ایلنا از خوزستان گزارش می‌دهد؛
استقبال عشایر بختیاری در بازنگری و اصلاح برخی از رسوم ایلیاتی/نه بختیاری‌های ایذه ؛ به استفاده از تفنگ در مراسمات عزا
عشایر و ایلات بختیاری به دنبال تغییرات اجتماعی و در پی آسیب‌هایی که طی سالیان متوالی از برخی رسوم غلط و بخصوص در مواجهه با به‌کارگیری تفنگ متحمل شده‌اند، با ایجاد شرایط جدید، روی به اصلاحات آورده و با توجه به بازخوردهای مثبت اجتماعی آن، تلاش برای بازنگری در دیگر رسومات را نیز آغاز کرده‌اند. یکی از عمده مواردی که طی بیست سال گذشته در میان طوایف بختیاری به‌کرات مورد بحث و بررسی قرار گرفته، موضوع اصلاح برگزاری مراسم‌های عزا است.
به گزارش خبرنگار ایلنا از خوزستان، تلاش برای اصلاحات در هر جامعه‌ای که باشد، در آغاز با مقاومت‌ها و سرسختی‌هایی روبه‌رو خواهد بود. اما همین که آغاز شد، مسیر برای انجام تغییرات هموار می‌شود. گذشته اصلاحات اجتماعی در میان طوایف بختیاری به دوران حکمرانی حسینقلی خان ایلخانی و بخصوص به زمان حیات سردار اسعد دوم بازمی‌گردد.
طی یکی دو دهه گذشته، شرایط اقتصادی جدید در جامعه باعث شد تا برخی از طوایف بختیاری به اصلاحات ساختاری در شکل و اجرای رسوماتی مانند عزا و شادی روی بیاورند.
اصلاحاتی که هرچند در آغاز با مقاومت‌هایی روبه‌رو بود، اما سرانجام طوایف به آن روی آوردند. یکی از این طوایف، طایفه نوروزی ساکن در شهر ایذه است. طایفه نوروزی هفت لنگ از طوایف بادانش در ایل بختیاری، باب دینارونی محسوب می‌شود که به‌تازگی با امضا یک توافق‌نامه درون طایفه‌ای، اقدام به حذف برخی از الحاقات مراسمات عزا در طایفه کرده‌اند. الحاقاتی که به‌عنوان یک موضوع جدی در دیگر طوایف نیز بارها مورد بحث و گفت وگو قرار گرفته است.
در این توافق‌نامه آمده:
۱-حذف تیراندازی در مراسم تشییع و خاکسپاری
۲- حذف خواننده به لحاظ مضرات مالی، شرعی و عقلی
۳-منع تهیه و توزیع غذا توسط صاحبان عزا در زمان خاکسپاری، سومین، هفتمین، چهلم و سالگرد
۴-حذف میوه و شیرینی روی قبر
۵-حذف اعلام مراسم با سیستم صوتی در سطح شهر
۶-سنت سرباره همچنان پابرجا و مشارکت حداکثری طایفه الزامی است.
با توجه به این مبحث اجتماعی و برای روشن‌تر شدن جایگاه و نقش اصلاحات در ایل بختیاری، غفار پوربختیار استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر ضمن اشاره به پیشینه اصلاحات اجتماعی- فرهنگی در جغرافیای ایل بختیاری می‌گوید: در میان خوانین و بزرگان تاریخ بختیاری، حاج علیقلی خان سردار اسعد از چهره‌های خاص و شناخته شده در تاریخ ایران محسوب می‌شود که در زمینه اصلاحات اجتماعی می‌توان از او به‌عنوان اولین مصلح اجتماعی در بختیاری نام برد. چهره‌ای صاحب‌نفوذ که در زمینه مباحث فرهنگی و اجتماعی گام‌های بزرگی در طول دوران حیات ایلی و سیاسی خود برداشت و همواره مورد احترام همگان بود. او در بحث فعالیت‌های اجتماعی، اجرا و گسترش صلح و برقراری عدالت اجتماعی آن‌گونه که اسناد می‌گویند، پذیرای هرگونه ضرر و زیانی بود و هرگز در این میان تا پایان عمر پا پس نکشید.
پور بختیار می‌افزاید: حاج علیقلی خان سردار اسعد بختیاری برای اجرای صلح و سازش و برقراری عدالت، می‌پذیرد تمامی مال و دارایی خود را از دست بدهد اما چرخ صلح و عدالت بر زمین نماند. در این میان اسناد بسیاری موجود است که او در یکی از همین اسناد متعلق به انقلاب مشروطه طی تلگرافی، خطاب به امیر مفخم می‌گوید: «حاضرم تمامی اراضی و املاک خود را در هر نقطه‌ای از ایران که هست به شما واگذار کرده و ببخشایم تا شما را به دامن ملت بازگردانم. پس دست از مقابله با مردم بردارید.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در هر کجا که بحث آرامش ایلی و ملی می‌بود، نام سردار اسعد به چشم می‌خورد. او همیشه برای پایان‌بخشی به درگیری‌ها، جنگ و جدال‌ها، چالش‌ها و حل و فصل مسائل اجتماعی پیش‌قدم بود و بارها در بحث جنگ‌های طایفه‌ای و اولادی ورود کرده با ورود خود به قائله‌های بسیاری خاتمه داده که البته این ورودها به دوران حیات او در ایل، بازمی‌گردد.
پوربختیار با اشاره به گذشته مراسمات عزا و عروسی و اصلاحات صورت گرفته در خصوص این‌گونه مراسمات می‌گوید: سردار اسعد در بحث مراسمات شادی و شیون بارها تاکید می‌کرد که مراسمات را به‌گونه‌ای برگزار کنید که صاحب مراسم متحمل هزینه‌های سنگین نشود. بر همین اساس میان خوانین و بزرگان ایل توافق‌نامه‌ای نوشته شد که سند این توافق‌نامه هم اکنون در کتاب اسناد برگزیده بختیاری‌ها در تاریخ معاصر موجود است. در این سند که بین سال‌های ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ هجری قمری نوشته شده است، خوانین و بزرگان ایل متعهد می‌شوند که مراسمات را با جمعیت کمتری برگزار کنند و تلاش شود تا در مراسم عزا از یک خانواده تعداد اندکی حضور یابد.
این استاد دانشگاه می‌گوید: یکی از گام‌های اصلاحی دیگر سردار اسعد، حق ارثیه برای دختران در بختیاری بود که سردار اسعد اصرار داشت تا این مورد اصلاح شود و دختران نیز سهم‌الارث داشته باشند. کمااینکه همین دیدگاه را در خصوص حقوق زنان و تلاش در زمینه مسائل اجتماعی در افراد دیگری مانند بی‌بی مریم بختیاری و بی‌بی ماه بگم نیز مشاهده می‌کنیم، با این تفاوت که سردار اسعد به‌عنوان یک مرد برای احقاق حقوق زنان تلاش‌های بسیار کرده و به جرات می‌توان گفت پیش از او هرگز چنین رویکردی را در زمینه مسائل اجتماعی در بختیاری در هیچ چهره‌ای سراغ نداریم.
وی در پایان گفت: خوشبختانه پس از این همه سال، امروزه راه برای اصلاحات برخی از مراسمات باز شده است و طوایف بختیاری بسیاری را می‌توان نام برد که در زمینه اصلاح برخی امور و مراسمات دست به اصلاحات زده‌اند که در این میان می‌توان به طایفه گله اشاره کرد.
غفور اسکندری سبزی از پژوهشگران و صاحب‌نظران بختیاری نیز می‌گوید: در خصوص اصلاحات اجتماعی با توجه به آمارهایی که در دست است، طوایف سرقلی، نوروزی، تیره‌هایی ازلجم اورک و عالیمحمودی و تیره سلح چین ململی در ایذه و اسیوند در مسجدسلیمان را می‌توان نام برد که در زمینه برگزاری برخی از مراسمات و بخصوص عزا دست به اصلاحات زده‌اند. کمااینکه در تمامی این موارد موضوع «سرباره» به قوت خود باقی است و مورد قبول و اجماع تمامی این طوایف قرار دارد.
وی افزود: با وجود نگاه اصلاحی که طوایف بختیاری در پیش گرفته‌اند امیدوارم شرایطی ایجاد شود که بسیاری از بخش‌های دست‌وپاگیر و اجزایی که باعث تحمیل فشار اقتصادی می‌شود از بدنه مراسمات عزا جدا و این‌گونه مراسمات جنبه فرهنگی به خود بگیرند. طوایف و ایلات ساکن در شهرستان ایذه، همواره در تمامی امور اجتماعی در جغرافیای زاگرس پیشگام بوده و همین موضوع باعث ایجاد امیدواری در دیگر مناطق نیز شده است که با نگاه فرهنگی به بسیاری از مراسمات، می‌توان با مدیریت درست جلوی تحمیل هزینه‌های بسیاری را گرفت. ولی در بحث استفاده از موسیقی محلی «سرنا، کرنا»، به دلیل جایگاه ویژه و هویتی آن باید مراقب باشیم تا خدایی ناکرده هنرمندان این حوزه آسیب نبینند. باید در برگزاری مراسمات روی جنبه همبستگی، اتحاد، برادری «گوگری» و ... تاکید و از هرگونه موضوع انحرافی مانند استفاده از اسلحه و ماشین‌های بلندگودار جلوگیری شود.
فرامرز خوشاب، کارشناس فرهنگی نیز می‌گوید: بختیاری‌ها از کودکی با شاهنامه و فرهنگ شجاعت و جوانمردی و صلح‌طلبی بزرگ می‌شوند و همین فرهنگ، همانند استفاده از ساز و دهل، بخشی از هویت مراسمات عزا و شادی ما را شکل می‌دهد. متأسفانه، امروزه بخشی از خوانندگان مراسمات عزا در بختیاری با در اختیار داشتن تریبون، به استفاده از اشعار و الفاظ فاقد اصالت و بدون محتوا روی آورده‌اند و همین موضوع باعث شده است تا این‌گونه مراسمات در بسیاری از مواقع از حالت عزا خارج و بیشتر جنبه نمایشی پیدا کنند. این خوانندگان که همواره اولین تحمیل‌کنندگان هزینه‌های چند صد میلیونی بر دوش بسیاری از صاحبان عزا محسوب می‌شوند، با جایگزینی اشعار نو و فرم‌های من‌درآوردی، توصیفات نا به جا و تریبون برداری، جزو اولین بندهایی محسوب می‌شوند که همواره در اصلاحات جدید ساختاری در میان بختیاری‌ها مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.
وی می‌افزاید: از آنجایی که هیچگونه کنترلی از سوی نهادهای نظارتی یا صنفی بر روی کار این صنف اعمال نمی‌شود، برخی از این خوانندگان را باید از عوامل ترویج خشونت و تولید آسیب اجتماعی به‌حساب آورد. خشونتی که همواره به‌اشتباه در اشعار این خوانندگان جایگزین شجاعت، مروت، برادری و نوع‌دوستی شده است. برای اثبات این گفته‌ها کافی است به پیج‌های بی‌شمار این خوانندگان در فضای مجازی سری بزنیم و دنبال‌کنندگان این پیج‌ها را مورد بررسی موردی قرار دهیم تا بهتر به اصل موضوع پی ببریم.
خوشاب در پایان می‌گوید: با توجه به گام‌های مهمی که برخی از طوایف بختیاری برای اصلاح آداب و رسوم من‌درآوردی و بی‌ربط با فرهنگ بختیاری آغاز کرده‌اند، هم اکنون شاهد امیدواری‌های بسیاری در زمینه اصلاحات اجتماعی هستیم. اگرچه در گذشته، بزرگان ایل دست به اصلاحات مهمی در خصوص پل برون «گیسو بران»، اسکان طولانی‌مدت، پذیرایی، تشریفات و....زده‌اند، خوشبختانه امروزه نیز با ورود تکنولوژی، شاهد حذف بلندگوهای اعلام مراسم عزا و جایگزینی پیامک در برخی از طوایف بختیاری مانند دهناشی و سلحچین هستیم. قطعا این‌گونه اصلاحات و تغییرات می‌تواند به‌زودی در دیگر طوایف نیز اتفاق بیفتد و همین موضوع جای امیدواری بسیار دارد.
××××
*سرباره: در مراسم سوگواری یک نوع همیاری میان قوم بختیاری وجود دارد که به آن سرباره می‌گویند. در بختیاری رسم است که وقتی کسی از دنیا می‌رود، بستگان برای کمک و به‌منظور تأمین هزینه مراسم عزاداری که معمولا سنگین است، خانواده متوفی را با دادن سرباره «SAR BARE» یاری می‌کنند.
