اما و اگرهای نجات دریاچه ارومیه/طرح‌های احیاء به اهداف خود رسید؟

محمدابراهیم رئیسی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره اوضاع دریاچه ارومیه و طرح احیای آن اظهار داشت:  واقعیت اینکه اتفاقاتی که در جهان رخ می‌دهد، روی اکوسیستم‌های مختلف تاثیر دارد، بخشی از این اتفاقات انسان‌ساز و بخشی نیز مربوط به انسان‌ها نیست. دریاچه ارومیه را طبیعت ایجاد کرده و طبیعتا اگر چارچوب‌های تعادل طبیعی حفظ نشود دچار مشکل می‌شود، مثلا تالاب از یک جریان ورودی و یا خروجی مثل تبخیر تشکیل شده برای درک اوضاع دریاچه باید بدانیم تغذیه و تبخیر در آن به چه صورت است، ابتدا باید این موضوعات شناسایی شود. 

وی افزود: طبیعت که همواره خودش کار می‌کرد و انسانی هم متناسب با طبیعت و اکوسیستم کار می‌کرد مشکلی برای دریاچه ایجاد نکرده بود، قبلا دریاچه اورمیه از منابع زیرزمینی آب تغذیه می‌کرد و غیر از آب سطحی؛ رادیان آب زیرزمینی سمت دریاچه بوده است و طبیعتا  آب زیرزمینی سبب تغذیه دریاچه می‌شد. بر این اساس، کشاورز نیز متناسب با طبیعت و شرایط فرهنگی حاکم آن زمان اقدام به کشت انگور می‌کرد یعنی هم معیشت کشاورز و هم حیات دریاچه حفظ می‌شد، بعد از انقلاب مسئله‌ای برای دریاچه ایجاد شد یعنی رادیان آب زیرزمینی به سمت چاه‌ها تغییر کرد بنابراین در آب‌های زیرزمینی دستکاری شد و آب‌های سطحی هم به انحای مختلف منحرف و به دریاچه جاری نشدند.

این کارشناس حوزه آب تصریح کرد: ما برای طرح احیاء دو رویه در پیش گرفتیم یکی تامین آبی که تبخیر می‌شد یعنی آب شیرین را وارد دریا کنیم و اجازه دهیم تبدیل به آب شور شود بنابراین این رویه را به شکل یک نیاز دیدیم، پس جلوی سدها را گرفتیم و طرح‌های احیای دریاچه ارومیه را در دستور کار قرار دادایم دیگر اینکه انتقال آب از تونل زاب را در دستور کار قرار دادیم. در تامین آب سطحی جلوی برخی پروژه‌ها را گرفتیم و آب سطحی را به دریاچه رساندیم احجام این آب نسبت به آنچه برای حفظ دریاچه ارومیه نیاز بود، نسبتا کوچک بود. در مورد آب زیرزمینی هم اظهارات مختلفی مطرح شد یکی اینکه طرح نکاشت اجرا شود اما در کل تاثیری که از این طرح‌ها می‌بینیم اینکه اصولا فعالیت‌های احیای دریاچه ارومیه اگرچه با شور و هیجان خوبی آغاز شد و سعی بر این بود با یک مدرنیته پیش برود اما عملا اهداف را تحت تاثیر قرار نداد و به اهداف نرسیدیم. 

وی گفت: اکنون اتفاقاتی که در مورد خشک شدن و بالا آمدن آب دریاچه ارومیه رخ می‌دهد بیشتر تحت تاثیر طبیعت است زمانی که بارندگی زیاد می‌شود ورودی افزایش و زمانی که بارندگی کم می‌شود خشکسالی زیاد و سطح آب دریاچه کم می‌شود، در هر حال با جمیع جهات بنده اعتقادی ندارم برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه بر اساس هزینه‌هایی که انجام شده موثر بوده است.

رئیسی با بیان اینکه احیای دریاچه ارومیه بیشتر تحت تاثیر اتفاقات طبیعی سالانه بوده و طرح‌های احیا تاثیری بر بهبود اوضاع آن نداشته‌اند، تاکید کرد: نبود آب در دریاچه ارومیه موجب بحران‌های زیادی از جمله طوفان نمک گرد و غبار ناشی حاوی منابع معدنی مختلف در منطقه خواهد شد و از گرد و غبار محلی و مشکلات برای هواپیماها تا تاثیرات منفی روی سیستم انتقال برق خواهد داشت.

وی با ابراز امیدواری از اینکه هم‌افزایی و اقدمات مربوط به احیا منجر به بهبود اوضاع دریاچه ارومیه شود، گفت: در هر حال ما تجربه چندانی در این حوزه نداشته‌ایم، طرح احیا شروع خوبی بود اما به جایی نرسید، مثلا مدیریت مشارکت و توسعه آبیاری تحت فشار مطرح شد اما اینکه آیا مسئله حل شد؟ قطعا خیر.

این کارشناس حوزه آب خاطرنشان کرد: مطالعات در این حوزه ضعف اساسی داشت روی ارزش‌گذاری و آثار زیست‌محیطی کار نشده بود، این مباحث می‌توانند کمک کنند ببینم اگر قرار است دریاچه را نگه داریم حد بهینه دریاچه چقدر است آیا بنا داریم به همان سطوح قبلی نگه داریم و یا اینکه حدی را در نظر بگیریم که متناسب با آن پیش ببریم این موضوع خیلی در طراحی سیستم‌هایی که برای احیای دریاچه در نظر گرفته بودیم تاثیر داشت نکته بعدی اینکه اولویت‌بندی راهکارها نیز تاثیر داشت هر راهکاری که اثربخشی بیشتری داشت باید در اولویت قرار می‌گرفت که به نظر می‌آید این اتفاق نیفتاده است.

وی گفت: بعید نیست که دریاچه روزی خشک شود، هرچند راهکارهایی داریم که این اتفاق نیفتد و آن اینکه ورودی‌ها از تبخیر بیشتر شود، اگر بخواهیم ارزیابی کنیم تاثیر طرح احیای دریاچه ارومیه خیلی کمتر از طرح احیایی بوده که خداوند در نظر گرفته است بعبارت دیگر طرح احیای دریاچه ارومیه به اهداف خود نرسید و به موفقیت دست پیدا نکرد.