کفگیر آب‌های زیرزمینی به ته دیگ خورده است/ برجام بحران آب کشور را حل می‌کند؟

مصطفی فدایی‌فرد در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، درباره بحران آب در کشور و از جمله اصفهان اظهار داشت: وقایع ناگوار مرتبط با بحران آب که پیش از این در خوزستان و در روزهای اخیر در اصفهان و در چهار محال و بختیاری به وقوع پیوست، از چندین سال قبل توسط کارشناسان حوزه آب و محیط زیست و همچنین سازمان‌های معتبر بین‌المللی پیش‌بینی شده و درباره آن هشدار داده شده بود. ولی وقوع ترسالی‌های مقطعی و به خصوص بارش‌های فراگیر اسفندماه 1397 تا اردیبهشت ماه 1398 و همچنین امکان تداوم برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، باعث شد که این هشدارها توسط مسئولین مورد توجه قرار نگیرد.

بارگذاری 5 برابر ظرفیت، طاقت زاینده‌رود را طاق کرد

وی افزود: هر چند که خشکسالی‌ها در وقوع بحران آب بی‌تاثیر نیستند ولی تاثیرات سوءمدیریت طی چهار دهه‌ گذشته که منجر به توسعه ناپایدار گسترده‌ای در حوضه‌های آبریز کشور و به خصوص حوضه آبریز پیچیده و خاص رودخانه‌ زاینده شامل اجرای پروژه‌های سازه‌ای و بارگذاری مصارف جدید در بخش‌های مختلف و به خصوص کشاورزی که تا حدود پنج برابر بیش از ظرفیت و طاقت حوضه آبریز است، بسیار بیشتر و گسترده‌تر است. چرا که این رودخانه در چند صد سال گذشته نیز با دوره‌های خشکسالی روبه‌رو شده است ولی توسعه بی‌رویه و مداخلات گسترده انجام پذیرفته سبب شده تا در دو دهه‌ اخیر، کمبود آب به خشکی طولانی و مستمر رودخانه و همچنین خشک شدن تالاب گاوخونی بیانجامد.

کفگیر آب‌های زیرزمینی هم به ته دیگ خورده است

مدیر سابق طرح جامع آب کشور تصریح کرد: بنابراین علیرغم اینکه خشکسالی‌های اخیر مشکلات و مصیبت‌های فراوانی را برای مردم ایران ایجاد کرده است، ولی وقوع آنها را باید مغتنم دانست چراکه باعث آشکارتر شدن تبعات و خسارات شدید توسعه ناپایدار و سوءمدیریت در طی این چهار دهه شد. با توجه به این که دیگر از آن برف و باران‌ها خبری نیست، کفگیر آب‌های زیرزمینی هم به تَهِ دیگِ سوراخ‌شده خورده است و طاقت مردم نیز طاق شده است، مسئولین قادر نخواهند بود توپ را به زمین دیگری بیاندازند و برای عبور از بحران عمیق آب، زمان خریداری کنند.

وی ادامه داد: باید تا دیرتر از این نشده است، با پذیرش گستردگی و بزرگی مشکل و قبول این که صدور دستور به تنهایی، خواندن نماز باران، صدور مصوبه‌های استانی غیر کارشناسی و بدون پشتوانه، رهاسازی از سر اجبار و غیرکارشناسی از سدهای مخزنی، طرح‌های سازگاری با کم‌آبی و بی‌آبی و سایر مسکن‌های موقتی از این دست کاری از پیش نخواهند برد، و با تغییر بنیادی رویه نامناسب مدیریت چهار دهه گذشته، از تبدیل یک بحران اقتصادی و اجتماعی به بحران‌های سیاسی و امنیتی جلوگیری کرد.

فرونشست زمین می‌تواند تداوم زندگی را ناممکن کند

فدایی‌فرد گفت: لازم به ذکر است که مشکلات و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در حوضه آبریز زاینده‌رود، به مشکلات و بحران‌های عدم تامین حقابه کشاورزان محدود نخواهد ماند بلکه بحران‌های بسیار شدیدتر و عمیق‌تر و جدی‌تر، شامل مشکلات در تأمین آب شرب جمعیتی بالغ بر شش میلیون نفر در استان‌های اصفهان و یزد، گرفتاری‌های تأمین آب مورد نیاز و رو به رشد صنایع و عدم امکان تأمین نیازهای زیست‌محیطی تالاب گاوخونی و در نهایت تهدید تبدیل شدن تالاب به کانون تولید ریزگرد و صد البته، تبعات و خسارات جبران ناپذیر مرتبط با فرونشست زمین را در پیش رو خواهیم داشت. فرونشست زمین می‌تواند به تنهایی باعث نابودی آبخوان‌ها شده و تداوم زندگی در منطقه را ناممکن کند.

وی خاطرنشان کرد: در صورتی که دولت هم‌چنان خود را درگیر سفرهای استانی کند و مجلس نیز در پی تصویب طرح‌های عجیب و غریب مانند صیانت از فضای مجازی، تعدد زوجات و صیانت از حقوق عامه در مقابل حیوانات باشد و  چاره‌اندیشی اصولی به عمل نیاید، علاوه بر بحران‌های اجتماعی و اقتصادی، منطقه به زودی درگیر بحران‌های محیط زیستی، سیاسی و امنیتی نیز خواهد شد که برون‌رفت از آن بسیار مشکل و حتی ناممکن خواهد بود.

به بهانه ایجاد اشتغال مردم از آب هم محروم شدند

پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست بیان کرد: ریشه همه این بحران‌ها را باید در وضعیت نامناسب اقتصادی و معیشتی مردم و دولت‌های مختلف جستجو کرد. به دلیل نبود اعتبارات و زمینه‌های مورد نیاز برای ایجاد اشتغال پایدار و غیرآب‌محور، دولت‌های مختلف گذشته مجبور بوده‌اند با استفاده بی‌رویه و نادرست از منابع آب محدود کشور، شغل ایجاد کنند که کافی نیز نبوده است. از طرفی مردم نیز به دلیل بیکاری و فقر مجبور شده‌اند با برداشت‌های غیرمجاز از منابع آب سطحی و زیرزمینی به کشاورزی ناپایدار، کم‌راندمان و با بازده اقتصادی اندک روی آورند.

احیای برجام بحران آب را حل می‌کند؟

وی تاکید کرد: با توجه به این که هرگونه راهکار برای عبور از بحران آب و سایر بحران‌ها و تنش‌های مرتبط با موضوع آب و محیط زیست، به اعتبارات و منابع مالی و پولی فراوان و کافی و همچنین فراهم شدن امکان بهره‌برداری از سایر پتانسیل‌های خدادادی کشور نیاز دارد و رفع این محدودیت‌ها و دستیابی به اعتبارات، در گرو تعامل با جهان و نه تقابل با دنیا است، بنابراین لازم است ضمن بازنگری اساسی و بهبود سیاست‌های کلان حاکمیتی، موانع خودساخته موجود را در فرصت‌های اندک باقیمانده کنار بزنیم. در این شرایط راه عبور از بحران و سامان‌دهی وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور فقط رفع تحریم‌هاست و رفع تحریم‌ها ممکن نیست مگر با پیوستن به لوایح FATF و احیای برجام.

فدایی‌فرد با بیان اینکه متاسفانه برخی سیاست‌ها باعث شده که ایران از ارتباط بانکی بین‌المللی به واسطه تصویب نکردن FATF منع شود و این یعنی آن که خودمان باعث تحریم خودمان شده‌ایم، گفت: با توجه به این که اروپا و آمریکا نیز اکنون بیش از هر زمان دیگری به توافق با ایران نیاز دارند، فرصت‌سوزی در این زمینه توسط قوای سه‌گانه و یک دست شده کشور، از سوی مردم ایران، غیر قابل تحمل خواهد بود.

وی افزود: بسیاری از کشورهای دنیا با پتانسیل‌های گردشگری بسیار کمتر از ایران، با درآمدهای حاصل از گردشگری کشور خود را اداره می‌کنند ولی به دلیل ایجاد محدودیت‌های و موانع خودساخته، سهم ما در این زمینه بسیار اندک و ناچیز است.

مقایسه ایران و عربستان در سیاست‌گذاری آب

مدیر سابق طرح جامع آب کشور اظهار کرد: بر اساس آمار بین‌المللی، سرانه آب تجدیدپذیر در عربستان، کمتر از یک‌بیستم سرانه آب در ایران است ولی آنها توانسته‌اند با سرمایه‌گذاری‌های کلان داخلی و خارجی در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و شیرین‌سازی آب دریا مشکلات عدیده خود در این زمینه را حل کنند، مشکلاتی که می‌توانست به یکی از مهم‌ترین موانع پیشرفت و توسعه‌ی عربستان سعودی تبدیل شود. همین سیاست‌های معقول و مقبول منجر به آن شده است که مردم عربستان که در سال‌های نه چندان دور در فقر مطلق به سر می‌بردند، به رفاه حداکثری برسند. این در حالی است که کشور ایران هم از شمال و هم از جنوب به آب‌های دریا دسترسی دارد ولی به دلیل عدم امکان سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در این زمینه، نصیب چندانی از شیرین‌سازی آب دریا نبرده‌ایم.   

چرا لازم است به FATF بپیوندیم؟

وی گفت: متاسفانه با تداوم سیاست‌های نادرست همچنان در حال هدر دادن منابع کشور هستیم و در این میان، مردم عادی متحمل بیشترین ضررها شده‌اند. اگر می‌خواهیم با بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی کشور از بحران آب و سایر بحران‌های مرتبط با آن عبور کنیم، چاره‌ای به غیر از پیوستن به FATF  نداریم. در غیر این صورت، در مذاکرات احیای برجام، باز هم به نتیجه نخواهیم رسید.