مصرف روزانه آب تهران به اندازه حجم دریاچه چیتگر

جمعیت ثابت کلان‌شهر تهران نزدیک به 8.5 میلیون برآورد شده است که به این میزان می‌توان دو تا سه میلیون نفر جمعیت شناور روزانه افزود. یکی از حساس‌ترین مسائل در این شهر، تامین پایدار آب آشامیدنی سالم و بهداشتی است که این ماموریت به عهده شرکت آب و فاضلاب استان تهران است. بنا به گفته مسئولان، نزدیک به 25 درصد آب شرب استحصالی در کشور در تهران مصرف می‌شود که این رقم را زمانی که در کنار جمعیت میلیونی آن قرار دهیم، خواهیم دید که چه حجم چشم‌گیری از اقدامات و فعالیت‌ها را می‌طلبد. در این زمینه مصاحبه با "محمد پرورش" مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران را در زیر می‌خوانید:

برای آغاز لطفا توضیحاتی درباره منابع تامین‌کننده آب تهران و تاسیسات آن بفرمایید.

به طور کلی منابع تامین‌کننده آب تهران شامل منابع سطحی و زیرزمینی است که سهم آب سطحی تهران از سدهای امیرکبیر (کرج)، طالقان، لار، لتیان، ماملو و سهم زیرزمینی نیز از طریق 400 حلقه چاه تامین می‌شود. تهران دارای شش تصفیه‌خانه است و کیفیت آب تهران از استاندارد ملی ایران (1053) تبعیت می‌کند. برای پایش لحظه‌ای سلامت و بهداشت آب تهران نیز علاوه به آزمایشگاه مرجع سلامت که گواهی‌نامه بین‌المللی دارد، تعداد 46 آزمایشگاه دیگر در سطح 12 شرکت زیرمجموعه آبفای استان تهران کار نظارت بر سلامت آب تهران را بر عهده دارند و توزیع آب در گستره شهر نیز از طریق شبکه توزیعی به طول 9000 کیلومتر در اختلاف ارتفاع 800 متر انجام می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است.

در حال حاضر روند مصرف و وضعیت منابع آبی چگونه است؟

اکنون که در آستانه ورود به فصل تابستان هستیم، میانگین مصرف روزانه آب تهران نزدیک به سه میلیون و 100 هزار متر مکعب است. این میزان مصرف را شاید زمانی بتوانیم بهتر درک کنیم که بدانیم حجم کل دریاچه چیتگر حدود سه میلیون متر مکعب است؛ به عبارت دیگر در حال حاضر در هر شبانه‌روز بیش از حجم این دریاچه در تهران آب مصرف می‌شود. علاوه بر این حجم بالا، باید توجه داشته باشیم که در طول فصل تابستان به ازای هر نیم‌درجه سانتی‌گراد افزایش دما، نزدیک به 50 هزار متر مکعب آب به میزان مصرف آب تهران افزوده می‌شود. درباره منابع آبی تهران هم باید به این نکته توجه داشت که وضعیت همه سدهای ما در حالت «سر به سر» است؛ به این معنی که به میزان تولید و ذخیره آب پشت سدها ما با حجم مصرف فزاینده روبه‌رو هستیم. در کناراین موضوع به صورت میانگین ذخایر سدها در مقایسه بلندمدت نزدیک به 40 درصد کاهش داشته است. میزان آب ذخیره شده در پشت سدها تا پایان بهار نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بیش از ۱.۳ میلیارد مترمکعب کم‌تر شده و در آستانه تابستان، تنها ۵۴ درصد حجم سدهای کشور از آب پُر شده است.

عمده‌ترین چالش‌های شما در روند انجام خدمات چیست؟

محدودیت منابع آب و کاهش ریزش‌های جوی همواره فعالیت‌های خدمت‌رسانی به مردم استان تهران را در آستانه چالش قرار می‌دهد؛ به گونه‌ای که میزان بارش‌ها و حجم ذخایر سدهای تامین‌کننده آب در تهران و افت شدید سطح آب‌های زیر زمینی به عنوان تنها منبع تامین آب دیگر شهرهای استان از جدی‌ترین چالش‌ها در سال‌های اخیر بوده است که می توان تاخیر در تخصیص منابع مالی از محل بودجه عمومی به پروژه‌های در دست اجرا را به این فهرست افزود. البته عزم جدی مدیران و کارکنان شرکت با تکیه بر کاهش هدررفت و مدیریت توزیع و مصرف آب در استان تهران که بزرگ‌ترین پایگاه جمعیتی کشور را به خود اختصاص داده‌است، می‌تواند با همکاری مردم کارنامه دیگری درگذر از بحران پیش‌بینی‌شده‌ی پیش رو رقم بزند.

پس با این حساب تابستان سخت و پردغدغه‌ای را پیش رو خواهیم داشت.

به طور کلی تهران همواره با مشکل کمبود منابع آبی روبرو بوده است و این معضل مربوط به سال‌های اخیر نیست؛ هرچند در فصل تابستان با توجه به اوج مصرف آب، گرفتاری‌های ما دوچندان می‌شود. با توجه به پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی مبنی بر افزایش چشم‌گیر دمای هوای تهران در روزهای آینده، حجم مصرف آب تهران بسیار بالا می‌رود و این مسئله علاوه بر کمبود منابع آبی، فشار زیادی را به تاسیسات و شبکه توزیع آب تهران وارد می‌کند که پیامد آن بروز حوادث متعدد در شبکه است. البته خوش‌بختانه با تشکیل کمیته‌های ویژه تامین، توزیع و مصرف در آبفای استان تهران و برنامه‌ریزی در نظرگرفتن تمهیدات ویژه به یاری خدا و کمک مردم در زمینه رعایت الگوی مصرف بهینه آب از این شرایط سخت عبور خواهیم کرد. جدای از این موارد، نگرانی اصلی ما به بازه زمانی آغاز پاییز تا نخستین بارش‌های پرحجم بازمی‌گردد؛ چراکه در آن مقطع، ما تابستان گرم را سپری کرده‌ایم و طی آن عمده ذخایر آبی کاهش جدی داشته‌اند و ذخیره قابل توجهی برای آن دوره باقی نمانده است.

در این شرایط چه تدبیری اندیشیده‌اید؟

اساسا شرکت آب و فاضلاب استان تهران طی سال‌های اخیر و با توجه به وضعیت منابع آبی، هر ساله برنامه‌های عملیاتی مختلفی را در بازه‌های زمانی کوتاه و بلند مدت طراحی می‌کند. همکاران من در شرکت آب و فاضلاب استان تهران به صورت شبانه‌روزی تلاش می‌کنند تا با تمهیدات برنامه ریزی‌شده مانند حفر و بهسازی چاه، خطوط انتقال، اصلاح شبکه و فعالیت‌های ویژه کمیته‌های تامین و توزیع، هیچ‌گونه مشکلی در کمیت و کیفیت آب‌رسانی به همشهریان به‌وجود نیاید اما در این مسیر، مردم و الگوهای رفتاری و مصرفی آنان نقش بسیار مهمی دارد. در واقع هدف ما ضمن چاره‌جویی برای یافتن منابع آبی جدید، کنترل و بهینه‌سازی مصرف نیز هست که در این زمینه در دو محور فنی-مهندسی و فرهنگی-آموزشی فعالیت می‌کنیم.

در باره این دو محور بیش‌تر توضیح می‌دهید؟

در حوزه فنی و مهندسی طبیعتا اقدامات ما جنبه سازه‌ای و سخت‌افزاری دارد؛ در این زمینه، طرح بزرگ و تعیین‌کننده‌ای با عنوان طرح جامع آب‌رسانی به تهران که به نام نامی قمر بنی هاشم (ع) مزین شده است در حال انجام است که در صورت تکمیل نهایی می‌توانیم از هر نقطه تهران به دیگر نقاط این کلان‌شهر آب برسانیم. در حال حاضر بخشی از این طرح انجام شده است و امیدواریم با تامین اعتبارهای آن در آینده نزدیک به بهره‌برداری کامل برسد. در اینجا باید اضافه کنم که در روزهای اخیر شهرهای جنوب‌شرق استان تهران از آب سد ماملو برخوردار شده‌اند که البته این موضوع جدای از تامین بخشی از نیاز آبی تهران از طریق این سد است. از سوی دیگر تلاش کرده‌ایم تکمیل طرح فاضلاب تهران را بیش از پیش سرعت بدهیم که تا کنون توانسته‌ایم حدود 60 درصد از مشترکان را زیر پوشش این طرح ببریم.

ابهامی که در این میان وجود دارد این است که فاضلاب چه ربطی به کمبود آب دارد؟

بخشی از آب منابع آبی تهران صرف آبیاری زمین‌های کشاورزی پایین‌دست تهران می شود که ما با تصفیه فاضلاب تهران و استانداردکردن آن به لحاظ بهداشتی، علاوه بر این‌که از آلوده‌شدن محصولات کشاورزی جلوگیری می‌کنیم، حجم قابل ملاحظه‌ای از این آب را برای دیگر مصارف ذخیره می‌کنیم.

و در بخش فرهنگی-آموزشی؟

در این حوزه به باور من کار به نوعی حالت سهل و ممتنع دارد؛ به عبارت دیگر ظاهر کار آسان است، ولی رسیدن به اهداف، دشوار به نظر می‌رسد. به طور کلی تلاش ما بر این امر استوار است که از همه ابزارهای آموزشی و ارتباطی برای ارتقای آگاهی عمومی در زمینه کمبود آب بهره ببریم تا از این رهگذر بتوانیم هم‌راهی و مشارکت اقشار مختلف مردم را جلب کنیم. از طرفی در حوزه‌های فرهنگی و انسانی نمی‌توان به راحتی قضاوت کرد؛ چراکه مولفه‌های گوناگونی بر یک پدیده تاثیرگذار هستند. اما می‌توانم بگویم که سطح آگاهی شهروندان در باره کمبود آب در مقایسه با مقاطع گذشته بسیار بیش‌تر شده است که این موضوع نخستین گام در جلب هم‌راهی آنان است. گواه این مدعا، مشارکت شهروندان در زمینه صرفه‌جویی و مدیریت مصرف آب در شبکه‌های اجتماعی است. در هر حال، باور دارم گذر از تنش بزرگی مانند کم‌آبی و خشک‌سالی که در صورت بروز آن، عوارض جبران‌ناپذیری بر بخش‌های مختلف حیات جمعه می‌گذارد، تنها از رهگذر مسئولیت‌پذیری شهروندان و هم‌دلی آنان با دستگاه‌ها و متولیان امر جامه عمل به خود می‌پوشاند. در طول سال‌های اخیر با همراهی شهروندان و به‌کارگیری راهکارهای فرهنگی و فعالیت‌های مهندسی توانسته‌ایم میانگین رشد مصرف آب را که در سال‌های گذشته سه درصد بود را به رقمی بین 0.5 تا 0.9 درصد برسانیم.

خوش‌بختانه در حال حاضر 80 درصد از همشهریان عزیز در محدوده مناسب الگوی مصرف یعنی 20 مترمکعب و کم‌تر مصرف می‌کنند و بقیه که تعداد 500هزار مشترک را شامل می‌شوند، بالای 20 مترمکعب. امیدواریم با کاهش مصرف آب از سوی مشترکان و صرفه‌جویی ١٠درصدی مشترکانی که زیر ٢٠ متر مکعب مصرف می‌کنند وکاهش مصرف ٢٥درصدی مشترکان بالای ٢٠ متر مکعب و اماکن تجاری‌- اداری بیش از ١٥٠ میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی کرد که این میزان در گذر از تنش احتمالی کمک چشم‌گیری می‌کند.