دفاتر خدمات مسافرتی غایب بزرگ گردشگری اصفهان

با گذشت نزدیک به دو سال از شیوع بیماری کرونا در ایران و جهان، فعالان گردشگری و صنایع‌دستی نوروز سال‌های 1399 و 1400  از این میهمان ناخوانده تاثیر پذیرفتند و عملا بخشی از گردشگری به واسطه کرونا دچار مشکلات عدیده‌ای شد. در این نوشتار به‌صورت گذرا به تاثیرات این بیماری بر سفرهای ایام نوروز ایرانیان پرداخته می‌شود.

بدون شک با توسعه کمی و کیفی صنعت گردشگری که حدود دو دهه است در ایران به وقوع پیوسته، گردشگری داخلی حتی بیشتر از گردشگر خارجی از این روند تاثیر پذیرفت و سفر در سبد مصرف خانوار ایرانی همزمان با توسعه گردشگری در ایران از یک‌سو و به واسطه تغییر و تحول در ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران (به ویژه از اواخر دهه هفتاد تا کنون) از سوی دیگر جایگاه ویژه‌ای یافت.

در این میان به نظر می‌رسد که جذابیت‌های سفر برای خانواده‌های ایرانی بسیار زیاد بود به گونه‌ای که آنان حتی جلوتر از برنامه‌ریزان صنعت گردشگری به سفر پرداختند و در نهایت گونه سفر "انبوه" جای خود را به سرعت در خانواده‌های ایرانی باز کرد و گونه‌های علمی سفر حداقل در سفرهای داخلی در رتبه‌های بعدی قرار گرفت.

با این وصف با نگاهی گذرا به نحوه مسافرت رفتن ایرانیان در می‌یابیم که درصد قابل توجهی از این سفرها از منظر زمانی در نوروز رخ می‌دهد و سپس درصد کمتری در تابستان و به ویژه شهریور ماه و درصد بسیار اندکی در زمستان صورت می‌پذیرد.

حداقل بخشی از فعالان گردشگری از جمله واحدهای اقامتی به ویژه در حوزه‌های هتل، اقامتگاه‌های سنتی، اقامتگاه‌های بومگردی، مهمانپذیرها و در نهایت خانه‌های مسافر عمده فعالیت‌های خود را در تعطیلات نوروز متمرکز کرده و در استانی همچون اصفهان نیز فعالان صنایع‌دستی موفق شده‌اند بخش قابل توجهی از فروش خود را در طول این دو هفته انجام دهند.

بنابراین به نظر می‌رسد یکی از غایبان اصلی سفرهای داخلی به ویژه در نوروز، حداقل در پهنه استان اصفهان در طول یک دهه گذشته فعالان دفاتر خدمات مسافرتی بوده‌اند و این در حالی است که تمامی نظریه پردازان در علم گردشگری متفق‌القول هستند که استانداردترین مدل سفر، مسافرت همراه با تور است که به واسطه آن تمامی بخش‌های صنعت گردشگری به یکسان در آن به تحرک درآمده و خدمات خود را به صورت شایسته به گردشگران ارائه می‌کنند.

نگارنده به دلیل فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی خود شاهد بوده که بسیاری از این دفاتر (حداقل در حوزه استان اصفهان) در صورت اجرای تورهای داخلی صرفا به برگزاری تور به برخی مقاصد شناخته شده می‌پرداختند و به ویژه دفاتر خدمات زیارتی نیز فعالیت خود را در یک دهه اخیر عمدتا به برگزاری تور و کاروان‌های حج تمتع، حج عمره و یا سفرهای زیارتی به عتبات عالیات و یا مشهد مقدس محدود کرده بودند که آن‌هم در بسیاری از اوقات تحت تاثیر تحولات سیاسی قرار می‌گرفت، و این در حالی بود که در استان اصفهان مقاصد زیارتی و سیاحتی از جمله امامزاده‌هایی مانند مجموعه مذهبی آقاعلی‌عباس(ع) و یا امامزاده سلطان‌علی‌بن‌باقر(ع) در مشهد اردهال وجود دارد که تورهای بسیار محدودی به این مقاصد صورت می‌پذیرفت.

کرونا و سفرهای نوروزی ایرانیان

با توسعه شتابنده صنعت گردشگری در ایران که از اواخر دهه هشتاد آغاز و در دهه نود خورشیدی به اوج رسید، بسیاری از استان‌های کشور با آگاهی از مواهب اقتصادی گردشگری به سرعت به جرگه گردشگری پیوستند و در طی این دهه مقاصد جدیدی در غرب و جنوب کشور به مقاصد گردشگری سنتی ایرانیان افزوده گشت؛ به گونه‌ای که ارائه برخی آمارها همچون حضور 7 میلیون گردشگر نوروزی در استان بوشهر در آخرین نوروز پیش از ظهور ویروس منحوس کرونا نشان می‌داد که اشتیاق ایرانیان به سفر بسیار زیاد است.

با این‌حال ظهور ویروس کرونا به یک‌باره این بازار بزرگ را دچار رکود ساخت و بسیاری از دست اندرکاران سفرهای نوروزی که به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم از مواهب اقتصادی سفر بهره‌مند می‌شدند، دچار مشکلات فراوانی شدند.

با این حال به نظر می‌رسد برنامه‌ریزان صنعت گردشگری همانند بسیاری از برنامه ریزان در سایر صنایع در جهان با طولانی شدن شیوع این بیماری توانسته‌اند با آشنایی با تبعات مختلف آن و آگاهی از بسیاری از مشکلات به وجود آمده به واسطه این بیماری راهبردها و راه کارهای مناسبی را برای برون رفت از این بحران‌ها ارائه کنند.

حال به نظر می‌رسد با توجه به این‌که 2 سال است که ایرانیان نوروز خود را با کرونا آغاز می‌کنند، زمان مناسبی فراهم شده تا برنامه ریزان صنعت گردشگر با بررسی دقیق رشد شتابنده گردشگری داخلی در طی 15 سال گذشته نقاط قوت و ضعف آن را شناخته و نسبت به حل مشکلات ناشی از آن اقدام کنند.

لذا یکی از مهم‌ترین مشکلات گردشگری داخلی، اجرای سفرهای انبوه است که تبعات منفی از منظر زیست محیطی، اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی برای برخی جوامع میزبان پدید آورده است.

لذا با توجه به گفته وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مبنی بر اینکه سفر با تور و سفر همراه با اقامت در هتل‌ها مد نظر وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است، به نظر می‌رسد حداقل در حوزه برنامه‌ریزی هم اکنون زمان مناسبی است تا زیر ساخت‌های صنعت گردشگری در حوزه‌های اقامتی و یا سفرهای استاندارد به وسیله تور بررسی و سیاست‌گذاری مناسبی درباره‌جایگزینی تدریجی آنها به جای سفرهای انبوه در حد امکان اندیشیده شده و سپس راهبردها و راه کارهای مناسب در این‌ خصوص در طول سال جدید ارائه شود.

پیش‌بینی می شود با پایان حضور این میهمان ناخوانده در جامعه جهانی، تمامی جهان با سونامی سفر مواجه شده و در این میان ایرانیان مشتاق نیز همچنان با تکیه بر گونه سفرهای انبوه به صورت گسترده به سفر می‌پردازند که مسلما بررسی تبعات آن از توان علمی نگارنده این سطور خارج است.

پس بکوشیم تا تهدیدهای این چنینی را حداقل از منظر برنامه ریزی به یک فرصت برای آینده بدل سازیم.

شهرام امیری/ کارشناس ارشد میراث‌فرهنگی و گردشگری استان اصفهان