معصومه انصاریان: سیاست آموزش و پرورش كتابخوانی نیست

ایلنا: ادبیات کودک و نوجوان گونه‌ای از ادبیات است که جداسازی آن از بخش‌های دیگر ادبیات با توجه به سن مخاطب انجام می‌شود. این بخش از ادبیات در ایران معمولآ چندان جدی گرفته نشده و با وجود زیر بنایی بودن آن، ‌ توجه چندانی به آن نمی‌شود.
۱۶ مهرماه در تقویم به عنوان روز جهانی کودک نام‌گذاری شده است. به مناسبت این روز و برای بررسی وضعیت این گونهٔ ادبیاتی در کشورمان، به سراغ چند تن از فعالان حوزهٔ ادبیات کودک و نوجوان رفتیم.
به گزارش خبرنگار ایلنا، معصومه انصاریان؛ نویسنده‌ و مترجم ادبیات کودک و نوجوان و نایب رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، بحث آموزش اهمیت مطالعه به کودکان را به عنوان موضوعی فراموش شده در سیستم آموزش و پرورش دانست و گفت: بحث آموزش و پرورش در زمینهٔ برخورد با ادبیات کودک می‌تواند نقش بسیار سازنده‌ای را در رشد و گسترش و پیشرفت ادبیات کودک و نوجوان داشته باشد. یک وجه کار آموزش و پرورش در مواجهه با مسالهٔ کتاب و کتاب‌خوانی کودکان این است که زمان زیادی از بچه‌ها در مدارس ایران به لحاظ آموزشی گرفته می‌شود و آن‌ها آنقدر با درس درگیر می‌شوند که فرصت مطالعات غیر درسی ندارند.
او به بخش دیگر این ماجرا اشاره کرد و گفت: ذهنیت و تصوری که در ساختار آموزش و پرورش ایران وجود دارد، این است که کتاب‌های غیر درسی را مزاحم کار آموزشی می‌دانند، نه مکمل خواندن بچه‌ها. این تصور به هیچ وجه درست نیست، زیرا اگر کتاب‌های غیر درسی، چه ادبیات، چه علوم انسانی و حتی مسائلی مثل محیط زیست را مکمل آموزش بچه‌ها بدانند، به آموزش کودکان کمک زیادی خواهد کرد. اتفاقآ مدارس ما باید از حضور و مطالعهٔ کتاب‌های غیر درسی توسط بچه‌ها استقبال هم بکنند و فضایی را در مدارس برای ورود این کتاب‌ها ایجاد کنند.
این نویسنده ادامه داد: یکی از کارهایی که در این بحث آموزش و پرورش می‌تواند انجام دهد، ایجاد ساعت مطالعه در مقاطع مختلف تحصیلی است. برای ساعت‌های اختصاصی مطالعهٔ غیر درسی، گروه‌های سنی مختلف برای کتاب‌ها مشخص شده و می‌توان بر این اساس کتاب‌های مناسب را در اختیار بچه‌ها قرار داد. در کنار این می‌شود از وجود معلم‌هایی به عنوان معلم مطالعه استفاده کرد که دربارهٔ این کتاب‌ها گفتگو کنند و بحث آزاد پیرامون آن‌ها انجام شود. اتفاقآ بچه‌ها از مسیر کتاب‌های غیر درسی بیشتر هم می‌آموزند، چون خودشان قالب کتاب را انتخاب می‌کنند.
نایب رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان بر لزوم این کار تاکید کرد و گفت: اگر آموزش و پرورش ما چنین قدمی را بردارد، ادبیات کودک و نوجوان ما وارد یک حوزهٔ جدید می‌شود و درواقع می‌شود گفت که دیده می‌شود. ما کتاب‌های خوبی داریم که دیده نمی‌شوند.
استقبال بیشتر کودکان و نوجوانان از آثار ترجمه‌ای مساله‌ای بود که انصاریان ضمن اشاره به آن گفت: کار‌شناسان حوزهٔ کتاب معتقدند که امروز کتاب‌های ترجمه‌ای حوزهٔ کودک و نوجوان بیشتر از تالیفات مورد استقبال قرار می‌گیرد. بنا بر آمار خانهٔ کتاب در زمستان سال ۹۰، کتاب‌های حوزهٔ کودک و نوجوان ۱۶۰۰ عنوان چاپ اول داشته است. در این میان ضعیف‌ترین قسمت کتاب‌های ادبیات و شعر و داستان تالیفی بوده است. بیشترین و بهترین کتاب‌ها هم کتاب‌های ترجمه‌ای بوده‌اند.
او در توضیح دلیل این مساله گفت: مترجم‌های ما به سادگی می‌توانند با ورود به سایت‌های فروش کتاب خارجی، کتاب‌های پرفروش و پر مخاطب و کتاب‌هایی که جایزه‌های مهم را برده‌اند را شناسایی کنند و آن وقت همین کتاب‌های خوب را ترجمه می‌کنند. در کشورهای دیگر کتاب دار‌ها به کتاب‌ها جایزه می‌دهند، افراد فعال در بحث هنر برای کتاب‌ها جایزه تعیین می‌کنند و خیلی از جوایز دیگر هم وجود دارد. کتاب‌هایی که در خارج چاپ می‌شود بلافاصله معرفی می‌شوند و مترجمین ما هم به سادگی می‌توانند کتاب‌ها را گلچین کنند و ترجمه کنند و در اختیار بچه‌های ما قرار دهند و در واقع بهترین‌های ادبیات جهان گلچین شده‌اند. متاسفانه بک حس منفی نسبت به کتاب‌هایی که در داخل تالیف می‌شود وجود دارد.
نایب رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با ذکر یک مثال ادامه داد: کانون در زمینهٔ رمان نوجوان، کارهای خاصی انجام داده است و در واقع عزم خود را جزم کرد تا ۴۰ عنوان رمان مخصوص نوجوانان چاپ کند و چیزی نزدیک به ۲۵ تا از آن‌ها هم تولید شده است. اما بسیاری از این رمان‌ها هنوز خوانده نشده‌اند. ما در کجا دیده‌ایم که در عرض ۱ سال، ۲۵ عنوان رمان در این حوزه تالیف شود؟
انصاریان به نقش رسانه در ایجاد انگیزه برای مطالعهٔ کتاب اشاره کرد و گفت: بخش مهمی از ایجاد اهمیت برای مطالعهٔ کتاب باید در رسانه‌ها انجام شود، ‌رادیو و تلویزیون و مطبوعات و خبرگزاری‌ها باید در این زمینه فعال باشند، ‌اما سیاست کلی فرهنگی که رسانه‌ها و آموزش و پرورش و نویسندگان و پژوهشگران را هم در بر می‌گیرد، در این راستا نیست. خیلی از کتاب‌های خوب تالیف شده هنوز خوانده نشده است و این به مدیریت فرهنگی و همهٔ دست اندرکارن بر می‌گردد. اگر بخواهیم ادبیات کودک و نوجوان ما تغییر بکند و رشد چشمگیری داشته باشد، باید دیده شود، نقد و بررسی شود. یکی از اتفاقاتی که در این سال‌ها کمرنگ شده است، مسالهٔ نقد و بررسی است. ما در این زمینه خیلی ضعیف هستیم، البته حرکت‌هایی در این راستا انجام شد، اما تداوم پیدا نکرد. الان اگر به سراغ تنها نشریهٔ نقد ادبیات کودک بروید، می‌بینید که به جای اینکه چهره‌های متنوعی از طیف‌های مختلف را برای نقد کتاب ببینیم،‌‌ همان اسامی هر شماره تکرار می‌شوند. این‌ها نشانه‌های خوبی نیست.
این نویسنده در پایان وضعیت کلی ادبیات کودک و نوجوان را رو به رشد ارزیابی کرد و گفت: البته رشد به هیچ وجه متناسب با نیاز‌ها و چیزی که باید باشیم و انتظار داریم و در خور و شایسته مخاطبان باشد، نیست.