازده هستند. به عنوان مثال در زمینه روشنایی، هزینه تولید لامپ‌های LED هر ساله 10درصد کاهش پیدا می‌کند و می‌تواند مصرف انرژی در خیابان‌ها را تا 55درصد کاهش دهد و طی یک دوره 10 ساله کاهش 40درصد انرژی برق مصرفی و 70درصد انتشار گازهای گلخانه ای را سبب شود. هم‌اکنون مقررات و استانداردهای ساختمان‌سازی همانند بهبود دیوار، عایق کردن در و پنجره به یک هنجار تبدیل شده است و تکنولوژی‌هایی با بهره‌وری بالا در صنعت ساختمان به خوبی استفاده می شود.

یکی از روشهای افزایش بهره وری در شهرها بدون تردید استفاده از حمل و نقل عمومی است. تشویق مردم برای استفاده کمتر از خودرو شخصی کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگیصوتی و بصری، کاهش ترافیک و کاهش مرگ و میر و تلفات ناشی از تصادف را به دنبال دارد که خود می‌تواند پتانسیل عظیمی برای توسعه اقتصادی در شهرها باشد. یکی از نمونه های موفق و پیشرو  در این زمینه شهر کوریتیبا در برزیل است که در دهه 1970 برای توسعه حمل و نقل عمومی و ایجاد سامانه اتوبوس‌های تندرو از بانک جهانی اقدام به اخذ وام کرده و سیستم حمل و نقل شهری خود را که در نوع خود اولین در جهان است پایه گذاری می کند که بعدها الهام بخش بسیاری از کلانشهرهای جهان می شود.

ناگفته پیداست که ارتقا بهره‌وری در شهرها با محدودیت‌ها و موانعی رو به رو است. کمبود بودجه شهرداری‌ها برای اختصاص وام به افزایش بهره‌وری انرژی و به کار گیری تکنولوژی‌های نوین و به‌طور کلی دشواری تامین مالی این تکنولوژیها و همچنین قدرت محدود دولت‌های محلی برای سیاستگذاری در حوزه انرژی از این دست موانع است.چالش بسیاری از شهرها دسترسی محدود به وام و تأمین مالی است که معمولا آنها را مجبور می‌کند که دست به دامان دولت مرکزی شوند. با همه این تفاسیر در کشور ما که بیش از 70درصد جمعیت آن شهرنشین هستند و میزان مصرف انرژی در شهرهای ما بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی و منطقه ای است، تلاش برای ارتقاء بهره وری در شهرها باید در دستور کار مدیریت شهری قرار بگیرد چرا که یکی از عملیاتی‌ترین اقدامات برای تحقق اقتصاد مقاومتی از همین مسیر ممکن خواهد بود.

نویسنده: سید محسن طباطبایی مزدآبادی

دبیر همایش بین المللی اقتصاد شهری