حیف و میل منابع آبی به بهانه توسعه کشاورزی/ چرا تولید محصولات با راندمان بالا به بن بست خورد؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، تغییر روش‌های آبیاری و جایگزینی آن با الگوهای نوین در کشاورزی و تولید محصولات باغی آن هم درست در هنگامه‌ای که مشاهده می‌شود نیازهای غذایی کشور رو به فزونی است، یک ضرورت است که لزوم اجرای آن  بر کسی پوشیده نیست. اما برای کشوری که به هر دلیلی از روش‌های جدید تولید محصولات کشاورزی با راندمان بالا باز مانده و یا فاصله گرفته است و در رقابت با کشورهای توسعه‌یافته حرف چندانی برای گفتن ندارد، این تغییر به این سادگی‌ها هم امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل هم است که در تمام سال‌های گذشته، هر اندیشه‌ای با هر ابزاری که وارد این موضوع شده یا در هزارتویی بی‌پایان گرفتار شده و یا به بن‌بست خورده است.

بسیاری از فعالان و یا کارشناسان حوزه کشاورزی و آب معتقدند تغییر شیوه‌های آبیاری و به کارگیری روش‌های مدرن برای توسعه کشاورزی، شرط لازم اما کافی نیست.

در همین ارتباط نیازعلی ابراهیمی‌پاک با بیان اینکه توسعه کشاورزی باید همه‌جانبه باشد، به خبرنگار ایلنا گفت: توسعه کشاورزی تنها با جایگزینی روش‌های آبیاری جدید با شیوه‌های پیشین ممکن نیست چراکه اگر قرار باشد محصول زیر کشت در سراسر کشور رشدی فزاینده در هر هکتار داشته باشد و یا راندمان آبیاری بالا برود باید از همه ابزارهای لازم بهره برد.

وی افزود: وقتی مبحث توسعه را مطرح می‌کنیم باید به همه‌جانبگی آن نیز اصرار کنیم چون در غیر این صورت نمی‌توان به توسعه مورد نظر رسید و این به همان دلیل است که ریل‌گذاری توسعه‌ای در کشاورزی فقط با پیشه کردن یک محور محقق نمی‌شود.

این کارشناس ارشد حوزه آب و خاک با بیان اینکه توسعه در مدیریت‌ها، تنها با پایش ویژگی‌های خاک، آب، روش‌های آبیاری، اقلیم، منطقه و عوامل دیگر قابل حصول است، گفت: تقویت وجوه مختلف کشاورزی، به عضلات اندامی می‌ماند که نمی‌توان فقط به یکی از آن‌ها تمرین‌های ورزشی داد و آن را تقویت کرد و از دیگر اعضا غفلت کرد. اگر برنامه‌ای آرام، بطئی، علمی و همه‌جانبه در دستور کار مدیران ارشد برنامه‌ریز حوزه کشاورزی و آب قرار گیرد می‌توان گفت توسعه کشاورزی هم شدنی است.اگر گندم خوب تولید شود ولی مثلا کمباین مناسب مزارع منطقه در اختیار نداشته باشد، نمی‌توان به راندمان بیشتر دست یافت.

وی ادامه داد: موضوع مهم دوم این شتابزدگی رایج در بکارگیری روش‌هاست که از قضا روند توسعه را به تاخیر می‌اندازد و بطور مثال این ذهنیت که آبیاری تحت فشار در همه جا کارکرد دارد، اشتباه است. نمی‌توان بدون در نظر گرفتن شرایط برای هر منطقه‌ای یک نسخه ثابت پیچید. روزگاری مطرح می‌کردند که تجدید و نوسازی بسیار مطلوب است و یا می‌گفتند تامین منابع آب را اولویت‌دهی کنیم و هر بار در راستای آن شتاب به خرج می‌دادند و بدون تحقیق وسیع و عمیق یک حرکتی با ذهنیت خود برای توسعه کشاورزی انجام می‌دادنند که بعد از مدتی معلوم می‌شد نه تنها راندمان بالا نرفته بلکه منابع هم حیف و میل شده و یا آسیب‌های زیست محیطی بوجود آمده است.

ابراهیمی‌پاک با تاکید بر این که چنین رویکردهای بخودی خود به توسعه نمی‌انجامد، گفت: اکنون مشاهده می‌کنیم هنوز هم برخی به تغییرات اقلیمی توجهی نمی‌کنند. مثلا در منطقه‌ای که درخت سیب و یا گردو در دوره‌ای ثمربخشی فراوان و قابل قبولی داشته حالا دیگر آن بازدهی وجود ندارد و این مسئله بیانگر این نکته است که اگر  پیش از این، نقشه راه آینده کشاورزی کشور درست طراحی می‌شد امروز با چنین وضعیتی روبرو نبودیم اما با اینحال باید هرچه سریعتر به این موضوع پرداخت ،چون فرصت‌های پیشین از دست رفته و دیگر زمانی باقی نمانده است.

این کارشناس ارشد حوزه آب و خاک تصریح کرد: متاسفانه ما هنوز نتوانسته‌ایم جدی‌تر به این موضوع فکر کنیم که بطور مثال چه نهالی برای فلان منطقه مناسب است و در آینده این نهال با چه وضعیتی قابلیت روبرو شدن دارد. تغییرات اقلیمی آنقدر سرعت بالایی داشته که تحقیقات پیشین به آن نمی‌رسد، شرایطی بوجود آمده که مثلا گندم بخاطر گرمای بیش از حد فرصت بذر شدن را از دست داده است.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا در کشورهای پیشرفته در حوزه کشاورزی این موارد دقیقا لحاظ شده است یا خیر پاسخ داد: این کشورها در طراحی‌هایشان در نظر داشتند که با افزایش دما و تغییرات آب و هوایی چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد. بنابراین تغییرات اقلیمی تاثیرات منفی بسیار کمتری در این کشورها ایجاد کرده است. بر این اساس باید بپذیریم که ما در گذشته مانده‌ایم.

ابراهیمی‌پاک تاکید کرد: من اعتقاد چندانی به توصیه در تغییر روش‌های آبیاری  و ترویج آبیاری تحت فشار، بدون تحقیق و پژوهش قبلی ندارم. چراکه هدف از این کار بهتر شدن نحوه توزیع آب و بالا بردن راندمان آبیاری است اما وقتی فقط به همین موضوع فکر کنیم اما به اثرات مخرب زیست محیطی آن نیاندیشیم بازهم نتیجه مطلوب نخواهیم گرفت.

وی افزود: وقتی تنها با این تصور که اگر راندمان آبیاری را از 40 درصد به 60 درصد برسانیم اقدامی درخور انجام داده‌ایم، به این موضوع فکر نکرده‌ایم که اجازه نفوذ آب به خاک منطقه را به شکل طبیعی آن نداده‌ایم  و به همین نسبت وقتی مشاهده می‌کنیم بسیاری از منابع آبی در حال خشک شدن است شاید بخاطر همین کم توجهی‌ها و دقت‌نظرهای فنی و علمی است.  

این کارشناس ارشد حوزه آب و خاک ادامه میدهد در توسعه کشاورزی و آبیاری نوین به همه زوایای این ماتریس باید دقت نظر داشت، چرا که چشم پوشی و یا بی توجهی به هر کدام از ابعاد این موضوع می تواند تبعات مضر و شاید جبران ناپذیری در پی داشته باشد.مثلا وقتی آب را در مناطق، با لوله انتقال می دهیم باید توجه داشته باشیم که این لوله ها خسارات زیست محیطی ببار نیاورد

این دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب خاطرنشان کرد: باید از همه مدیران تصمیم‌گیر خارج از حوزه کشاورزی و آب، برای برون‌رفت از این وضع کمک بگیریم  و همه جوانب توسعه را در نظر بیاوریم. اگر بطور مثال در هر هکتار 10 هزار مترمکعب آب با ای‌سی 1500 اختصاص دهیم در حقیقت در طول سال 1.5 تن املاح به خاک اضافه کرده‌ایم و بدین ترتیب خاک را از حَیِز انتفاع ساقط کرده‌ایم.

وی یادآور شد: پایش همه ابعاد، لازمه تغییر روش‌های آبیاری است و توسعه کشاورزی بدون این تفکر محقق نخواهد شد.