منافع مسیر انرژی چابهار برای روسیه و ایران/ چرا ساخت بندر نکا متوقف شد؟

محمود خاقانی در گفت‌‍وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره برنامه روسیه برای استفاده از مسیر چابهار و سیستان بلوچستان برای صادرات کالا و انرژی به هند اظهار داشت: هیچ کشوری در دنیا موقعیت جغرافیای سیاسی، ارتباطات تجاری، ارتباطات حمل و نقلی را نظیر ایران ندارد به همین دلیل در قرن‌های گذشته بسیاری از ابرقدرت‌ها از جمله روسیه در زمان پطر کبیر و امپراطوری بریتانیا و یا اسپانیا سعی کردند ایران را تحت تسلط و مستعمره خود در آورند اما در هر حال ایرانیان هرگز به این اهداف تن ندادند تا اینکه دولت‌ها به این نتیجه رسیدند که فقط به یک طریق می‌توان ایران را تحت تسلط داشت و آن اینکه یک اقلیت بر مردم حاکم باشند که منویات این کشورها را تامین کنند کما اینکه در زمان قاجار و پهلوی شاهد این موضوع بودیم.

وی ادامه داد: بنابراین روسیه به دلیل آرزوی پطر کبیر همواره تمایل داشته که به آب‌های گرم خلیج فارس دسترسی داشته باشد و اکنون چین هم همین طرح را دارد، در مقابل امریکا و اروپا هم دنبال این هستند که روسیه و چین از طریق ایران به خلیج فارس دسترسی نداشته باشند، مگر اینکه منافعی را باهم تعریف کنند. این موضوع در ایران و در سال ۱۹۷۵ میلادی تجربه شد، یعنی شاه با روسیه کنار آمد. به عبارت دیگر غرب و شرق در یک راستا قرار گرفتند که در کشورهایی که منافع مشترک دارند رقابت نظامی نکنند.

وی افزود: غرب و شرق با هم به تفاهم رسیدند جز رقابت اقتصادی با هم تضادی در این حوزه یعنی دستیابی به خلیج فارس نداشته باشند که نتیجه آن نیز ذوب آهن اصفهان بود که کوره آن را روس‌ها بسازند و یک خط لوله گاز بنام «آیگت یک» از ایران به روسیه از مرز آستارا کشیده شد و گاز ایران به شوروی صادر شد، در آن سو نیز شوروی با اروپا به تفاهم رسید و گاز از شوروی به اروپا رفت، بنابراین شوروی در تمام مدت یک تامین کننده قابل اعتماد گاز برای اروپا بود و این قاره هم یک مشتری خوب برای این کشور بود.

مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت تصریح کرد: اکنون روسیه و چین، تولید و صادرات نفت و گاز ترکمنستان و سایر منابع هیدروکربوری آسیای مرکزی و قفقاز را با غرب شریک هستند و یا شاهدیم که در میدان نفتی کشگان قزاقستان باهم مشارکت دارند، در میدان شاه دنیز هم آذربایجان اعلام کرده حجم گاز صادراتی به اروپا را دو برابر خواهد کرد. 

وی در ادامه گفت: بند نکا برای معاوضه نفت خام دریای خزر و خلیج فارس ساخته شده بود که نفت خام روسیه، ترکمنستان و یا قزاقستان به بند نکا وارد و ما معادل آن نفت خام ایران را تحویل می‌دادیم اما در دولت نهم و دهم با نظر اشتباه وزیر نفت آن زمان متوقف شد. بنابراین نظر دیگر مطرح شد مبنی بر اینکه نفت خام ایران را از جنوب به شمال ببریم و از مسیر روسیه صادر کنیم که هزینه و مسایل زیست محیطی ثابت کرد که این برنامه امکان‌پذیر نخواهد بود.

وی تاکید کرد: اکنون اگر روسیه بخواهد نفت خود را از مسیر بند نکا به خلیج فارس و یا عمان و به هند برساند میسر خواهد بود البته برخی امکانات در بندر نکا مثل کشتی‌های بالای ۱۲ هزار تنی نیاز است به این ترتیب مسیر صادرات انرژی روسیه کوتاه‌تر خواهد شد ولی رقم محدود است. اکنون نفت خام روسیه در هند پالایش می‌شود در حالی که پیش از آن نفت خام ایران در این کشور و چین پالایش و به اروپا صادر می‌شد. بنابراین اکنون روسیه می‌تواند از این مسیر استفاده کند.

خاقانی گفت: ایران بابت اینکه نفت خام و یا هر کالایی از خاک ایران عبور کند، باید هزینه‌ای از روسیه دریافت کند البته بستگی به مذاکرات دو طرف دارد.

وی ادامه داد: در دولت هفتم و هشتم طی برنامه‌ای که برای معاوضه نفت دنبال می‌شد بنا بر این بود که خودمان را از شر دلار خلاص کنیم یعنی نفت‌های روسیه و آسیای مرکزی در پالایشگاه‌های ایران فرآورش کنیم و فرآورده را با سود بیشتری به افغانستان و آسیای مرکزی ارسال کنیم و اکنون اروپا هم می‌تواند مدنظر باشد، از مسیر خلیج فارس معادل نفت خام ایران تحویل دهیم، این رویه برای ایران سودآور بود.

این کارشناس بین الملل انرژی با اشاره به برنامه پالایش نفت خام سنگین ایران گفت: تخمین زده بودند که حدود ۴۰ میلیارد دلار و یا بیشتر روی پالایشگاه‌ها سرمایه گذاری شود اما اگر می‌توانستیم نفت خام سبک روسیه بویژه نفت سیبری و برخی میادین قزاقستان را وارد کرده و امتزاج کنیم سرمایه گذاری کمی در حد ۲۰ میلیارد دلار نیاز داشت بر اساس همان مطالعات بندر نکا ساخته شد و در کنار آن خط لوله صادرات نفت خام قزاقستان از طریق ترکمنستان و ایران به خلیج فارس هم مطالعه و طراحی شد اگر این پروژه‌ها عملی می‌شد از محل ترانزیت و فرآورش آن سود سرشاری نصیب ایران می‌شد و حتی ایران را از صادرات نفت خام بی‌نیاز می‌کرد اما در دولت نهم و دهم متوقف شد. 

وی گفت: در حال حاضر باید ببینیم تعریف منافع ملی در این طرح مدنظر روس‌ها و درآمد آن برای کشور ما چقدر است.