سرنوشت مشابه آبهای زیرزمینی و سطحی/ آیا رودخانه‌ها می‌میرند؟
صدقی گفت: راهکار امیدوار کننده‌اى براى خروج از بحران کمبود آب در سرزمین ایران در شرایط موجود وجود ندارد و افزایش مصرف منابع محدود موجود و محدودیت عوامل گوناگون شرایط مناسبى را در مقوله منابع آب نوید نمى‌دهد.
حسین صدقی می‌گوید: برداشت‌های افراطی از آبهای زیرزمینی طی 40 تا 50 سال گذشته موازنه سفره‌ها را منفی کرد و اکنون حتی در صورتی که شرایط اقلیمی و بارندگی مناسب باشد کسری مخازن آب زیرزمینی جبران نمی‌شود.
وی افراط در سدسازی را موجب اختلال در جریان طبیعی آب و محروم سازی برخی از مناطق تحت تاثیر رودها از آب دانسته و اذعان می‌کندکه سدسازی رطوبت محیط زیست را نابود کرده و همان بلایی که بر سر آبهای زیرزمینی آورده‌ایم بر سر آبهای سطحی نیز آمده است.
این استاد دانشگاه بر این باور است که افزایش مصرف منابع محدود موجود و محدودیت عوامل گوناگون شرایط مناسبى را در مقوله منابع آب نوید نمى‌دهد.
در ادامه گفت‌وگوی ایلنا با حسین صدقی استاد دانشگاه و پدر علم هیدرولوژی را می‌خوانید:
ارزیابی‌تان را از وضعیت آب و سفره‌های آب زیر زمینی با توجه به روند خشکسالی‌ها و میزان مصرف در کشور بفرمایید.
این واقعیت درحال حاضر براى همه روشن شده که سفره‌هاى آب زیرزمینى در مناطق مختلف کشور ما طى سال‌هاى اخیر یعنى در یک دوره ٤٠ تا ٥٠ ساله مورد استخراج و مصرف قرار گرفته‌اند. ذخیره آب موجود در این سفره‌ها نتیجه موازنه مثبت ورود و خروج آب در یک دوره تاریخى زمین شناسى بوده که کلأ بشر یا به آب زیرزمینى موجود در اعماق آن دسترسى نداشته و یا نیاز و امکانى براى مصرف این آب احساس نمى‌کرده است.
با افزایش جمعیت و توسعه کشاورزى و مصارف دیگر و مواجهه با کمبود منابع آب سطحى ، ابتدا از طریق چشمه ها و قنوات و سپس با پیشرفت تکنولوژى حفارى و پمپاژ آب ، این منابع مورد بهره بردارى قرار گرفته‌اند.
تغذیه سفره‌ها تکافوی برداشت‌ها را نمی‌کند
بدیهى است که در طول این مدت تغذیه این مخازن رفته رفته نسبت به برداشت‌ها کاهش یافته و با بهم خوردن معادله بیلان ذخایر موجود به مصرف رسیده است .
کاملأ طبیعى است که حتى با وجود شرایط اقلیمى مناسب ، تغذیه این سفره‌ها دیگر تکافوى برداشت‌ها را نمى‌کند و نهایتأ با اتمام این ذخایر مواجه مى شویم که متأسفانه در اکثر سفره‌ها این اتفاق افتاده است.
سدسازی‌های کشور موافق و مخالفانی دارد؛ برخی آن را چالشی برای محیط زیست و منابع آبی کشور و برخی نیز سدسازی را با توجه به کمبود آب گریزناپذیر می‌دانند؛ نظرتان را بفرمایید.
در مورد سدسازى و مزایا و معایب آن بحث‌هاى زیادى مطرح شده است. واقعیت این است که سدسازى ابزارى براى مخزن کردن آب در نقطه‌اى از یک جریان آب سطحى و بهره بردارى از آب این مخزن در زمان‌هایى است که احتمال جریان کافى در رودخانه وجود ندارد و یا از این مخزن براى اهداف دیگرى نظیر تولید انرژى و جلوگیرى از اثرات مخرب سیل و غیره استفاده شود.
باید دانست که توقف جریان آب در نقطه‌اى از رودخانه موجب بروز اختلال در جریان طبیعى آب و محروم سازى بخشى از مناطق تاثیر پذیر مناطق حاشیه آن مى‌شود و به لحاظ زیست محیطى شرایط جدید و برحسب مورد وضعیت نامناسبى را پدید مى‌آورد. مصرف آب مخازن سد بویژه براى کشاورزى موجب بهم خوردن روال طبیعى موازنه هیدرولوژى در عرصه تولید آب مربوطه مى‌شود و رفته رفته خساراتى را در نواحى پایین دست موجب مى‌شود.
سدسازی‌های افراطی و اثرات مهلک آن بر رودخانه‌ها
اگر تعداد سدها و ظرفیت مخازن بیش از میزان تولید آب طبیعى باشد کلآ تعادل اکولوژیکى سیستم دچار بحران شده و اندک نوسانات اقلیمى سالانه اثرات مهلکى روى رفتار رودخانه خواهد گذاشت. آنچه که در کشور ما اتفاق افتاده این است که احداث سدهاى متعدد بر روى رودخانه‌هاى فاقد ظرفیت کافى موجب استفاده بیش از حد آب‌هاى سطحى لازم و نابودى رطوبت لازم براى حفظ تعادل زیستى خود عرصه‌هاى تولید آب شده است.بعبارت دیگر همان بلایى را که بر سر آب‌هاى زیرزمینى آورده‌ایم از طریق احداث تعداد سد مازاد بر ظرفیت ، به منابع آب‌هاى سطحى هم روا داشته‌ایم.
غیر از سدسازی برخی بهترین راهکار را شیرین کردن آب دریا عنوان می‌کنند و این درحالی است که این راهکار نیز مخاطراتی را برای محیط زیست بالاخص دریا خواهد داشت، با توجه به این امر کشور ما چقدر باید از این راه برای تامین آب استفاده کند؟
تا شیرین سازی آب دریا راه زیادی داریم
در مورد شیرین کردن آب‌هاى شور دریا یا نمکزدایى بحث‌هاى جدى مطرح است و مدت‌هاست که عملیات مربوطه در گوشه و کنار دنیا در مقیاس محدود انجام مى‌شود. تردیدى نیست که تولید آب شیرین از این طریق نیز با محدودیت‌هاى جدى مواجه است. اول آن که انرژى لازم براى نمکزدایى در ابعاد وسیع هنوز دست نیافتنى و فوق العاده گران است ، بطورى که قیمت تمام شده آب براى مصارف شرب و در نهایت صنعت قابل توجیه است. در ثانى بحث انتقال آب به نقاط مصرف و حل و فصل مسئله نمک برجاى مانده از عملیات شورى زدایى به راحتى قابل حل نیست.
خلاصه کلام آن که تا دسترسى به آب شیرین حاصل از نمکزدایى آب شور دریا راه درازى مانده و درکوتاه مدت و در مقیاس وسیع نمى توان روى آن حساب کرد.
آیا امیدی به بازگشت به وضعیت قبلی در سفره های آب زیرزمینی وجود دارد؟
برگشت به شرایط قبل منابع آب زیرزمینى چه به لحاظ کمى و چه از نقطه نظر کیفى متأسفانه جاى هیچگونه امیدوارى وجود ندارد.
بهترین راهکار برای خروج از بحران آب را چه می‌دانید؟
راهکار امیدوارکننده‌ای برای خروج از بحران آب وجود ندارد
راهکار امیدوار کننده‌اى براى خروج از بحران کمبود آب در سرزمین ایران در شرایط موجود وجود ندارد. افزایش مصرف منابع موجود و محدودیت عوامل گوناگون شرایط مناسبى را در مقوله منابع آب نوید نمى‌دهد و رفته رفته محدودیت‌هاى معنى دارى را در مؤلفه‌هاى مصرف بخصوص در بخش شرب در برخى شهرها و در بخش کشاورزى در کل سرزمین ایجاد خواهد کرد.