عدم وجود اطلاعات دقیق در حوزه مدیریت منابع آب

به گزارش خبرنگار ایلنا، محمد علایی در نشست «آب، فرهنگ و رسانه» که در مشهد برگزار شد، بیان کرد: یکی از مهمترین برنامه‌های دولت تولید اطلاعات صحیح است.

وی با اشاره به اینکه شرق و غرب ایران درگیر مسئله بحران آب است، افزود: فرهنگ و تمدن ایرانی با بحران آب بیگانه نبوده اما فعالیت‌های پنج تا 6 دهه اخیر، به‌‌ویژه اقداماتی که مدیران در چارچوب رفتارهای مدیریتی انجام داده‌اند، ایران را به مرز بحران آب رسانده است.

علایی ادامه داد: با افزایش درآمدهای نفتی دولت تصور کرد دیگر نیازی به همراهی مردم ندارد. پول توزیع می‌کند و طبیعت و محیط زیست به هر قیمتی باید در اختیارش باشند.

وی با اشاره به اینکه ظرفیت آب تجدیدپذیر در کشور 5/7 میلیارد متر مکعب است، بیان کرد: در حال حاضر میزان برداشت از ذخایر آب زیرزمینی 5/9 میلیارد متر مکعب است. یعنی بین 1/1 تا 2 میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از آبخوان در سال‌های ترسالی یا خشکسالی داریم.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اضافه کرد: در دشت مشهد 123 درصد نسبت برداشت به تغذیه است. این در حالی است که هیچ رود پرآبی در این منطقه وجود ندارد و تنها منبع، منابع آب زیرزمینی هستند.

وی عنوان کرد: دشت مشهد در معرض فرونشست قرار دارد، اضافه برداشت از منابع سبب کم آب شدن رودخانه‌ها، خشک شدن چشمه‌ها و افت سطح سفره آبهای زیرزمینی شده‌است اما برای حل بحران به جای کنترل مصرف، چاه‌های عمیق حفر کردیم.

علایی افزود: با ورود پدیده سدسازی به کشور، روی رودخانه‌های پرآب سد ساخته شد. در حال حاضر با انتقال آب از سد دوستی، مسئله انتقال آب بین حوضه‌ای هم در دستور کار قرار گرفته‌است. این در حالی است که سالانه 10 میلیارد متر مکعب آب از طریق ذخایر پشت سدها تبخیر می‌شود.

وی با اشاره به اینکه در گذشته مردم ایران به خوبی از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌کردند، بیان کرد: متاسفانه با ورود اعتبارات نفتی از آب قداست زدایی شد. فکر کردیم به هر نسبتی می‌توانیم برای مردم آب تامین کنیم. در نتیجه آب را به کالایی اقتصادی تبدیل کردیم و آن را از باور مذهبی مردم حذف کردیم.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی تاکید کرد: از ابزار تمدن غرب در مدیریت آب به بدترین نحو استفاده کردیم. در حال حاضر با وجود بحران در کشور، کارشناسان آب نمی‌توانند ابعاد آن را به درستی در جامعه مطرح کنند. در بخش کیفی آب هم محدودیت اطلاع‌رسانی داریم. البته باید به این نکته توجه کرد که انسان با مقدار کم آب می‌تواند زندگی کند اما با آب سمی هرگز قادر به ادامه حیات نیست.

به اعتقاد وی بحران آب در استان خراسان از سال 32 آغاز شده‌است. قبل از وقوع بحران آب در این استان اقتصاد مردم خود معیشتی بوده‌است. 29 درصد جمعیت آن در شهرها و 71 درصد در روستاها ساکن بوده‌اند که البته 13 درصد جمعیت شهرنشین خراسان رضوی در شهر مشهد سکونت داشته‌اند.

علایی گفت: از سال 1332 درآمدهای نفتی وارد اقتصاد ایران و روند توسعه آغاز شد، اما هیچ طرح مدون که مشخص کند توان آبی و زیستی منطقه به چه میزان است، برای توسعه استان وجود نداشت. در حال حاضر نیز وجود ندارد.

وی با اشاره به وقوع پدیده گستره مهاجرت به مشهد، عنوان کرد: در حال حاضر 6 میلیون نفر در شهر مشهد ساکن هستند. در حالی که مساحت دشت مشهد یک درصد از کل مساحت استان است، 33 درصد جمعیت استان و 75 درصد صنعت این منطقه را در خود جای داده‌است.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: این دشت در بالادست منابع آب استان واقع شده و تمام صنایع آلاینده هم در دشت مشهد مستقر هستند.

وی با اشاره به تغییر فرهنگ مصرف آب در کشور، تاکید کرد: تا قبل از دولتی شدن مقوله آب امکان نداشت کشاورزان اجازه حفر چاهی در 30 کیلومتری قنات خود را بدهند. اما در حال حاضر ساختارهای دولتی به راحتی با دریافت مبالغی اجازه حفر چاه در حریم سایر چاه‌ها یا قنات‌ها را می‌دهند.

علایی با اشاره به راندمان پایین آب در بخش کشاورزی، بیان کرد: اسناد مکاتبات وزرای مختلف به روسای جمهور وقت نشان می‌دهد که راندمان آب یعنی تولید ماده خشک به ازای هر متر مکعب آب در ایران طی چهار دهه گذشته هیچ تغییری نکرده است. هویدا به شاه نوشت که میانگین ماده خشک تولید شده از یک متر مکعب آب در ایران 700 گرم است. اسحاق جهانگیری هم به روحانی هم گزارش کرده که میزان تولید ماده خشک به ازای یک متر مکعب آب حدود 750 تا 800 گرم است.

وی اضافه کرد: هویدا در نامه خود اعلام کرده که اروپا به ازای یک متر مکعب آب 5/2 کیلوگرم ماده خشک برداشت می‌کند. در حال حاضر نیز به ازای هر متر مکعب آب در اروپا 3 کیلوگرم ماده خشک تولید می‌شود.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: اگر بهره‌وری آب در خراسان رضوی به 50 درصد برسد و میزان ماده خشک را سه برابر کنیم، در این استان 5/4 میلیارد متر مکعب آب صرفه‌جویی می‌شود.

وی بیان کرد: متاسفانه در شرب و بهداشت 30 درصد هدر رفت آب داریم یعنی به ازای 800 میلیون متر مکعب آب مصرفی در این حوزه، 210 میلیون متر مکعب آب هدر می‌رود. در حالی که میانگین هدر رفت در اروپا هشت تا 10 درصد است. میانگین سرانه مصرف در ایران دو برابر دنیا است.

علایی ادامه داد: در حوزه صنعت هم آب را هدر می‌دهیم. در صنایع ایران آب فقط یک بار مصرف می‌شود در حالی که در اروپا آب 17 بار در صنعت بازچرخانی می‌شود.

وی تاکید کرد: باید احساس مالکانه آب در مردم ایجاد کرد و به جای مدیریت توزیع، مدیریت مصرف انجام دهیم.

قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضویدر پاسخ به سئوالی درباره دلیل اصرار دولت به ساخت سد، گفت: ساخت سدها لذت دارد. برای شرکت‌های آب منطقه‌ای درآمد ایجاد می‌کند. ضمن آنکه از سازنده سد سئوالی نمی‌شود که چرا این سد به اهداف خود نرسیده و آبی پشت آن جمع نشده‌است.

وی بیان کرد: اگر از بعد حیف و میل اعتبارات در ساخت سدها به این مسئله نگاه کنیم، در ساخت سدها بیش از 70 درصد اعتبارات «حیف» می‌شود و کمتر از یک درصد آن میل می‌شود. اما مدیران ترجیح می‌دهند در این حوزه فعال باشند زیرا در بخش مدیریت مصرف پول و اعتبار خاصی وجود ندارد و پروژه‌ای برای افتتاح نداریم.

علایی تاکید کرد: بزرگترین مشکل آب کشور مدیریت دولتی است. همین تفکر دولتی پول آب را برای کشاورزی و شرب به صفر رسانده و به ازای هر متر مکعب آب از صنعت 123ریال پول دریافت می‌کند. با توجه به بهای اندک آب برای بخش صنعت، عملا صدور قبض برای این بخش صرفه اقتصادی ندارد.

وی افزود: در شرایطی آب کشاورزی هیچ بهایی ندارد که در سوابق تاریخی همواره یک سوم درآمد کشاورزی صرف پرداخت آب بها، یک سوم صرف خرید کود و بذر و یک سوم دستمزد کشاورز بوده‌است.

هفتمین نشست از مجموعه نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» به همت سه نهاد اندیشکده تدبیر آب، انجمن جامعه شناسی ایران و انجمن مطالعات فرهنگی با همکاری مرکز تحقیقات استراتژیک برگزار شد.