ایلنا از خوزستان گزارش می‌دهد؛
از احداث سد چم‌شیر تا خواب آشفته خوزستان/نگران تکرار فاجعه گتوند هستیم
طناب کشی بین سدسالاران و مخالفان طرح و ساخت سد چم‌شیر همچنان ادامه دارد. مدیران آبی وزارت نیرو از آبگیری نزدیک این پروژه در حوالی گچساران حرف می‌زنند؛ بنا به نظر آن‌ها با ورود این سد به چرخه انرژی کشور، بخش قابل توجهی از مشکلات منطقه رفع خواهد شد و در مقابل انجمن های محیط زیستی و کارشناسان فنی بر تولد سد گتوند دوم، وقوع یک فاجعه تازه و مرگ بخش دیگری از جلگه خوزستان، در این کشمکش تأکید دارند. کشمکشی که نه نامه‌ها و بیانیه‌های متعدد بر متوقف کردن آن تا کنون کارگر بوده و نه کسی میلی برای پاسخ گویی شفاف به تمام نگرانی‌ها و شبهات پیرامون تولد یک غول بی‌شاخ و دم نمکی در جنوب غرب کشور از خود نشان می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا از خوزستان، کلیدواژه‌هایی مانند کمک به توسعه کشاورزی، اشتغال پایدار، رشد اقتصادی، تأمین آب شرب، نیاز به انرژی برقی و کنترل آب‌های جاری و سیلاب‌ها، عمده‌ترین عناوینی هستند که در طی سالیان گذشته همواره توسط مافیای آب و سدسالاران برای فریب جوامع بومی و محلی مورد استفاده قرار گرفته است و از این طریق نه تنها برای جلب نظر و یارکشی در مناقشات میان خود و مخالفین علمی و کارشناسان محیط زیستی از آن بهره می‌برند، بلکه با این روش هرگونه مخالفتی را تحت عنوان کارشکنی و چوب لای چرخ قانون گذاشتن در محافل قانونگذاری مطرح و مخالفان خود را وادار به سکوت می‌کنند.
روند نهایی رشد فیزیکی سد چم‌شیر به سرعت در حال طی شدن است و نگرانی از تبعات محیط زیستی دراز و طویل این سازه بتنی و اصرار بر ادامه چرخش دَر بر همان پاشنه لغزان همیشگی، روح و جسم اقلیم و ساکنان ایران را به چالشی فرسایشی کشانده است. با توجه به اصل پنجاهم قانون اساسی که می‌گوید: "هرگونه فعالیت اقتصادی که موجب تخریب جبران ناشدنی به محیط زیست شود، ممنوع است و قانون باید جلوی اینگونه تخریب‌ها بایستد،" هنوز فعالان محیط زیست و کارشناسان علمی امیدوارند که تا دیر نشده، برای نجات بخشی جلگه خوزستان، جلوگیری از تداوم بیشتر شوری آب کارون، پیشگیری از تهدیدات اجتماعی-اقتصادی و محیط زیستی در خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد، و بازی با آینده ساکنین هر دو استان، از تکرار تجربه سد گتوند جلوگیری شود.
محمد درویش از فعالان حوزه محیط زیست در این باره به خبرنگار ایلنا گفت: سد و نیروگاه ۱۷۶ مگاواتی چم شیر با گنجایش ۳/۲ دهم میلیارد متر مکعب، در قلمرو سیاسی استان کهگیلویه و بویراحمد، از سال ۱۳۹۳ با مشارکت کشور چین به شکل فاینانس عملیات ساختاری خود را آغاز و قرار است به پنجمین سد عظیم کشور تبدیل شود. سدی که با سرمایه‌گذاری ۲۳۵ میلیون یورویی کشور چین در کنار ایران به یکی از چالش‌های محیط‌یستی فعلی کشور از نظر فعالین این حوزه تبدیل شده است.
احتمال تکرار فاجعه گتوند
درویش ادامه داد: مطالعات این سد به دهه ۷۰ و ۸۰ خورشیدی باز می‌گردد که متأسفانه از آغاز به کار و شروع پروژه مطالعاتی این نیروگاه، با معایب بسیاری در زمینه زمین‌شناسی، اکولوژی، اقتصادی، اجتماعی و میراث فرهنگی مواجه بوده و همین موضوع باعث تشدید نگرانی‌های فعالین این حوزه‌ها در تعجیل زمانی برای آبگیری هستند، بخصوص مسأله سازند گچساران و فروافتادگی دزفول که بخش قابل توجهی از مخزن این سد در این سازند قرار گرفته، این نگرانی که احتمال تکرار فاجعه گتوند ممکن است رخ دهد، همچنان وجود دارد.
وی تصریح کرد: این اتفاق می‌تواند باعث شود که آب رودخانه زهره که هم اکنون هم تا حدودی شور شده می تواند تمامی اراضی کشاورزی از گتوند تا هندیجان را نابود و از هرگونه انتفاع خارج کند. در خال حاضر با توجه به مطالعاتی که در بخش تحقیقاتی بیابان در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام شده، اعلام کرده اند نسبت بین منیزیم به کلسیم در خاک‌های پایین دست آبریز زهره تا هندیجان، سه برابر حد مجاز است و اگر جریان سیلابی توسط سد چم شیر قطع شود، عملاً امکان آب شویی وجود نخواهد داشت و خاک‌ها به مرحله بیابانی شدن تبدیل و با فروپاشی که ایجاد می شود عملاً از قالب انتفاع تهی می‌شوند که شکل‌گیری این روند بدون شک به تنش‌های اجتماعی جدی در منطقه هندیجان خواهد انجامید.
درویش افزود: مجموع این اتفاقات، منجر به از بین رفتن معیشت هزاران نفر در منطقه هندیجان و آغاز موج مهاجرت می‌شود که قطعاً به تبعات امنیتی ختم خواهد شد. علاوه بر اینکه خود شوری سازند گچساران در مخزن می‌تواند باعث شود که هیچ کدام از اهداف پیش‌بینی شده برای سد تأمین نشود. با این توضیح که سازندگان سد در آغاز این ادعا را مطرح می‌کردند که قصد دارند تا ۹۰ میلیون متر مکعب آب شیرین برای مردم بندر دیلم در بوشهر و خوزستان را تأمین کنند، که بعد‌ها معلوم شد اصلاً امکان تأمین آب شرب وجود ندارد و به مرور این ادعای تأمین آب مصرفی برای حدود ۴۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و تولید ۱۷۰ مگاوات برق به میان آمد که اگر این شوری به همین روال تداوم یابد، عملاً نه زمین کشاورزی مشروب خواهد کرد و نه توربینی سالم برای تولید برق باقی خواهد گذاشت. درست مانند همان بلایی که در سد گتوند اتفاق افتاد و توربین‌های این سد را از کار انداخت.
این فعال محیط زیست با اشاره به نامه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و همراهی کمیسیون اصل نود مجلس در توقف آبگیری تا زمان رفع این تردید‌ها، گفت: در واقع مشکل جدی که این سد می‌تواند در کوتاه مدت ایجاد کند این است که این احتمال دور از ذهن نخواهد بود که ۱۱۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی در شرق خوزستان «جنوب بهبهان تا هندیجان» را از امتیاز انتفاع خارج کند، پوشش‌های گیاهی منطقه را از بین ببرد، کیفیت شورتری از رودخانه زهره فعلی را به سمت خلیج فارس منتقل کند که در نهایت مجموع این پیامد‌ها می‌تواند روی زندگی آبزیان در خلیج فارس و حوزه اقتصاد صیادی تأثیر‌گذار باشد. خود مخزن سد نیز اگر متأثر از نمک شود می‌تواند به یک معضل بزرگتر تبدیل شود که چگونه می‌توان این دریاچه نمک را مدیریت کرد؟
نابودی جلگه خوزستان و تهدید اقتصاد کشور
وی با اشاره به افزایش چشمه‌های تولید گرد و خاک، رشد کانون‌های فرسایش بادی در جریان تبدیل زمین‌های کشاورزی به مزارع مرده، کاهش ظرفیت گرمایی و افزایش تفاوت دمای شب و روز در منطقه و در نهایت کاهش توان زیست‌پذیری خوزستان پس از آبگیری این سد، گفت: حیات جلگه خوزستان به سیلاب‌هایی است که از طریق رودخانه‌های زهره، جراحی، مارون، کارون، دز و کرخه اتفاق می‌افتد و رشد این سدسازی‌ها باعث خواهد شد که ما جریان سیلابی را به کل از دست بدهیم و در نتیجه فرایند حاصلخیزی خاک و آبشویی طبیعی جلگه خوزستان از بین برود، که در نهایت مجموع این شرایط ممکن است که راهبردی‌ترین منبع غذایی کشور یعنی خوزستان را دچار مشکلات جبران ناپذیر کند و این اصلاً آغازِ به صدا در آمدن زنگ خطر جدی‌تری نسبت به دیروز است.
درویش ادامه داد: سئوالی که پیش می‌آید این که بعد از این همه سال و ساخت و ساز این تعداد از سد در خوزستان و پیرامون آن، این ابرسازه‌ها چه سودی برای این استان و در سطح کلانتر چه منفعتی برای اقلیم ایران داشته‌اند؟ بدون تردید واقعیت این است که اصرار بر تکرار این روند، بیزینس پرسودی است برای شرکت‌های مشاور که بر اساس قیمت امروز اگر بخواهیم محاسبه کنیم چیزی بالغ بر ۲۰ هزار میلیارد تومان برای ساخت این سد هزینه شده است که در این بین بخش قابل توجهی از این سود را چینی‌ها می‌برند و مابقی به شرکت‌های سازنده می‌رسد.
وی تصریح کرد: از سال ۵۷ تاکنون بیش از ۶۵۰ سد در کشور ساخته شده و بیش از ۵ هزار درصد افزایش داشته‌ایم، بحث اینجاست که آیا آب قابل استحصال ما هم به همین نسبت افزایش پیدا کرده؟ در سیلِ سال ۹۸، ما ۲۰ میلیارد متر مکعب در بالادست خوزستان مخزن داشته‌ایم و کل حجم سیلی که اتفاق افتاد ۱۳/۵ میلیارد متر مکعب بود، یعنی با این تعاریف نباید برای خوزستان مشکلی ایجاد می‌شد، اما دیدیم که کل خوزستان را آب برد و آسیب‌های بسیاری به مردم وارد آمد. پس سد‌ها با ادعای کنترل سیلاب‌ها هم همخوانی نداشته و در اینجا هم هیچ سودی عاید خوزستان نشد. حرف ما با طرفداران سدسازی در کهگیلویه و بویراحمد این است که شمایی که می‌گویید اجازه دهید این سد ساخته شود تا ما به توسعه برسیم، مگر خوزستانی که بیشترین تعداد سد را در ایران دارد، با این سد‌ها به توسعه رسیده؟ آیا نرخ مهاجرت در این استان پایین آمده و فقر کاهش یافته، که شما اصرار بر دنبال کردن این مسیر را دارید؟
محمدرضا فاضل، معاون اجرایی سد و نیروگاه چم‌شیر، هم پیش تر در یک نشست خبری گفته بود: این سد با مجوز هیأت دولت و سازمان‌های میراث فرهنگی و محیط زیست ساخته شده است.
درحالی که شمارش معکوس برای آبگیری در سد چم‌شیر آغاز شده و زمانی تا غرق شدن محوطه‌های باستانی باقی نمانده است، فاضل در جمع خبرنگاران میراث فرهنگی به بازخوانی مجوزهایی که در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود از سوی دو سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی در موافقت با اجرای پروژه چم‌شیر داده شده است پرداخت و یادآور شد: نزدیک به ۳۰ سال است که کار مطالعاتی در این منطقه انجام شده است.این سد ساخته می‌شود تا آورده سه ماهه رودخانه «زهره» را ذخیره کند و آب را با کیفیت بالاتر آب به مناطق پایین‌تر انتقال دهد.
وی بیان داشت: در واقع، هدف از ساختن این سد ذخیره آب حاصل از بارندگی و انتقال آب با کیفیت و تأمین نیاز آب مناطق پایین دست برای کشاورزی و سپس تامین برق و برای آبزیان و گردشگری است.
به گفته او درحال حاضر امکان مدیریت حجم زیادی از آب که در طول دو سه ماه زمستان وارد رودخانه زهره می‌شود، وجود ندارد. در واقع سد سازه عظیمی است که جلوی سیلاب‌ها و حجم زیاد آب را خواهد گرفت و با کیفیت بالاتر به مناطق پایین دست هدایت خواهد کرد. هدف دیگر ساخت این سد تولید برق به میزان ۴۸۲ گیگاوات ساعت در سال است که با احتساب قیمت برق در بازار آزاد صادرات، تقریبا سالی ۶۰ و ۶۵ میلیارد دلار درآمد از برق سد چم‌شیر تولید خواهد شد.
گزارش : بهنام رضایی مالمیر
