عطشانی: همه مسائل سیاسی شده است

ایلنا: علی عطشانی بعداز ساخت فیلم‌های سینمایی دموكراسی تو روز روشن و تلفن همراه رئیس جمهور، آقای الف را كارگردانی كرده است. فیلمی كه در آن به عنوان اولین تجربه فلیمسازی و اولین تجربه ساخت فیلم در ایران به سراغ تكنیك سه بعدی رفته است و به نوعی اولین فیلم سه بعدی را ساخته است. با عطشانی درباره ساخت فیلم آقای الف گفتگو كرده‌ایم.

* نگارش فیلمنامه تا مرحله ساخت چقدر زمان برد و ایده فیلم چگونه به ذهن شما رسید؟

__ فیلمنامه را از امیرعلی محسنی گرفته بودم و طرح را خوانده بودم. بعد تصمیم گرفتیم به شكل سه بعدی كار كنیم. باتوجه به اینكه شرایط كار سه بعدی از لحاظ هزینه بسیار سنگین است، تصمیم گرفتیم یك فیلمنامه كم‌هزینه و كم‌خرج بسازم كه البته ایرانی باشد و با فرهنگ ما نیز عجین باشد.

یك سال كار تحقیقاتی طول كشید تا زمانی با بابك محقق آشنا شدم و زمانی كه با بابك محقق آشنا شدم، پیش تولید آغاز شد كه حدود 5 ماه طول كشید. تولیدمان نیز 2 ماه طول كشید و بعداز تولید هم 5 ماه. كل فیلم 2 سال طول كشید. فیلمبرداری فیلم از فیلم‌های دیگر بیشتر طول نكشید ولی متفاوت بود البته با برنامه‌ریزی كه مانفرد اسماعیلی انجام داد؛ 31 جلسه فیلمبرداری انجام شد. باید بگویم كه در این فیلم همه انرژی لازم را داشتند زیرا برای ضبط هر سكانس باید تنظیمات جدا انجام شود و از طرفی یكسری از لنزها را نمی‌توان استفاده كرد به علاوه اینكه این اولین فیلم اول سه بعدی است و همه همزمان درحال تجربه یك اتفاق بودیم.

* باتوجه به سه بعدی بودن فیلم آیا تغییراتی در فلیمنامه صورت گرفت؟

__ در زمان ساخت فیلم با تمام كسانی كه تجربه ساخت را داشتند؛ صحبت كردم البته بودند كسانی كه عكاسی سه بعدی كرده بودند و فیلم كوتاه و مستند سه بعدی ساخته بودند. بعد از بررسی به بابك محقق رسیدم. اولین مطلبی كه محقق به من گفت این بود كه باید فیلم براساس تكنولوژی سه بعدی تغییراتی بكند. یكسری تغیییرات را اعمال كردیم. آنچه كه شما می‌بینید تغییراتی است كه سه بعدی بودن بر فیلم تحمیل كرد مثلا حضور خواننده و آرشه ویلن از پیشنهادات بخش سه بعدی بود.

* كارگردانی فیلم سه بعدی با فیلم دو بعدی چقدر تفاوت دارد؟

__ كارگردانی از مرحله فلیمبرداری و شوتینگ و از مرحله پیش تولید متفاوت است تا آخر كار كه فیلم به تدوین و تروكاژ می‌رسد. البته در این مسیر نه تنها من بلكه هیج فردی هیچ اطلاعی نداشت كه این تكنیك چگونه است و حتی تخمین نداشتیم كه چند جلسه فیلمبرداری می‌كنیم ولی امروز راه باز شده است و اگر فرد دیگری بخواهد فیلم سه بعدی بسازد، می‌تواند از تجربه ما استفاده كند. اگر بودجه خوب در اختیار تیم باشد؛ ما دقیقا می‌توانیم فیلمی بسازیم كه با فیلمهای روز دنیا و هالیود مطابقت كند البته الان هم از لحاظ تكنولوی مطابقت می‌كند اما از لحاظ تولید مطابقت نمی‌كند.

* در فیلم دموكراسی تو روز روشن و و آقای الف نگاه جدی به مقوله مرگ دارید و به نوعی انگار این اتفاق برایتان مهم است؟

__ من وقتی یك فیلمنامه می‌خوانم دیگر به این فكر نمی‌كنم كه فیلم قبلی‌ام هم همین موضوع را داشت یا خیر. زمانی كه فیلمنامه را می‌خوانم جذاب بودن فیلمنامه در آن موقع برایم اهمیت دارد و اگر به ذهنیت من نزدیك باشد، آن می‌سازم.

از نظر من؛ مرگ نقطه مشترك و جهانشمول در بین همه آدمهاست كه بشر هنوز نتوانسته بفهمد علت آن چیست و از آن رازگشایی كند. فارغ از مسائل اخلاقی و دینی؛ مرگ نزدیكترین مسئله به ماست كه همه ما كمتر به آن توجه می‌كنیم و دلیل آن این است كه در روزمرگی خودمان به همه مسائل از پول كار و تا خانواده فكر می‌كنیم ولی به مرگ كمتر فكر می‌كنیم. مگر آنكه با فوت یكی از نزدیكان‌مان، تلنگری به ما بخورد و آن هم در یك مقطع یكی دو روزه.

سعی كردم در این فیلم فقط یك تلنگر بزنم. ما باید به این باور برسیم كه بزرگترین نعمتی كه خدا به ما داده زندگی است و این زندگی را باید دریابیم و دریافت این زندگی با نگاه به مرگ است. مرگ مانند یقه پیراهن ما به ما نزدیك است و ما آنقدر مشغولیت داریم كه خیلی نگاه نمی‌كنیم.

* اما مرگ هرفردی از زندگی‌اش نشات می‌گیرد؟

__ دقیقا درست است مرگ هر فردی بسته به اعمال خودش است. برای هركسی مرگ می‌تواند آغاز خوبی باشد و به همین دلیل من سعی می‌كنم در فیلم نشان دهم اگر آدم خوب و اخلاقی باشیم، قطعا مرگ یك پله بالاتر است و یك جای بالاتر است. مرگ اتفاق بدی نیست وقتی كه خود ما كار بدی نكرده باشیم.

* بحث فراموشی كه درباره مرگ كه در فلیم مطرح كردید؛ فقط درباره مرگ نیست بلكه درباره اتفاقات بسیاری نیز وجود دارد؟

__ ما همیشه دچار فراموشی هستیم یا فراموشی بلندمدت یا فراموشی كوتاه مدت، اما هر دو فراموشی یك فراموشی مزمن است و این فراموشی نه تنها درباره مرگ بلكه درباره تاریخ خودمان است. حتی در روابط هم دچار این فراموشی می‌شویم مثلا اگر فردی یك خدمتی به من بكند؛ یك هفته بعد اگر از دستش ناراحت شوم؛ همه مسائل را فراموش می‌كنم. ما خیلی راحت همه مسائل را از بین می‌بریم.

* هرچند داستان فلیم درباره مرگ است اما تلاش كردید طنز را چاشنی فیلم كنید. دیگر از جدی‌گویی دموكراسی تو روز روشن در این كار خبری نیست؟

__ در درام فیلم دموكراسی تو روز روشن نمی‌توانست طنز باشد اما در این فیلم كه اثر با داستان اجتماعی و خانوادگی است، دست من بازتر است. اصولا من دوست دارم به مرگ راحت‌تر نگاه كنم و به آن به عنوان یك اتفاق خطرناك و بد نگاه نكنم. در روند نگارش فیلم هم سعی كردم این روند روند شادی باشد. البته دنبال قهقه زدن تماشاگر نبودم.

* خود افراد اینگونه شده‌اند یا جامعه ما را به این سمت برده است؟

__ بخش مهمی از آن به دلیل سیاستی است كه در جامعه وجود دارد و زندگی ما نیز از آن نشات می‌گیرد. البته هر فردی از ما از خود من تا دیگران باید آگاهی خود را گسترش دهیم و نگاه خود را بالا ببریم اما تا یك جایی این امكان وجود دارد. ما نمی‌توانیم به تنهایی همه وضعیت را كنترل كنیم. زیرا اتفاقاتی در جامعه می‌افتد كه ما در آن دخیل نیسیتم اما در سرنوشت ما تاثیر دارد و سرنوشت ما را عوض می‌كند. در بسیار این موارد این تغییر مسیر برخلاف میل ماست. مثلا همین وضعیت اقتصادی به طور نامحسسوس در همه مسائل ما تاثیر می‌گذارد. ما شاید متوجه نباشیم اما در روح و روان ما تاثیر می‌گذارد یعنی تصمیات اقتصادی یا سیاسی كه گرفته می‌شود؛ شاید ما در آن دخیل نباشیم اما مستقیم روی زندگی ما تاثیر می‌گذارد.

* به همین دلیل مسئله سیاست در فیلم‌های تو بسیار مهم است؟

__ در تمام فیلم‌هایی كه كار كردم؛ سعی كردم یك نگاه انتقادی داشته باشم و اینكه گفته می‌شود فیلمهای من سیاسی است؛ درست نیست. فیلم‌هایی كه من ساختم اجتماعی است اما امروز در جامعه ما همه مسائل ما با سیاست عجین شده است. دم دستی‌ترین نشانه‌اش همین تعداد بالای ثبت‌نام‌كنندگان در انتخابات ریاست جمهوری است. همین اتفاق نشان می‌دهد كه در جامعه نقش‌ها به خوبی تقسیم نشده است و بسیاری از افراد به آنچه كه حق‌شان است؛ نمی‌رسند یا افراد در جایی قرار دارند كه جایگاه و رتبه‌هاشان آنجا نیست. این مشكل از مدیریت جامعه می‌آید.

* این وضعیت چه ضرری برای افراد دارد؟

__ اولین ضررش این است كه ما نمی‌توانیم از همه پتانسیل خود به خوبی استفاده كنیم به طور مثال ما در كشور فیلمنامه‌نویس خوب خیلی داریم و اصلا كم نداریم اما فیلمنامه خوب كم داریم. دلیل اصلی آن این است كه شیوه كار در كشور  برعكس همه جای دنیاست. مثلا در هالیود كمپانی‌ای كه قصد ساخت یك فیلم را دارد، یكسری نویسنده دعوت می‌كند تا طرح ارائه كنند و بعد یكی از طرح‌های را می‌خواند سپس نویسنده را 5 ماه استخدام می‌كند و پول می‌دهد و بعد فلیمنامه را می‌نویسند. در ایران اینگونه نیست و كاملا برعكس است. درحالیكه پول خوبی به بازیگر داده می‌شود اما حاضر نیستیم به فیلمنامه‌نویس پول خوبی بدهیم. فیلمنامه فونداسیون فیلم است؛ امروز آنقدر در جامعه همه دغدغه‌های مختلف و روزمرگی‌های مختلف داریم كه نمی‌توانیم از پتانسیل خودمان استفاده كنیم.

* شما به عنوان فلیمساز وظیفه خود می‌دانی كه این امر را متذكر شوی؟

__ دقیقا، گروهی از فلیمسازان دنبال بحث سرگرمی‌سازی در سینما هستند ولی من اینگونه نیستم. فقط برای سرگرمی فیلم نمی‌سازم هرچند بخش عمده‌ای از سینما این است كه سرگرم شوند ولی سعی كردم این اتفاق نیفتد. وظیفه فیلمساز این است كه آینه جامعه باشد و باید به جامعه نقد كند. اگر ما بخواهیم فیلم خنثی بسازیم سرنوشت سینما می‌شود آنچه كه قبل از انقلاب بود. اگر ادعا داریم كه یك كشور آزاد هستیم چه كسی بهتر از فلیمساز می‌تواند بدون توهین و تمسخر؛ مشكلات را نشان دهد. البته فیلمساز وظیفه راهكار دادن ندارد بلكه وظیفه‌اش نشان دادن مشكلات و آگران دیسمان كردن مشكلات است.

* در ساخت فیلم به نظر بیشتر دنبال تجربه بودید تا ساخت یك فیلم عظیم؟

__ دقیقا، یك ذهینیتی در جامعه ما تا پیش از این فیلم شكل گرفته بود و آن اینكه فیلم سه بعدی اصولا نزدیك به انیمشین است به همین تصمیم گرفته بودم اولین فیلم سه بعدی یك فیلم بزرگ نباشد و با هزینه كم باشد. به دلیل اینكه تجربه اول هم بود تلاش كردیم كه محتاط حركت كنیم.

* نگران این نبودید باتوجه به سه بعدی بودن فیلم؛ بیننده محو تكنولوژی شود و محتوا را فراموش كند؟

__ همیشه نگران این داستان بودیم و االان هم همین نگرانی را دارم ولی ما نمی‌توانستیم جلوی این كار را بگیریم زیرا این فیلم اولین فیلم سه بعدی است و مخاطبان برای دیدن یك فیلم سه بعدی می‌آیند.

* انتخاب بازیگران چگونه بود آیا از ابتدا همین گروه بازیگران را انتخاب كرده بودید؟

__ باتوجه به روند تولید فیلم تعدای از بازیگران تا زمان شروع فیلمبرداری تغییر كردند اما تمام آنها خوب بازی كردند بخصوص شاهین نجومی، فكر نمی‌كردم شاهین نجومی بتواند اینگونه از پس كار بربیاید. اصولا نقش‌هایی كه در فیلمنامه نقش اصلی نیستند اما زیاد هستند؛ سخت است. مهمترین خصوصیت وی این بود كه جلوی دوربین و پشت دوربین هیچ تفاوتی نداشت و نقش را خوب ایفا كرده بود و نمره قبولی را گرفت.

تصور می‌كنم در شرایط فعلی كه سینمای ما یكسری بازیگر در مقاطع سنی كم دارد و محمدرضا گلزار و محمدرضا فروتن نیز از لحاظ تصویری سن آنها بالا رفته است؛ افرادی مانند شاهین نجومی می‌تواند با انتخاب هوشمندانه یك امكان خوبی در سینما داشته باشند.

گفتگو از: علی زادمهر