فرونشست؛ پیامد همه اقدامات ضد حفظ آب و خاک/ کیفیت آب رو به افول است

داوودرضا عرب در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره اوضاع منابع آب‌های زیرزمینی و فرونشست در کشور اظهار داشت: مسئله اصلی این است که آب‌های سطحی و زیرزمینی بهم پیوسته هستند، اما اشکال کار ما از جایی شروع شد که آب سطحی و زیرزمینی را جدای از هم در نظر گرفتیم. در بالادست اقدام به احداث سد و بند کردیم و آب‌های سطحی را منحرف کردیم، غافل از اینکه در پایین‌دست از آب زیرزمینی کاسته می‌شود یعنی رودخانه‌هایی که توسط آبخوان‌ها و منابع آب زیرزمینی تغذیه می‌شدند، خشک شدند. 

تکنولوژی بلای جان آب‌های زیرزمینی شد

وی افزود: مسئله دیگر اینکه آب‌های زیرزمینی ناپیدا هستند وقتی میزان آب سطحی کم است مردم کمتر مصرف می‌کنند، اما در مورد آب زیرزمینی اینگونه نیست چون دیده نمی‌شود، با اتکا به قدرت پمپ اقدام به برداشت بیشتر می‌کنند، غافل از اینکه آبی موجود نیست. سومین مسئله تکنولوژی است، به گفته بیل گیتس تکنولوژی در سیستم‌های ناکارامد ناکارامدی را افزایش می‌دهد، در ایران هم همین تکنولوژی بلای جان آب‌های زیرزمینی شد، پمپ‌ها و برقی کردن چاه‌ها را با هدف تسهیل در دسترسی به آب بکار گرفتیم اما درواقع تک‌بعدی دیدن مسئله باعث شد برداشت از آب زیرزمینی روند تصاعدی به خودش بگیرد. 

طرح خودکفایی؛ امنیت غذایی کشور را به خطر انداخت

این کارشناس حوزه آب چهارمین مسئله را رایگان و ارزان بودن آب در کشور دانست و گفت: مسئله دیگر اینکه طرح‌هایی که در بخش‌های مختلف انجام می‌شود بدون توجه به مهم‌ترین نهاده کشاورزی یعنی آب است، مثلا اراضی شیبدار را زیر کشت بردند. ششمین مسئله طرح خودکفایی است که باعث می‌شود امنیت غذایی کشور از بین برود، چراکه یکجانبه‌نگری باعث شده مسئله آب را در نظر نگیریم، بنابراین همواره آنچه مظلوم واقع می‌شود آب زیرزمینی است.

کیفیت آب هر روز افت می‌کند

وی ادامه داد: اثرات برداشت بی‌رویه از آب زیرزمینی باعث شده سال به سال چاه‌ها رو به خشکی می‌روند، چاه‌های کم‌عمق خشک می‌شوند و کشاورزان به حاشیه شهرها می‌روند، این منجر به شکاف اجتماعی می‌شود. دومین اثر کیفیت آب است یعنی هرچه به عمق می‌رویم کیفیت آب بدتر می‌شود و وقتی این آب بی‌کیفیت به بالا کشیده می‌شود زمین شورتر و محصولات کشاورزی کمتر و اقتصاد مردم بیشتر دچار مشکل می‌شود. 

فرونشست؛ مهم‌ترین پیامد دستبرد به آب‌های زیرزمینی

عرب فرونشست زمین را مهم‌ترین پیامد دستبرد به آب‌های زیرزمینی عنوان کرد و گفت: فرونشست باعث می‌شود فاصله بین دانه‌های خاک از بین برود و آب جای خود را به هوا می‌دهد، بنابراین خاک فشرده می‌شود و علاوه بر فرونشست زمین؛ ساختمان‌ها، جاده‌ها، خطوط لوله و کشاورزی از بین می‌رود و این سرمایه نسل آینده است که از بین می‌رود، یعنی بارندگی به خاک نفوذ نمی‌کند، چون فاصله بین دانه‌ها کم است، بنابراین آب تبخیر و در برخی مناطق سیل جاری می‌شود.

وی تاکید کرد: راهکار اینکه باید آمایش سرزمین داشته و متناسب با ظرفیت بردباری توسعه صنعتی و کشاورزی داشته باشیم. همچنین باید توسعه پایدار داشته باشیم، یعنی اقتصاد، اجتماع و محیط زیست در تعادل باشند، همه اینها نیاز به برنامه‌ریزی دارد. 

این کارشناس حوزه آب بیان داشت: مشکل اصلی ما مدیریت نادرست آب است، می‌توان با تقویت مدیریت و اصلاح آن که لازمه آن اصلاح حکمرانی آب است رویکردها و برنامه‌ها و اقدامات درست داشته باشیم، در غیر این صورت ممکن است اقداماتی ضد اهداف حفظ آب و خاک انجام دهیم.

وی با اشاره به پدیده فرونشست در دیگر کشورها و نحوه مقابله با آن گفت: در کشور هند، پاکستان، در جنوب غرب امریکا ایالت‌هایی مثل کالیفرنیا و چین فرونشست‌هایی رخ داده است. اینها کشورهایی هستند که پرونده فرونشست قوی ندارند ولی برخی زود متوجه شدند و در حال اصلاح هستند. در ایران نیز مناطقی مثل فلات مرکزی، دشت کرمان، رفسنجان، یزد، شرق اصفهان، دشت شهریار و ورامین، دشت مشهد به طور کلی در مرکز ایران فرونشست بیشتری داریم ولی ما همچنان می‌خواهیم در همه زمینه‌ها خودکفا باشیم. فکر می‌کنیم خودمان همه چیز را بلدیم و این کار را مشکل کرده است، باید بدانیم اقتصاد، اجتماع و محیط زیست بهم گره خورده و مدیران به تنهایی نمی‌توانند کاری انجام دهند. بنابراین سیستم حکمرانی باید اصلاح شود و شایسته‌سالاری داشته باشیم تا گام‌های درستی در این حوزه برداریم.