در گفت‌وگو با ایلنا تشریح شد:
انتقال بین حوضه‌ای و آب‌های ژرف؛ انحراف از مسیر حل بحران/ مشکل سمنان با آب خزر حل نمی‌شود
یک پژوهشگر حوزه آب گفت: استانی مثل سمنان و یا سایر استان‌هایی که با محدودیت کم‌آبی مواجه هستند قبل از اینکه بدنبال راهکارهایی همچون عرضه‌محوری بیشتر در مدیریت منابع آب باشند باید بدنبال اصلاح ریل‌گذاری توسعه‌ای باشند. ریل‌گذاری که نه تنها بر مبنای آب‌بری نباشد بلکه در مسیر توسعه آب‌اندوز بوده و با پیدا کردن مصادیق توسعه آب‌اندوز و ترویج آن، با رویکردی پایدار بدنبال ایجاد رفاه اجتماعی باشند.
محمدرضا فرزانه در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، در ارزیابی منتفی شدن انتقال آب از خزر اظهار داشت: مبانی نظری مرتبط با پارادایم‌های مدیریت منابع آب بیانگر اهمیت جامع‌نگری در این حوزه است. جامع‌نگری در مدیریت منابع آب دارای سه مولفه اصلی شامل توجه به ابعاد "اجتماعی"، "محیط زیستی" و "اقتصادی" در کنار یکدیگر است. بررسی وضعیت مدیریت منابع آب در دو قرن اخیر در سطح دنیا بیانگر 5 پارادایم است، اولین و دومین پارادایم که در بین کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه مسیر مشترکی طی شده است شامل پیشامدرنی قبل از سال 1900 و مدرنیته صنعتی با ماموریت‌های سازه‌ای و هیدرولیکی تا 1980 بوده است. از سال 1980 کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه مسیر خود را از منظر پارادایم‌های مدیریت منابع آب جدا کردند. در شرایطی که کشورهای توسعه‌یافته کماکان در مسیر توجه به ابعاد سازه‌ای و عرضه‌محوری در مدیریت منابع آب ادامه‌ی مسیر می‌دهند، اما در کشورهای توسعه‌یافته در سال‌های 1980 و 1990 با مطرح شدن مفاهیمی همچون انتقال سبز و ابعاد اقتصادی، پارادایم‌های سوم و چهارم مدیریت منابع آب را تجربه کرده و پس از سال 2000 با ارتقا این پارادایم‌ها و ورود به مباحث نهادی، پارادایم جدیدی در زمینه‌ی مدیریت یکپارچه منابع آب را آغاز کرده‌اند.
چالش‌های انتقال بین حوضه‌ای آب کدامند؟
وی افزود: طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای از منظرهای مختلف از جمله امنیت ملی، رفاه اجتماعی، تبعات محیط زیستی و توجیه‌پذیری اقتصادی با چالش‌های متعددی روبرو است، در شرایط فعلی نکته مهم مخالفت با طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای در خصوص مجوزهایی است که به بهانه‌ی ورود بخش خصوص به این موضوع مطرح است، بدین منظور توجه به مواردی همچون جلوگیری از تخصیص اعتبارهای دولتی و اعتبار از صندوق توسعه ملی و یا بخش‌هایی که با امید خرید تضمینی بوسیله دولت به این مقوله ورود می‌کنند و یا تخصیص سوبسید یا یارانه انرژی به چنین طرح‌هایی جلوگیری شود و از سوی دیگر در شرایطی که تبعات این قبیل طرح‌ها دامنه گسترده‌ای به همراه دارد حتی با رعایت شدن موارد ذکر شده نیز سرمایه‌گذاری بخش خصوصی جهت اجرا؛ لازم است از منظر مغایرت با قانون اساسی کشور بررسی شود.
توسعه آب‌بر یک ریل‌گذاری نگران‌کننده
این پژوهشگر حوزه آب با تاکید بر لزوم اولویت تغییر ریل‌گذاری توسعه‌ای کشور از توسعه آب‌بر به توسعه آب‌اندوز، گفت: غالب اقلیم کشور ما خشک و نیمه خشک است و تجارب ارزشمندی در طول تاریخ در خصوص مواجهه ایرانیان با محدودیت‌های منابع آبی و بویژه سازگاری با کم‌آبی وجود دارد. عدم توجه به این نکته مهم در شرایطی نگران‌کننده می‌شود که ریل‌گذاری توسعه‌ای در کشوری با این ویژگی مهم، بر مبنای آب‌بری نهاده شود و توسعه آب‌بر و مشاغل با سطح وابستگی بالا به مصرف آب در تامین رفاه جامعه در اولویت قرار گرفته است.
چرا دریاچه ارومیه خشک شد؟
وی ادامه داد: متاسفانه در قرن اخیر در کشور ناپایداری چنین رویکردی در مناطق مختلف کشور کاملا مشهود بوده و تبعات گسترده‌ای همچون خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و به تبع آن از دست رفتن طیف گسترده‌ای از خدمات اکوسیستمی این عرصه‌های مهم و حیاتی همچون دریاچه ارومیه را هم شاهد هستیم و متاسفانه این چالش صرفا به موضوع تبعات ناشی از ناپایداری معیشت‌های ایجاد شده ختم نمی‌شود، سلامت انسان‌ها، مناقشات اجتماعی و ابعاد امنیتی گسترده‌ای را نیز به همراه داشته و در آینده نیز در صورتی که این مسیر تداوم داشته باشد قطعا تشدید خواهد شد.
مشکل سمنان با انتقال آب حل نمی‌شود
فرزانه تاکید کرد: استانی مثل سمنان و یا سایر استان‌هایی که با محدودیت کم‌آبی مواجه هستند قبل از اینکه بدنبال راهکارهایی همچون عرضه‌محوری بیشتر در مدیریت منابع آب باشند باید بدنبال اصلاح ریل‌گذاری توسعه‌ای باشند. ریل‌گذاری که نه تنها بر مبنای آب‌بری نباشد بلکه در مسیر توسعه آب‌اندوز بوده و با پیدا کردن مصادیق توسعه آب‌اندوز و ترویج آن، با رویکردی پایدار بدنبال ایجاد رفاه اجتماعی باشند و این موضوع یکی از حیاتی‌ترین موضوعاتی است که در حال حاضر باید عزم جدی در سطوح مختلف کشور از سطح سیاست‌گذاری و قاعده‌گذاری تا سطح اجرایی و مهم‌تر از همه سطح آموزشی در سطوح محلی را به خود اختصاص دهد.
ریشه بحران آب فراموش شد
وی خاطرنشان کرد: طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای در بلندمدت نه تنها باعث حل محدودیت‌های منابع آبی بویژه در مناطق مقصد و مناطق خشک کشور نمی‌شود بلکه با فعال کردن سازوکارهایی که باعث وابستگی بیشتر به منابع آب و گسترش مشاغل وابسته به آب بعنوان عاملی در راستای تشدید محدودیت‌های منابع آبی و مدیریت منابع آب تبدیل خواهد شد، چه بسا غفلتی که در تغییر ریل‌گذاری توسعه از توسعه آب‌بر به توسعه آب‌اندوز در طی 50 سال گذشته که مسیر کشورهای توسعه از نظر پارادایمی نسبت به کشورهای در حال توسعه جدا شده است، داشته‌ایم به عرضه‌محوری بیشتر و فراموش کردن ریشه مشکلات منابع آب و محدودیت‌های ذاتی کشور معطوف است.
اقلیم ایران سرانه مصرف بالاتر از میانگین جهانی را تحمل نمی‌کند
این کارشناس حوزه آب اصلاح الگوی مصرف و استفاده خردمندانه از منابع آب در دسترس را از جمله اولویت‌ها برشمرد و گفت: در شرایطی که تکلیف ریل‌گذاری توسعه‌ای مشخص شود، یکی از نیازهای ضروری و حیاتی کشور استفاده خردمندانه از منابع آب در دسترس موجود است. وضعیت موجود سرانه مصرف آب در بخش شرب در مناطق شهری و روستایی، راندمان پایین آبیاری در بخش کشاورزی و سطح بالای وابستگی صنایع کشور به مصرف آب و منابع پایه کشور شرایط نگران‌کننده‌ای دارد که نیاز به بازنگری جدی در این زمینه وجود دارد. کشوری که دارای اقلیم غالب خشک و نیمه خشک است، نمی‌تواند سرانه مصرف آب بالاتر از میانگین جهانی را تحمل کند و این فشار بر منابع آب باعث ناپایداری در موضوعات مختلفی می‌شود که بخش گسترده‌ای از آنها همچون ذخایر منابع آب زیرزمینی قابل بازگشت نیست و در آینده کشور را با تهدیدات گسترده‌ای مواجه خواهد ساخت. با علم به این موضوع فراموشی اصلاح الگوی مصرف آب و حرکت به سمت عرضه‌محوری بیشتر همچون انتقال آب بین حوضه‌ای و آب‌های ژرف و.... بجز منحرف شدن از مسیر اصلی مدیریت خردمندانه منابع آب؛ نتیجه دیگری برای کشور به همراه نخواهد داشت.
آب‌های نامتعارف مشکلی را حل می‌کنند؟
وی در ادامه با تاکید بر لزوم تمرکز بر بخشی از منابع آب نامتعارف که بصورت پایدار بهره‌برداری می‌شود، بیان داشت: در شرایطی که ریل‌گذاری توسعه‌ای اصلاح شود و در خصوص اصلاح الگو مصرف آب در بخش‌های مختلف ارتقا پیدا کند و شاخص‌هایی همچون آب به حساب نیامده، راندمان آبیاری و سطح وابستگی صنایع به مصرف آب کاهش یابد؛ در اولویت سوم تمرکز بر کاهش محدودیت‌های ناشی بین عرضه و تقاضای آب بر مبنای منابع آب در دسترس و در اولویت قرار دادن منابع آب نامتعارفی که بصورت پایدار می‌توان بهره‌برداری کرد؛ یکی از اولویت‌های جدی کشور بشمار می‌رود.
استفاده از پساب تصفیه‌شده تبدیل چالش به فرصت
فرزانه افزود: بخش آب سازمان ملل متحد در سال 2017 کتابی با عنوان آب بازیافت، منبعی به حساب نیامده به چاپ رساند، در این کتاب ابعاد یکی از منابع آب نامتعارف مهم و حیاتی که آب بازیافت است؛ تبیین شده است. فاضلاب تصفیه شده و پساب‌های صنعتی و کشاورزی در شرایط موجود بعنوان یکی از تهدیدات جدی برای محیط زیست و سلامت انسان بشمار می‌رود، اما در صورتی که با اقدامات ارزشمند در زمینه اولویت‌های اول و دوم ذکر شده حجم این پساب‌ها کاهش یابد می‌توان برای تصفیه و استفاده مجدد از آب بازیافت استحصال شده نیز برنامه‌ریزی جدی کرد و این تهدید نگران‌کننده را به فرصتی جهت کاهش فاصله بین عرضه و تقاضای آب تبدیل کرد و به مدیریت منابع آب، حفظ اکوسیستم‌ها و سلامت انسان‌ها خدمتی بزرگ را ارائه کرد.
وی ابراز امیدواری کرد که در شرایط فعلی که در سال شروع هفتمین برنامه توسعه هستیم اولویت‌بندی و تصمیمات مناسبی برای حل ریشه‌ای طیف گسترده‌ای از مشکلات اقتصادی-اجتماعی-امنیتی کشور که وابسته به مدیریت ناکارآمد منابع آب کشور است، برداشته شود و شاهد روزهای خوبی برای هموطنان و محیط زیست کشورمان باشیم.
