۲۶ میلیارد دلار؛ ارزش کار خانگی زنان ایران در سال ۲۰۰۹

دکتر محمود مسکوب با محاسبه ارزش اقتصادی کار خانگی زنان خانه دار ایرانی به این نتیجه رسیده است که ارزش این کار‌ها در سال ۲۰۰۹ به میزان ۲۶ میلیارد دلار و معادل ۸/۶۹ درصد از تولید ناخالص داخلی غیر نفتی کشور بوده است همچنین بر اساس همین تحقیق، زنان خانه دار یزدی با ۵ ساعت کار خانگی در روز کمترین میزان و زنان اردبیلی با ۷ ساعت و نیم کار خانگی، بیشترین میزان کار خانگی را در میان زنان ایرانی دارند.

به گزارش ایلنا به نقل از پایگاه خبریتأمین ۲۴، حسابهای ملی و روش محاسبه آن‌ها از جمله مهم‌ترین موضوعات اقتصادی در هر کشور است و دولتمردان بر اساس مقدار و نرخ رشد سالیانه آن برنامه‌ها و سیاستهای کلان خود را تدوین می‌کنند.

حسابهای ملی و محاسبه آن پس از جنگ جهانی دوم به طور مدون تنظیم و محاسبه شد و در اصطلاح به آن GDP یا تولید ناخالص داخلی می‌گویند و عبارت است از ارزش کلیه کالا‌ها و خدمات تولید شده در یک سال و در کشوری مشخص.

با این همه، دسته‌ای از خدمات وجود دارد که در محاسبه حسابهای ملی به شمار نمی‌آیند. از جمله مهم‌ترین این خدمات کارهای خانگی است که عمدتاً در همه جای جهان توسط زنان انجام می‌شود.

اموری مانند نگهداری از بچه‌ها و آموزش آن‌ها، آشپزی و مرتب کردن خانه کارهایی هستند که بابت آن‌ها به زنان خانه دار پولی توسط مرد خانه یا دولت پرداخت نمی‌شود و آن‌ها به طور داوطلبانه یا اجباری به این امور مشغولند.

دکتر محمود مسکوب در نشست «ارزش اقتصادی کار زنان» در انجمن جامعه‌شناسی ایران به معرفی تحقیقی در این زمینه پرداخت و با بیان اهمیت اقتصادی کار خانگی زنان افزود در محاسبه حسابهای ملی فقط کار‌ها و خدماتی به حساب می‌آید که در بازار کالا و خدمات ارزش گذاری شوند و قیمت مشخصی داشته باشند. اما کار زنان در منزل جزو این دسته از فعالیت‌ها به حساب نمی‌آید در صورتی که تولید در خانواده و در حوزه خصوصی نقش کلیدی برای کارکردهای بخش عمومی دارد.

پژوهشگر ایرانی مرکز بین‌المللی مطالعات اجتماعی دانشگاه «اراسموس» در هلند با معرفی پژوهش انجام شده در این زمینه گفت پژوهش حاضر حاصل ۱۲ هزار پرسشنامه است که درمیان زنان شوهردار و خانه دار شهری ۱۵ سال به بالا در ۱۴ استان کشور توزیع شده است.

وی خاطر نشان کرد در پژوهش انجام شده کار غیر مزدی و خانگی زنان شاغل، زنان سالخورده، زنان و دختران مجرد، زنان روستایی و کسانی که به تنهایی زندگی می‌کنند محاسبه نشده است.

وی در ادامه افزود کار غیر مزدی(Unpaid Work) به آن دسته از فعالیتهای گفته می‌شود که اغلب توسط زنان خانه دار درون خانه انجام می‌شود و در پژوهش انجام شده سه دسته فعالیت را شامل می‌شوند که عبارت‌اند از: تمیز کردن و نگهداری خانواده، تعلیم و تربیت بچه‌ها از دوره متوسط به پایین و کارهای خانگی دیگر.

و به نقل از گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در مورد روش تخمین ارزش تولیدات خانگی غیربازاری دو رویکرد وجود دارد که به شرح زیر است:

۱ - رویکرد خروجی(ستانده): این رویکرد شامل در نظر گرفتن ارزش پولی برای تولیدات خانگی بر اساس قیمت‌های بازاری کالا و خدمات هم نوع است.

در بسیاری از موارد بازار و کار خانگی در رقابت مستقیم با یگدیگرند و کالا‌ها و خدمات مشابه تولید می‌کنند. برای مثال، غذای رستوران در مقابل غذایی که در خانه تهیه می‌شود، اقامت در هتل در مقابل زندگی کردن در خانه شخصی، مراقبت از بچه در مهد کودک در مقابل مراقبت از بچه در منزل، رفتن به محل کار با تاکسی در مقابل استفاده از اتوموبیل شخصی و… بنابراین می‌توان بر اساس ارزش بازاری کالا‌ها و خدمات مشابه، ارزش ستانده کار خانگی را محاسبه کرد.

۲ - رویکرد ورودی(نهاده): در این رویکرد فرض می‌شود خروجی کالا‌ها و خدمات تولید شده جهت استفاده شخصی برابر است با مجموع هزینه‌های تولید آن‌ها، از جمله حقوق و دسمتزد و مصرف سرمایه ثابت. در این روش تمامی هزینه‌های صرف شده جهت انجام خدمات خانگی مورد محاسبه قرار می‌گیرد. یکی از هزینه‌های مذکور دستمزدی است که به نیروی کار مشغول به انجام خدمات خانگی تعلق می‌گیرد.

بر این اساس روش مورد استقاده دکتر مسکوب در پژوهش مذکور رویکرد خروجی(ستانده) است. وی در مورد روش محاسبه و ارزش گذاری کارهای مذکور گفت برای محاسبه این دسته از کارهای غیرمزدی، فرض شد که اگر قرار باشد این کار‌ها توسط کسانی به جز زنان خانه دار انجام شود چه مقدار باید هزینه شود.

برای مثال با مراکز مختلف کلاس‌های خصوصی در استان‌های مختلف تماس گرفته شد و میانگینی از هزینه معلم خصوصی محاسبه شد و یا در مورد ارزش گذاری دیگر کارهای خانگی نیز با مراکز خدماتی که کارهای داخل منزل را انجام می‌دهند تماس گرفته شد و میانگینی از دستمزدی که بابت کارهای خانگی دریافت می‌کنند تخمین زده شد و مبنای محاسبه برای ارزش گذاری این دسته از فعالیت‌ها قرار گرفت.

این اقتصاددان با اشاره به تجربه کشور‌ها دیگر در این زمینه گفت پژوشهای مشابه انجام شده در کشورهای دیگر نشان می‌دهد در همه جای دنیا زنان بیشتر از مردان کار خانگی غیر مزدی انجام می‌دهند اما اختلاف زنان و مردان در کشورهای مختلف میزان یکسانی نیست.

مثلا در دانمارک که بهترین وضعیت را دارد زنان فقط ۵۰ دقیقه در روز بیشتر از مردان کار خانگی می‌کنند در صورتی که در هند این میزان ۳۰۰ دقیقه در روز است.

پژوهشگر ایرانی مرکز بین‌المللی مطالعات اجتماعی دانشگاه «اراسموس» با بیان نتایج تحقیق خود در مورد ایران اظهار داشت در سال ۲۰۰۸ و بر اساس دلار هزار تومان، به میزان ۲۶/۰۶۹ میلیارد دلار ارزش کار غیرمزدی و خانگی زنان ایرانی بوده است و این میزان معادل ۸/۶۱ درصد از کل تولید ناخالص داخلی غیر نفتی کشور بود اما بررسی نشان می‌دهد در سال ۲۰۰۹ میزان این مقادیر به ترتیب به ۲۹/۰۲۶ میلیارد دلار و ۸/۶۹ درصد افزایش یافته است.

وی در ادامه افزود نتایج این پژوهش نشان می‌دهد زنان ایرانی به طور متوسط ۵ ساعت را در روز صرف کار خانگی، ۳۶ دقیقه صرف نگهداری از بچه، ۴ دقیقه صرف نگهداری از بزرگسالان و ۶ دقیقه در روز را صرف آموزش بچه‌ها می‌کنند.

همچنین بر اساس همین تحقیق و در مورد مقدار زمان کار زنان در خانه، زنان خانه دار یزدی با ۵ ساعت کار خانگی در روز کمترین میزان و زنان اردبیلی با ۷ ساعت و نیم کار خانگی، بیشترین میزان کار خانگی را در میان زنان ایرانی دارند.

از سوی دیگر این محاسبات نشان می‌دهد در هر ۱۴ استان مورد بررسی زنان درآمدشان پایین‌تر از خط فقر است.

مسکوب خاطر نشان کرد از آنجایی که کار زنان روستایی در محاسبه مذکور وارد نشده است می‌توان تخمین زد که در صورتی که کار آنان نیز وارد این محاسبات شود در حدود ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی غیر نفتی را کار غیر مزدی و خانگی زنان تشکیل می‌دهد.

این اقتصاددان در پایان به بیان مشکلات و راهکارهای موجود پرداخت و تصریح کرد اگر چه مسائلی چون نفقه، اجرت المثل و… بهانه‌هایی برای نابرابری‌های موجود میان زن و مرد عنوان می‌شود اما نباید برای پرداخت حقوق زنان به حوزه خصوصی و خانواده متوسل شد و به واسطه اینکه آن‌ها نقش مادری و همسری دارند، آن را از حقوقی برخوردار کرد بلکه زنان باید از حقوق شهروندی برخودار باشند و فارغ از نقششان در خانواده به طور مستقل دارای حقوق باشند.