ارائه الگوهای متفاوت برای نگهداری سالمندان در سازمان بهزیستی/ بندرت با رهاشدگی سالمند در خیابان مواجه هستیم

«مصطفی سراج» مدیر کل دفتر امور مراکز شبانه‌روزی توانبخشی مراقبتی سازمان بهزیستی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با اشاره به شعار روز جهانی سالمند گفت: امسال با توجه به شیوع کرونا شعار «کرونا: فرصتی برای تغییر نگاه به سالمندان» در نظر گرفته شده است.

وی ادامه داد: در مراکز اقامتی بیشترین کسانی که به کرونا مبتلا می شوند گروه سالمندان هستند و ۸۰ درصد درگیری‌  و ابتلا مراکز مراقبتی  مربوط به سالمندان است و این یک امر کاملاً طبیعی است،  چراکه سالمندان به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای و ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن که عمدتاً به دلیل کهولت سن ایجاد می شود قطعاً بیشترین آسیب ها را در شیوع کرونا می بینند. البته در بیماری های دیگر نیز شرایط به همین صورت است، بنابراین ضرورت دارد برنامه‌ریزی ویژه ای برای این گروه از جمعیت داشته باشیم.

مدیر کل دفتر امور مراکز شبانه‌روزی توانبخشی مراقبتی سازمان بهزیستی کشور با بیان اینکه در حال حاضر حدود ۸ میلیون جمعیت سالمندی کشور است، تصریح کرد: این آمار حدود ۱۰ درصد جمعیت جامعه را شامل می‌شود. البته پیش بینی ها این است که در دو الی سه دهه آینده یک سوم جمعیت ما را سالمندان تشکیل دهند و از همین رو نیاز است که برنامه ریزی دقیقی برای این گروه داشته باشیم.  سالمندی تهدید نیست بلکه فرصتی برای کشور است به شرطی که برنامه ریزی مناسب وجود داشته باشد و از این گنجینه های ارزشمند با انباشت تجارب بسیار عالی استفاده شود. از همین رو سالمندان نه تنها تهدید نیستند بلکه فرصتی برای حال و آینده محسوب می‌شوند و این موضوع در آموزه های دینی ما نیز مکررا  تاکید شده است. 

سراج با اشاره به وضعیت سالمندان در کشور با مقایسه با سالمندان در سایر کشورها گفت: خوشبختانه  ارتباطات عاطفی و خانوادگی مستحکمی در جامعه ما وجود دارد و خیلی از خانواده ها حاضر نیستند سالمندان را به مراکز شبانه روزی بسپارند از سوی دیگر هدف  نیز این است که تا جایی که امکان دارد از خانواده حمایت شود و سالمندان در کنار خانواده ها باشند مگر اینکه شرایط خاصی وجود داشته باشد که سالمندان نیاز به حضور در مراکز شبانه روزی داشته باشند و امکان مراقبت برای خانواده وجود نداشته باشد یا اینکه سالمند بسترگرا یا دارای شرایط خاصی باشد و نیاز به مراقبت ویژه داشته باشند، این افراد باید در مراکز شبانه روزی نگهداری شوند و مقاومتی در این خصوص وجود ندارد، چرا که اگر قرار باشد این افراد در محیط خانواده باشند به خانواده آسیب وارد می کنند و توصیه این است که این گروه از سالمندان با خدماتی که در مراکز توانبخشی مراقبتی دریافت می کنند  به یک وضعیت باثبات  برسند و تا حد امکان شرایط بازگشت شان به خانواده فراهم شود.

وی ادامه داد: در طول چند سال گذشته سعی شده الگوهای مختلف خدمات سالمندی مبتنی بر فرهنگ و شرایط جامعه به استانها  معرفی شود، البته هدف  این نیست که شهرک  و مراکز بزرگ سالمندان ایجاد شود  بلکه در حال حاضر یکی از سیاست‌های اصلی بهزیستی  کوچک سازی مراکز بزرگ است، یعنی مراکز با ظرفیت بالا به مراکز کوچکتر با تعداد کمتر و با الگوهای اجتماعی  تبدیل شود، چرا که در شرایط بحران مانند شیوع بیماری کرونا  مراکز با تعداد کمتر به خوبی مدیریت می شوند  در حال حاضر نیز تجربه ما در  شرایط شیوع کرونا نشان داده که مراکز هرچقدر کوچک تر و تعداد مددجوی کمتری داشته باشد، کارآمدتر می توان آن را مدیریت کرد، بنابراین تلاش این است که الگوهای مراقبتی فراگیر و مبتنی بر ظرفیتهای مناطق و با شرایط و قابلیتهای  متفاوت با هدف تلفیق اجتماعی ایجاد شود.

مدیر کل دفتر امور مراکز شبانه‌روزی توانبخشی مراقبتی سازمان بهزیستی کشور با اشاره به خانه های حمایتی سالمندان تصریح کرد: از سال گذشته به صورت پایلوت در ۱۰ استان خانه های حمایتی سالمندان ایجاد شد. سالمندان از نظر مشکلات جسمی و شرایط روحی، روانی و سطح استقلالی  که دارند طبقه بندی می شوند. افرادی که دارای شرایط  باثباتی هستند و درجاتی از استقلال را دارند به جای اینکه در مراکز شبانه روزی مراقبتی ما پذیرش شوند  در این خانه های حمایتی پذیرش می‌شوند. سالمندان در این خانه‌ها استقلال عمل داشته و می‌توانند کارهای خودشان را خودشان انجام دهند و رویکرد مراقبت در خانه های حمایتی مانند خانه های معمولی مردم   است.

سراج خاطرنشان کرد: برنامه و  تلاش سازمان بهزیستی  توسعه این الگوهاست خوشبختانه عملکرد این خانه ها در این مدت موفقیت آمیز بوده است و در حال حاضر در  ۱۰ استان که به صورت پایلوت این طرح ایجاد شده است ده ها نفر  در این خانه ها پذیرش شده‌اند و میزان رضایتمندی از عملکرد این خانه ها بالا است و دستورالعمل آن توسط رئیس سازمان ابلاغ شده و مراکز استان‌ها و ادارات کل بهزیستی در استان ها می توانند مجوز تاسیس این خانه‌ها را برای افراد متقاضی صادر کنند.

وی با اشاره به الگوهای دیگر مراقبتی  سالمندان یادآور شد: سازمان  الگوهای متنوعی  مانند مراکز اقامتی سالمندان را نیز معرفی کرده و این مراکز به صورت واحدهای اقامتی  است که افراد در آنجا به صورت مستقل و با کمک مراقب ومددکار زندگی می کنند. همچنین در طول چند سال گذشته مراکز روزانه سالمندان توسعه داده شد و در حال حاضر ۱۵۰ مرکز روزانه سالمندان در کشور ایجاد شده است. با ظرفیت پذیرش بیش از  ۷ هزار سالمند که از خدمات متنوع آن استفاده می کنند. سالمندانی به مراکز روزانه مراجعه می‌کنند که تا حدودی امکان مراقبت از آنها توسط خانواده وجود دارد. برای سالمندان روزانه در این مراکز برنامه های  مختلفی از جمله  آموزشی، تفریحی و اردویی، توانبخشی و... پیش بینی شده، البته در حال حاضر به دلیل شرایط کرونا برخی از برنامه ها  محدود شده است.

مدیر کل دفتر امور مراکز شبانه‌روزی توانبخشی مراقبتی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: مراکز روزانه سالمندان از پروژه های  موفق و با سطح رضایتمندی بالا بوده است و ضرورت دارد اینگونه مراکز در همه شهرها  توسعه  یابد  تا سالمندان در طول روز از خدماتی که در این مراکز ارائه می شود استفاده کنند، ولی در کانون خانواده حضور داشته باشند. برنامه های آموزشی، بازی های فکری و... باعث ‌تاخیر بروز آلزایمر در سالمندان می شود و شرایطی ایجاد می شود تا انواع ناتوانی و بیماری ها دیرتر و یا کمتر در  سالمندان بروز  کند. در مراکز روزانه سالمندان از این الگوها و فعالیتها استفاده می شود.

سراج با اشاره به انواع نظام های خدماتی از سالمندان گفت: گروهی از  سالمندان  دارای بیماری  خاص و  معلولیت شدید و خیلی شدید هستند  اما خانواده آنها تمایل ندارند که سالمندان را به مراکز مراقبتی بهزیستی بسپارند از همین رو سازمان تیم هایی را برای ارائه خدمات به این گروه از سالمندان در منزل  راه اندازی کرده تا خدمات توانبخشی را  در منزل به سالمندان ارائه کند، در حال حاضر نیز بیش از ۴۷۰ مرکز خدمات توانبخشی و مراقبتی در منزل در کشور وجود دارد که به ۲۵۰۰۰ نفر از سالمندان ، افراد دارای معلولیت و اختلالات روانی مزمن خدمات ارائه می کنند و از این تعداد   ۱۰۸ مرکز خدمات توانبخشی را به سالمندان با ظرفیت  ۴۷۰۰ نفر در منزل ارائه می کنند. توسعه این مراکز نیز نسبت به توسعه مراکز شبانه روزی در اولویت است و تلاش می شود این مراکز گسترش یابد تا جایی که امکان دارد سالمند در کنار خانواده حضور داشته باشد.

وی همچنین در بخش دیگری از صحبت های خود درباره شیوع بیماری آلزایمر در بین سالمندان گفت: آلزایمر با افزایش سن ایجاد می شود و نیاز است که مراقبت های بیشتری از فرد سالمند صورت بگیرد. آمارها نشان می دهد که آلزایمر بیشتر در افراد بالای ۶۵ سال بروز می کند البته در حال حاضر  مواردی  هستند که کمتر از ۶۵ سال نیز به این بیماری مبتلا شده اند. بیماری آلزایمر یک بیماری مزمن و پیشرونده است و اگر اختلال حافظه به درجات حاد و شدید خود برسد،  فرد دچار آلزایمر می شود.

مدیر کل دفتر امور مراکز شبانه‌روزی توانبخشی مراقبتی سازمان بهزیستی کشور ادامه داد: بسیاری از سالمندان درجات خفیفی از این بیماری را دارند. آلزایمر بیشتر باعث نابسامانی در کارکردهای رفتاری و شناختی این افراد می شود از همین رو خانواده‌ها در نگهداری و مراقبت این افراد با مشکلاتی مواجه می شوند. در مراکز شبانه روزی شیوع بیماری آلزایمر نسبت به عام جامعه بالاتر است، چرا که اکثر سالمندانی که در  مراکز مراقبتی پذیرش می شوند سالمندانی هستند که شرایط نگهداری و مراقبت از آنها در خانه وجود ندارد و شرایط حادتری نسبت به سالمندان دیگر دارند.

سراج  همچنین درباره مدیریت خانه های سالمندان گفت: تمامی مراکز سالمندان یا به صورت هیئت امنایی و یا به صورت خصوصی فعالیت می کنند خوشبختانه این مراکز به خوبی فعالیت می کنند. برای نگهداری سالمندان شهریه ثابتی است که هر ساله از سوی سازمان بهزیستی ابلاغ می‌شود این شهریه شامل دو بخش است بخشی از آن به صورت یارانه و کمک هزینه از سوی دولت  به مراکز پرداخت می‌شود و بخشی از آن نیز سهم مشارکت خانواده است. برای گروه سالمندان یا بیمارانی که مجهول الهویه بوده و یا سرپرست موثر نداشته باشند هزینه نگهداری از آنها از سوی سازمان بهزیستی پرداخت می شود. یارانه افراد فاقد سرپرست یک میلیون و۱۱۰ هزار تومان اما برای افراد دارای سرپرست که از سوی واحد مددکاری واجد شرایط دریافت کمک هزینه شناخته می شوند در مراکز درجه یک ۹۲۴ هزار تومان از سوی سازمان بهزیستی پرداخت می شود، چنانچه مراکز سالمندان خارج از این چارچوب اقدام کنند با آنها برخورد می شود  و در مواردی که بر خلاف دستورالعمل مرکز  شهریه  دریافت کند با آنها برخورد خواهد شد. مراکز نگهداری  به دلیل بیماری و یا نیازهای خاصی که سالمندان دارند هزینه های متفاوتی دارند، اما عموما شهریه پرداخت شده به مراکز  سالمندان کمتر از ۲ میلیون تومان است.

وی همچنین درباره سالمندان رها شده درخیابان گفت:  به ندرت با این موضوع مواجه می‌شویم خوشبختانه این مشکل جدی نیست البته در مواردی شاهد بودیم ولی آمار آن بسیار کم است.