کارتلهای نفتی بدنبال تجارت آب/اوپک نفت را به فراموشی بسپاریم؛بدنبال تشکیلاتی برای آب باشیم
کارتلهای نفتی تغییر فضا می‌دهند که بعنوان صادرکننده آب مطرح شوند و این امر نشان می‌دهد که آب و نفت در یک جایگاه قرار می‌گیرند.
ایران کشوری با اقلیم عمدتاً گرم و خشک است. رشد سریع جمعیت مهمترین عامل کاهش سرانه آب تجدیدشونده کشور در قرن گذشته بوده است. جمعیت ایران در طی این هشت دهه، از حدود ۸ میلیون نفر در سال۱۳۰۰ به بیش از 79 میلیون نفر در سال جاری رسیده است. بر این اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر ساﻻنه کشور که زمانی 130 میلیارد متر مکعب بود، به 120 میلیارد متر مکعب تقلیل یافته و در صورت ادامه این روند، وضعیت در آینده به مراتب بدتر خواهد شد.
اکنون میزان مصرف آب بخش‌های مختلف کشور متعادل نیست مثلا صنعت 2 درصد، شرب 6 درصد و کشاورزی 92 درصد آب مصرف می‌کند. در حالی که میزان مصرف آب کشاورزی در جهان 75 درصد است.
میزان میانگین بلند مدت روان آبها نیز که زمانی 83 میلیارد متر مکعب بوده اکنون به 43 میلیارد متر مکعب رسیده است.
ما طی 50 سال گذشته 110 میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیرزمینی برداشت داشته‌ایم، در حالی که مجاز نیستیم بیش از میزانی که تجدید می‌شود، برداشت کنیم بطوری که در سال گذشته میزان آب اضافی که برداشت شده 5.7 میلیارد متر مکعب بوده است.
با توجه به میزان منابع آب و سرانهٔ مصرف، ایران از جمله کشورهایی است که در گروه کشورهای مواجه با کمبود فیزیکی آب قرار دارد. این گروه شامل کشورهایی است که در سال ۲۰۲۵ با کمبود فیزیکی آب مواجه هستند. این بدان معناست که حتی با باﻻترین راندمان و بهره‌وری ممکن در مصرف آب، برای تامین نیازهایشان آب کافی در اختیار نخواهند داشت. حدود ۲۵ درصد مردم جهان از جمله ایران نیزمشمول این گروه هستند.
براساس شاخص فالکن مارک، کشور ایران در آستانه قرار گرفتن در بحران آبی است و براساس شاخص سازمان ملل، ایران نیز اکنون در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بر اساس شاخص مؤسسه بین‌المللی مدیریت آب نیز، ایران در وضعیت بحران شدید آبی قرار دارد. بنا بر شاخص‌های ذکر شده، کشور ایران برای حفظ وضع موجود خود تا سال ۲۰۲۵ باید بتواند ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال خود بیفزاید که این مقدار با توجه به امکانات و منابع آب موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.
روزنامه واشنگتن‌پست در تیرماه ۱۳۹۳، اعلام داشت ایران در بین ۲۴ کشوری قرار دارد که وضعیت آب در آنها خطرناک است. در خردادماه سال ۱۳۹۳ خورشیدی، خبرگزاری جهانی طبیعت با انتشار خبری، بحران شدید آب را برای ایران بزرگترین چالش در دوران معاصر خواند. در این گزارش آمده‌است که بر اساس مستندات راهبردهای بین‌المللی آینده (FDI)، ایران از سال‌ها پیش در معرض بحران آب قرار داشته است، اما در سه دهه اخیر برای آن گامی برداشته نشده‌است. این گزارش حاکی از آن است که ایران از مرحلهٔ آمادگی برای خطر عبور کرده و هم‌اکنون در خطر قرار دارد.
عیسی کلانتری، که در دههٔ ۱۳۷۰ وزیر کشاورزی جمهوری اسلامی ایران بوده است و اکنون سمت مجری طرح نجات دریاچه ارومیه را دارد، نیز بحران آب در ایران را تهدیدآمیزتر از خطر اسرائیل خوانده است.
با این تفاسیر در حال حاضر حجم بارش‌های کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه 93) تا پایان هفته سوم اسفندماه به 122 میلی‌متر رسیده است.
همچنین ۵۹ درصد مخازن سدهای بزرگ کشور خالی از آب است، میزان کاهش ورود آب به مخازن از ابتدای مهرماه امسال تاکنون ۱۶ درصد است.
از ابتدای سال آبی جاری حجم آب ورودی به مخازن سدهای کشور به ۹ میلیارد و ۴۹۰ میلیون مترمکعب رسیده که این میزان در مدت مشابه سال آبی گذشته ۱۱ میلیارد و ۳۳۰ میلیون مترمکعب گزارش شده بود.
بر این اساس، حجم آب موجود در مخازن سدهای کشور هم اکنون با دو درصد کاهش در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۰ میلیارد و ۱۷۰ میلیون مترمکعب به ثبت رسیده که این میزان در زمان مشابه سال گذشته، معادل ۲۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون مترمکعب گزارش شده بود.
با توجه به کاهش آورد رودخانه ها و افت مخزن سدها در ماه های اخیر، با تنظیم حجم آب خروجی و مدیریت برداشت از سدهای کشور، این حجم از ابتدای سال آبی جاری تاکنون، ۹ میلیارد و ۷۱۰ میلیون مترمکعب گزارش شده که در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته، ۰.۴ درصد کاهش داشته است.
این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۹ میلیارد و ۷۵۰ میلیون مترمکعب گزارش شده بود. ظرفیت کلی مخازن سدهای کشور در زمان کنونی ۴۸.۸ میلیارد مترمکعب بوده که بر این اساس، درصد پُر بودن این مخازن، در زمان حاضر ۴۱ درصد گزارش شده است.
در همین ارتباط با مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره شرکت آب منطقه‌ای تهران در دولت اصلاحات و معاون خدمات شهری، فنی و عمرانی شهرداری تهران در دولت‌های سازندگی و اصلاحات به گفت وگو نشستیم.
قاسم تقی زاده خامسی فارغ‌التحصیل رشته مهندسی راه وساختمان از دانشگاه ایالتی نیویورک و فوق‌لیسانس خاک و پی از دانشگاه امیرکبیر به خبرنگار ایلنا گفت: دوم فروردین روز جهانی آب است و این خود نشان دهنده مهم بودن آن است حتی در کشور ما 13 اسفند بعنوان نوروزگان آب نامگذاری شده که بیانگر این است که کشور ما به آب اهمیت می دهد.
وی ادامه داد: کشور ما در منطقه پرآبی واقع نشده یعنی حتی کم آب هم نیستیم بلکه در منطقه ای خشک واقع شده ایم، در دهه های اخیر به لحاظ کاهش بارندگی وضعیت ما بدتر شده است و هوا نیز به سمت گرم شدن می رود.
تقی زاده خامسی اظهار داشت: غیر از مباحث مربوط به مسائل آب و هوایی و اقلیم، قیمت آب در کشور ما ارزان است که باعث شده استفاده از آب بی رویه باشد.
وی به استفاده غیر بهینه از آب در بخش شرب و کشاورزی اشاره کرد و ادامه داد: در کشور سرمایه ای بنام آب های تجدید پذیر داریم که میزان آن حدود 100 میلیارد متر مکعب است و استفاده از این آب کشور را روز به روز بیشتر در بحران فرو می برد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران در دولت اصلاحات گفت: حجم بارندگی فصل زمستان اگر برف باشد ماندگار است اما باران اینگونه نیست و از حوزه خارج می شود و ممکن است به درد آینده نخورد و در حال حاضر آنچه از میزان بارندگی می بینیم بجز غرب کشور مناسب نیست من جمله اینکه تهران وضعیت بدتری دارد.
وی همچنین گفت: ما فرهنگ استفاده از آب را نداریم و دلیل آن این است که همزمان و همراه با افزایش جمعیت فرهنگ استفاده از آب ترویج نشده است.
رئیس هیات‌مدیره شرکت آب منطقه‌ای تهران اظهار داشت: زمانی که کمتر جایی در دنیا آبیاری قطره ای وجود داشت کشور ما 40 سال پیش در قزوین آبیاری قطره ای داشته در صورتی که خیلی از کشورهای اطراف ما به این شیوه دسترسی نداشته اند اما این کار ادامه پیدا نکرده که امیدواریم در آینده این اتفاق بیفتد.
تقی زاده خامسی در ادامه با بیان اینکه متاسفانه در 8 سال دولت گذشته با حفر چاههای غیر مجاز به بحران آب دامن زدیم، تصریح کرد: البته در همه دولت‌ها چاه غیر مجاز حفر شده ولی در دولت قبل این ارقام رشد کرده و استفاده از آب های زیر زمینی افزایش یافت و از طرفی کشاورزی غیر مدرن و فرسوده بودن لوله‌های توزیع آب در شهرها نیز دست به دست هم دادند تا ما امروز وضعیت خطرناکی را در بخش آب شاهد باشیم.
وی خاطرنشان کرد: اینکه مسئولان دائما اعلام خطر می‌کنند خیلی جدی است چه دولتمردان و مردم آن را جدی بگیرند و یا خیر.
مدیر عامل آب منطقه ای دولت اصلاحات تاکید کرد: مسئولان یا باید راهکاری برای حل بحران آب پیدا کنند یا اینکه از آن بگذرند و بگذارند سال های آینده با بحران سخت تری مواجه شویم.
وی ادامه داد: ما چه بخواهیم صنعتی باشیم و یا کشاورز، نیازمند آب هستیم و در هر حال باید تولید کار نیز در کشور داشته باشیم زیرا در 4 یا 5 سال آینده چند میلیون فارغ التحصیل دانشگاهی خواهیم داشت که جویای شغل هستند و اشتغالزایی در کشور نیز نیازمند آب است زیرا آب زیربنای توسعه پایدار است و آب نداشته باشیم توسعه‌ای هم وجود ندارد لذا می‌بینیم که آب با تمام اجزای زندگی بشریت گره خورده است.
تقی زاده خامسی تاکید کرد: باید همه دست به دست هم بدهیم و به مردم بباورانیم که وضعیت آب بحرانی است حتی در سریال ها و فیلم ها و خبرها باید به این نکته نگاه جدی داشت و مردم را تشویق کرد و البته رسانه ها نقش موثر و مهمتری را دارند ضمن اینکه نباید فراموش کنیم که فرهنگسازی به زور نیست.
تقی زاده خامسی تاکید کرد: باید کاری هماهنگ صورت گیرد و دولت و ملت روی آن اصرار کنند و مردم این احساس را داشته باشند که با ادامه روند کنونی مصرف باقیمانده ذخیره آب تخلیه می شود و شهروندان از نوشیدن آب شیرین بی بهره خواهند شد.
وی اظهار داشت: هدررفت آب در کشور ما زیاد است چه کشاورزی و چه شرب؛ در بخش کشاورزی کشورها به جای سدسازی و انتقال حوزه به حوزه به کشاورزان وام می دهند و تشویق به سیستم آبیاری مدرن می کنند ما باید ببینیم در کشور چقدر این کار صورت می گیرد.
تقی زاده خامسی تصریح کرد: در بخش آب شرب باید در زمینه تعویض لوله های فرسوده قدم مثبتی برداشته شود و همزمان فرهنگسازی استفاده بهینه هم داشته باشیم.
این مقام مسئول دولت اصلاحات ادامه داد: انتقال حوزه به حوزه نیز راهکاری است که باید جدی گرفته شود البته کار سختی است حتی ممکن است تنش اجتماعی بوجود آورده و یا هزینه های بالایی درپی داشته باشد.
تقی زاده خامسی در ادامه به وضعیت سدها و تاثیر آنها بر وضعیت آب کشور اشاره و اظهار داشت: سدها در بسیاری مواقع جهت تامین آب کشور نقش مثبتی دارند البته تاثیر منفی که روی کشاورزی دارند نیز نباید نادیده گرفته شود.
وی توضیح داد: اگر چه سدها جمع شدن محدوده آبهای زیرزمینی را تقویت می کند اما ممکن است در بعضی مواقع نسبت به کشاورزی ظلم شود.
رئیس هیات‌مدیره شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به انتقادات مطرح شده در زمینه سدسازی اظهار داشت: هر سدی که ساخته شده در زمان خودش بررسی کارشناسی شده و موافقت ها و مخالفت هایی نیز داشته است و خصوصا در دوره اصلاحات و سازندگی کارهای بسیار بزرگی در مسیر تامین آب صورت گرفت چرا که آب باید جایی نگه داشته شود بطوری که اگر تهران این 5 سد را نیز نداشت با مشکل جدی تری دست به گریبان بود.
تقی زاده خامسی گفت: دولت اصلاحات و سازندگی در تامین آب یعنی سد سازی و انتقال حوزه به حوزه خوب عمل کرد البته نمی توان انکار کرد که حفر چاه غیر مجاز در این دوران نیز صورت گرفته و برداشت از آب های زیر زمینی بلایی بر جان آب کشور شده است.
تقی زاده خامسی در خصوص حل مسئله حفر چاه های غیر مجاز خاطرنشان کرد: قوه قضائیه، مجریه ومقننه باید گروه کارشناسی تشکیل داده و در مهار حفر چاه های غیر مجاز اقدام جدی داشته باشند.
وی اظهار داشت: منابع ما برای کارهای توسعه ای محدود است دولت ها نیز نسبت به منابعی که دارند کار می کنند اگر دولتی منابعی برای سرمایه گذاری نداشته باشد نباید گله کنیم لذا اکنون که قیمت نفت به کف رسیده و دولت نیز به درآمد آن متکی است چگونه می تواند کار مثمر ثمری در بخش توسعه و اهداف بلند مدت حل بحران آب داشته باشد؟
تقی زاده خامسی تصریح کرد: آب با توسعه گره خورده است همه کشورها دنبال بدست آوردنش هستند تا حدی که تلاش می کنند حتی به آبهای کشور همسایه نیز دست اندازی کنند.
وی اظهار داشت: در سطح منطقه خاورمیانه منابع آبی اندک است و همواره شبح دست اندازی روی آب وجود داشته تا جایی که بعضی می گویند اوپک نفت را فراموش کنیم و دنبال تشکیلاتی برای آب باشیم یعنی کارتلهای نفتی تغییر فضا می دهند که بعنوان صادرکننده آب مطرح شوند و این امر نشان می دهد که آب و نفت در یک جایگاه قرار می گیرند.
مدیر عامل آب منطقه ای دولت اصلاحات خاطرنشان کرد: در حال حاضر جنگ آب و یا نزاع بر سر آب غلو است ولی اینکه همه کشورها تلاش می کنند برای ملت ها آب شیرین بدست آورند و نگذارند آبها از مرزشان خارج شود یک واقعیت است و ما هم باید از آنچه فعلا داریم و آب کم موجود در کشور را به خوبی نگهداری و مصرف کنیم و راهی جز این نداریم.