چرا رای به پزشکیان؟

یادداشت: مرتضی افقه

برای نیل به پیشرفت و رفاه اقتصادی و در نهایت به توسعه، وجود دو گروه پیش نیازها ضروری است: پیش نیازهای غیراقتصادی و پیش‌نیازهای اقتصادی. اما پیش نیازهای غیراقتصادی اولی هستند نسبت به اقتصادی ها چون در نبود آن ها، رشد و رفاه اقتصادی غیرممکن یا موقتی خواهد بود. در واقع در نبود پیش نیازهای غیراقتصادی حتی اگر عوامل تولید (سرمایه، منابع طبیعی، نیروی متخصص) موجود باشد، باز هم رشد و رفاه اقتصادی ناممکن یا ناپایدار خواهد بود. یکی از مهمترین ارکان پیش نیازهای غیراقتصادی وجود نگرش توسعه ای در تصمیم گیران و تصمیم سازان کشور است. نگرشی که خود شامل دو رکن اساسی است. :

1. بینش نسبت به انسان: از منظر توسعه، انسان (به دلیل ذات انسانی و فارغ از ویژگی های عَرَضی مثل: قوم، رنگ، مذهب، جنس و ...) مهم و ارزشمند است. وقتی انسان مهم باشد آنگاه تمام ابعاد وجودی او شامل جان و سلامتی، معیشت و رفاه، شأن و شخصیت، عزت و احترام، آزادی، مهم و ارزشمند است؛ و البته این نگاه باید به یک ارزش عملی در جامعه تبدیل شده باشد؛
2. بینش نسبت به زندگی مادی و این جهانی: نگرشی توسعه است که زندگی زندگی مادی و این جهانی جامعه مهم و ارزشمند باشد.

بدون وجود چنین نگاهی در بین تصمیم گیران، امکان قرار گرفتن در جادۀ توسعه وجود ندارد. دکتر پزشکیان هم در عمل و سوابق شخصی و عمومی اش، و هم در بینش فلسفی نشان داده که کرامت انسانی فردفرد جامعه برای او بسیار مهم است. بنابراین انتخاب او به عنوان بالاترین مقام اجرائی کشور شرط لازم برای عملیاتی نمودن این دیدگاه انسان مدارانه است. اما با توجه به ساختارهای حاکم بر جامعه، دکتر پزشکیان وقتی می تواند این دیدگاه فلسفی و منش انسانی را عملیاتی کند که بتواند یا تلاش کند موارد زیر انجام گردند:

1. در پرتگاه نگران کننده ای که کشور در آن قرار گرفته، بدون تردید اقدام فوری و عاجل باید رفع تحریم، تنش زدائی با غرب و امریکا و در منطقه می باشد. بی ثباتی و تنش چه در داخل و چه در روابط خارجی، سمی مهلک برای سرمایه گذاری ها و رشد و رفاه اقتصادی است. هرچند بخش قابل توجهی از تصمیمات مرتبط با روابط خارجی فراتر از اختیار قانونی یا عرفی رئیس جمهور است اما پزشکیان باید توان آن را داشته باشد تا با تلاش و تعامل با مقامات تصمیم گیر در این زمینه، بستر لازم برای رفع تحریم های تجاری و مالی را فراهم آورد؛  
2. با توجه به فوریت و اورژانسی بودن رفع تحریم ها و حل مشکل (FATF) به عنوان پیش نیاز حل سایر مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی داخلی، تشکیل تیم سیاست خارجی (شامل وزیر و معاونین، سفرا و وابستگان اقتصادی و تجاری در خارج) اهمیت حیاتی دارد. پزشکیان باید تلاش کند شایسته ترین افراد را بر این وزراتخانه بگمارد، و صدالبته مجلس نیز شرایط حساس کشور را درک و با پزشکیان همکاری کند؛
3. از آنجا که در شرایط فعلی مجلس و نهادهای دیگر ممکن است دیدگاه های مخالفی داشته باشند یا برایشان این نگاه اولویت بالائی نداشته باشد، پزشکیان به شرطی قادر به عملی کردن نگاه توسعه ای خود می باشد که بتواند از طریق تعامل سازنده بر مخالفین تأثیرگذار باشد، در غیراینصورت ممکن است در تحقق وعده های خود با مشکل جدی مواجه شود؛
4. برای عملیاتی کردن شعار عدالت در توزیع منابع به قصد محرومیت زدائی از مناطق و خانواده های محروم، اگر چه تخصیص بودجه لازم است، اما بدون انتصاب مدیران شایسته و کارآمد و با تجربه در همۀ دستگاه های زیرمجموعه (اعم از وزرا و معاونین شان، تا استانداران و مدیران کل و رؤسای ادارات در کلیه مناطق کشور) انتصاب نماید. لازم به ذکر است که شکست سیاست های محرومیت زدائی مندرج در قانون اساسی و ده ها سند و برنامه، نگاه سطحی به این مسئلۀ مهم بوده که بعضاً بودجۀ کافی برای مناطق محروم مصوب شده، اما برای این مناطق ضعیف ترین مدیران را نصب کرده اند؛ که حاصل آن اتلاف منابع مالی و تشدید محرومیت و نابرابری وسیع در بین مناطق بوده است؛
5. براساس مبانی علمی موجود، انسان تنها و تنها عامل توسعۀ جوامع است. منابع طبیعی و خدادادی ثروت‌های بالقوه هستند، و در صورتی می‌توانند باعث پیشرفت و رفاه جامعه شوند که کشور بتواند نیروهای انسانی متخصص لازم را برای به فعل درآوردن این منابع پرورش داده و مهم تر از آن این نیروها را حفظ و به کارگیرد. پزشکیان باید بتواند عواملی که باعث رانده شدن یا مهاجرت نیروهای نخبه از کشور می‌شوند را شناسائی و با عزم جدی برطرف کند. طبق آمارهای موجود، سالانه تعداد قابل توجهی از نیروهای ارزشمند و متخصص، باتجربه، هنرمند، و دارای سرمایه های مادی و معنوی به دلیل فشارهای و تنگ نظری‌های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی از ایران به کشورهای پیشرفته مهاجرت می کنند یا ناچار به خروج می شوند؛
6.  براساس مطالعات علمی موجود، پیشرفت و رفاه اقتصادی جوامع تا حد بسیار زیادی به وجود نشاط و شادابی و امید در بین مردم و جامعه وابسته است. پزشکیان باید بتواند بسترهای لازم برای رفع محدودیت‌ها و فشارهای سیاسی، فرهنگی، و اجتماعی که باعث خمودگی و افسردگی مردم می‌شوند؛ یا آزادی‌های مشروع و قانونی را محدود یا سلب کرده‌اند، را فراهم کند؛
7. پزشکیان باید برنامۀ مشخصی برای حل موانع مزمن و دیرپای تولید (کسب و کار) داشته باشد. تردیدی نیست که شرط لازم و کافی برای رفع مشکلات کشور، رونق تولید و بهبود توزیع درآمد است. پزشکیان باید همانگونه که وعده داده، در تعیین همۀ وزرای کابینه دقت و وسواس ویژه داشته باشد (هرچند ممکن است مجلس غیرهمسوی فعلی در این مسیر همکاری لازم را نکند). اما حساسیت نسبت به کارآمدی، تخصص، خوش فکری و تجربۀ موفق وزرائی که مستقیم و غیرمستقیم بر تولید تأثیرگذارند باید بیشتر باشد. در واقع، وزرای اقتصادی وزیران مرتبط با تولید هستند نه صرفاً وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی. بنابراین دقت و وسواس جدی در معرفی وزرای صمت (صنعت، معدن، تجارت)، جهاد کشاورزی، کار و رفاه اجتماعی، نفت، نیرو، و ارتباطات از مهمترین وزارتخانه ها داشته باشد. به علاوه، وزراتخانه های کشور، ارشاد، آموزش و پرورش، آموزش عالی، و بهداشت که بسترساز فعالیت های اقتصادی هستند نیز بسیار حائز اهمیت هستند.
8. خوبست پزشکیان بداند که اقتصاد کشور تا پیش از اصلاحات غیراقتصادی و ساختاری، زمینۀ اصلاحات اقتصادی (تجربۀ شکست خوردۀ سه نوبت به اصطلاح جراحی اقتصادی) توصیه شده توسط اقتصادخوانده های لیبرال را ندارد. بنابراین، برای تأمین کسری بودجه، به جای روش های شوک درمانی از طریق افزایش قیمت کالاها و خدمات دولتی مثل حامل های انرژی و بنزین، باید تلاش کند هزینه های بودجه به خصوص انبوه ردیف های هزینه ای غیرضرور و موازی را به مرور حذف کند؛  

در مجموع پزشکیان در صورت انتخاب، باید در اولین فرصت، فعالیت های خود را بر رفع تحریم ها و کاهش تنش های خارجی به عنوان شرط لازم برای کاهش مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی متمرکز کند. با این وصف، رفع پایدار مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی کشور منوط است به اجرای برنامه ای میان مدت و بلندمدت برای رفع موانع ساختاری (غیراقتصادی) که البته فرایندی دشوار و زمانبر است. در غیراینصورت، کشور و اقتصاد آن همچون دهه های گذشته به درآمدهای موقت و آسیب پذیر نفت وابسته می‌ماند