محسن شریفیان:
آنچه مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد، خاطرات مردم است
از چند روز پیش برخی گمانه‌زنی‌ها از پخش ربنا با صدای استاد محمدرضا شجریان از صدا و سیما در ایام ماه رمضان حکایت می‌کرد اما تا این لحظه که در سومین روز از این ماه مبارک قرار داریم، هیچکدام از شبکه‌های صدا و سیما از این نوای استاد استفاده نکرده‌اند. با مواضع و انتقادات برخی مسئولان وقت نیز، امکان پخش این نوا از صدا و سیما به صفر رسیده و قطعا ماه رمضان امسال نیز پخش نخواهد شد.
به گزارش ایلنا، «ربنا» استاد شجریان پس از اتفاقات 88 و به دنبال مواضع وی در این ارتباط از لیست انتشار و پخش این سازمان حذف شد.
محسن شریفیان شب گذشته در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «وقتی برای اولین بار ربنای استاد شجریان به جای استاد ذبیحی از رادیو پخش شد، خیلی‌ها دلخور شدند. جدایی از خاطره یک صدا که پیوند با احساسات مردم دارد، مشکل است.
پس از انقلاب و تغییر سیاست‌ها و به دنبال مشکلات سیاسی ذبیحی و در نهایت قتل او، مسئولان وقت از استاد محمدرضا شجریان خواستند تا به جای او (ذبیحی) بخواند.
استاد شجریان در این رابطه می‌گوید: «باید بدانیم که عادت را نمی‌توان از مردم گرفت؛ مردم به ربنا و دعای سحر مرحوم ذبیحی و اذان موذن‌زاده اردبیلی عادت کرده بودند. نمی‌شد به این راحتی این عادت را در مردم تغییر داد. پس باید بر اساس آن حال و خوا حرکت می‌کردم... .»
شریفیان می‌نویسد: حالا پس از سی سال، صدا و سیما بر آن شده تا جیگزین دیگری بیاورد! آنچه در این بین موجب بی‌مهری قرار می‌گیرد باز هم خاطرات مردم است و پیوند با آئین‌های ماه مبارک رمضان. تاریخ تکرار می‌شود... .
صدای ایران درباره ایده خواندن ربنا از زبان شجریان می‌نویسد:
«در سال 58 رئیس وقت رادیو، آقای وجیه‌اللهی که فردی تحصیل کرده و روشنفکر بود، از من مؤکدا و مرتبا می‌خواست با توجه به تغییرات و تحولات سیاسی و مذهبی ایران برای پخش آثار جدید قبل از افطار طرحی انجام بدهم. آنها نمی‌خواستند آثار دوره قبلی را پخش کنند. به ایشان گفتم سال‌هاست من از آن فضا دور شدم و راه من با موسیقی و ارکستر تعریف شده است و این کار الان من نیست. اما ایشان گفت فقط شما می‌توانید و ما تنها شما را داریم و از من خواست برای دم افطار، مناجات‌ها و اذان کاری انجام بدهم و من پذیرفتم این کار را انجام بدهم».
ظهر یکی از همان روزهای تابستان، شجریان آیاتی که مرحوم ذبیحی خوانده بود، به علاوه دو آیه دیگر از سوره آل عمران و بقره پیدا می‌کند. ایشان می گوید: «یک مطالعه ذهنی کردم که چگونه آن را بخوانم تا علاوه بر نزدیک بودن به کار مرحوم ذبیحی کار جدیدی باشد. به این فکر کردم باید آوازی باشد که علاوه بر این که تقلید نباشد، از اصل اثر هم خیلی دور نباشد.»
استاد شجریان نمی‌خواست که دعای پیش از افطار با صدای خودش خوانده شود؛ زیرا معتقد بود سال‌هاست مخاطبان وی را به‌عنوان خواننده آواز می‌شناسد و اگر بخواهد ربنا بخواند یا اذان بگوید، ممکن است او را نپذیرند: «اگر بخواهم ربنا بخوانم و اذان بگویم، ممکن است مخاطب من را نپذیرد و این کار زیبا نیست؛ چون مردم فکر می‌کنند حالا که جمهوری اسلامی سر کار آمده، شجریان که تا دیروز آواز می‌خواند، امروز دعا می‌خواند و اذان می‌گوید و ممکن است نپذیرند و از سوی دیگر افراد دیگری که به صدای من عادت کرده‌اند، هم ممکن است بپرسند که چرا شجریان آواز را رها کرده است و دعا می‌خواند. برای من این کار بسیار سخت بود. به همین دلیل به آنها گفتم که من به شما کمک می‌کنم و به دیگران آموزش می‌دهم تا آنها بتوانند ربنا و دعا بخوانند، اما خودم این کار را نمی‌کنم.»
با این اصرارها محمدرضا شجریان در تابستان 1358، آموزش عده‌ای از قاریان رادیو که قرار بود دعای سحر و مناجات ماه رمضان بخوانند، را شروع کرد: «کلاسی برای افرادی که قرار بود دعای سحر و مناجات بخوانند، گذاشتم که با این افراد نحوه درست خواندن را کار کنم. رفتم استودیو و «ربنا» و «مثنوی افشاری» را بدون هیچ تکرار و تصحیحی خواندم. اثر ضبط شده را به چهار نفر از هنرمندان مورد نظر دادم و از آنها خواستم که تمرین کنند تا برای ضبط آماده بشوند. بالاخره با کمک و راهنمایی‌های من بعد از بیست روز تمرین برای ضبط آماده شدیم و به استودیو رفتیم»؛ اما تولید نوایی برای لحظه‌های پیش از افطار کاری نبود که قاریان رادیو به راحتی بتوانند از عهده آن برآیند؛ بنابراین خود شجریان ربنا را می‌خواند: «در استودیو هم سه نفری که بنا بود ربنا را بخوانند، بارها خواندند و نشد تا اینکه من بخشی از ربنا را می‌خواندم، این بخش را تکرار می‌کردند تا توانستیم این ربنا را ضبط کنیم.»
شاگردان به استودیو رفتند تا ربنا را بخوانند، اما چیزی که خوانده شد به خواسته شجریان نزدیک نبود. بعد از روزها تمرین، دوباره سه‌نفر ربنا را خواندند. شجریان بخشی را می‌خواند و آنها تکرار می‌کردند تا در نهایت ربنا ضبط شد. شجریان کارها را اصلاح کرد و دو روز مانده به رمضان به رئیس رادیو رساند. همان روزها رئیس رادیو و فریدون شهبازیان که ربنا را با صدای محمدرضا شجریان شنیده بودند، اصرار کردند ربنا با صدای خود او پخش شود، اما او از این کار ممانعت کرد. «کارها را دو روز مانده به ماه رمضان آماده کردم و به رئیس رادیو ارائه کردم. آنها اصرار می‌کردند که با صدای خودم پخش شود و من هم مصرانه می‌گفتم که صدای من نباید این‌گونه پخش بشود و هیچ اجازه‌ای به آنها برای پخش ندادم. اما روز اول ماه رمضان دیدم ربنایی را که خودم خوانده‌ام از رادیو پخش شد. زنگ زدم به آقای وجیه‌اللهی. دیدم ایشان خیلی خوشحال هستند و می‌خندند. گفت که این تیر از کمان رها شده و من این را کپی کردم و به همه رادیوها و شهرستان‌ها دادم و همه این کار را پخش کردند. اعتراض کردم اما او خندید و گفت که ما برنامه به این خوبی را از دست نمی‌دهیم و این کار را باید همه مردم بشنوند.»
پخش «ربنا» با صدای محمدرضا شجریان از سال 58 آغاز شد. پخشی که سال‌های اول بدون نام خواننده بود و خود شجریان اجازه افشای نامش را نداد. آن موقع به هیچ‌کس هم گفته نشد که این اثر را چه کسی خوانده است. از آن سالها خود شجریان این گونه روایت می کند: «به آنها گفتم که حق ندارید که بگویید این اثر را من خوانده‌ام. آن زمان مردم فکر می‌کردند که این اثر را یکی از قاریان حرفه‌ای خوانده و من طوری این اثر را خوانده بودم که صدایم مشخص نبود؛ اما هربار که این اثرها پخش می‌شد من عصبی می‌شدم، چرا که من این کارها را برای پخش نخوانده بودم و به‌عنوان درس و آموزش ضبط کرده بودم تا بقیه تمرین کنند.»
در سال‌های بعد با استقبالی که مردم از اثر کردند، خود شجریان اجازه افشای نامش را می دهد. استاد از آن سالها این گونه روایت می کند: «زمانی‌که دیدم مردم این کار را خیلی دوست دارند و مدام می‌پرسند که این اثر را چه کسی خوانده است. وقتی به اطرافیان و به شکل خصوصی می‌گفتم که این اثر را من خوانده‌ام و بدون اجازه من پخش شده، همه تعجب می‌کردند که چطور من این کار را خوانده‌ام. اما زمانی که دیدم مردم متوجه می‌شوند که من این کار را به این دلیل نخواندم که با شرایط روز خودم را هماهنگ کنم، اعلام کردم که این اثر را من خوانده‌ام.»
گزارش: سودابه زیارتی
