«نیروی کار»؛ چالش ایران در سال ۱۴۳۰ / انتقاد از عدم اجرای «قوانین حمایتی بارداری و مرخصی زایمان» در بخش خصوصی

سید حامد برکاتی (مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت) در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در ارتباط با سیاست‌‌های دولت و وزارت بهداشت در راستای افزایش جمعیت گفت: دولت با سیاست‌های کلان و ابلاغی جمعیت که مقام معظم رهبری توصیه کرده‌اند، همگام خواهد شد. البته اطلاعاتی که بنده ارائه می‌دهم، محدود به کارکرد و سیاست‌های وزارت بهداشت بویژه دفتر سلامت جمعیت وزارت است که در این محدوده ما سعی داریم بر مدار سیاست‌های کلان اقدام و عمل کنیم.

برکاتی در تشریح موضع وزارت بهداشت در همین خصوص گفت: از آنجا که همکاران ما در مجمع تشخیص مصلحت در سال‌ ۹۲ و آن هنگامی که این سیاست‌ها اتخاذ می‌شدند حضور داشتند، حتی پیش از ابلاغ سیاست‌ها، با توجه به چالش جمعیت کار را آغاز کردیم. بنابراین، اگر در هر کدام از مراکز بهداشتی و درمانی پیامی مبنی بر تهدید فرزندآوری وجود داشت گردآوری شد. بنا بر مطالعه این اسناد و پس از آنکه سیاست‌ها ابلاغ شد، ما برای همکارانمان کارگاه‌ و سمینارهای متعددی گذاشتیم. در این سمینارها سیاست‌های جدید را به تشریح ابلاغ کردیم.

برکاتی در راستای اقدامات وزارت بهداشت تشریح کرد: بر این اساس رایگان بودن اقلام پیشگیری فرزند برای همه را مدیریت کردیم. تخصیص اقلام این گونه، تنها برای بارداری‌های پرخطر یا بارداری‌هایی که برای سلامت مادر یا جنین بر اساس کمیته‌های علمی خطرناک است، محدود شد. خدمات جراحی وازکتومی و همچنین پی‌ال (بستن لوله‌های رحمی خانم‌ها) در مراکز دولتی ممنوع شد و تنها برای مادرانی که اگر باردار بشوند، مشکل حیات برایشان ایجاد می‌شود، این اقدام انجام می‌شود. این دسترسی هم طی مراحل کاملا مدیریت شده ممکن است. بنابر قوانین حتما متخصص زنان باید نظر کارشناسی خود را در شهرستان درج کنند، پس از آن در کمیسیونی که رئیس مرکز بهداشت شهرستان ریاست می‌کند، پرونده بررسی می‌شود، پس از تایید این کمیته می‌تـوانند در بیمارستان اقدام کنند.

وی در ادامه افزود: همچنین دستورالعمل‌های مربوط به سقط جنین، پیشگیری خانم‌های جوان و آموزش موضوعات مربوط به اینها در بسته‌های خدمت ما گنجانده شده است. البته در رابطه با بارداری‌هایی که می‌تواند برای مادر یا فرزند خطرساز باشد یا بار سنگینی را از تولد فرزند متوجه خانواده کند، با بررسی پزشکی قانونی امکان سقط جنین وجود دارد. مراحل مدیریت می‌شوند یعنی ارجاع به چند پزشک معتمد خواهیم داشت. پس از آن کمیته‌ای در پزشکی قانونی تشکیل می‌شود که می‌توانند با در نظر گرفتن مراتب قانونی و شرعی جنین را سقط کنند.  

برکاتی گفت: غیر از این صدها کارگاه و همایش برای آموزش پرسنل خودمان برگزار شده است. این آموزش‌ها براساس سیاست‌های جدید و تغییر رویکردها هستند. وزیر بهداشت، آقای نمکی همچنین مکاتبات بسیاری را با روسای دانشگاه‌ها داشتند که آخرین آن در ابتدای تیرماه بود.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس در خصوص دستورات وزیر بهداشت به دانشگاه‌ها بیان کرد: در این نشست‌ها اقداماتی را از روسای علوم پزشکی درخواست کردند. مراقبت بیشتر از مادران باردار در بیمارستان‌ها و به ویژه مادرانی که در حاشیه‌ها یا مناطق صعب‌العبور زندگی می‌کنند، دستور داده شد. تقاضا شد خدمات درمان برای ناباروری رایگان بشود. آموزش برای زوج‌هائی که مدتی از ازدواج آنها گذشته است و صاحب فرزند نشده‌اند و همینطور زوج‌هائی که تک فرزند هستند، نیز ابلاغ شد.

برکاتی در تشریح اقدامات رایگان درمان ناباروری گفت: لازم است توضیح داده شود که اگر در مبحث ناباروری، افراد از سیستم ارجاع مراجعه کنند، برابر با استاندارد مشخصی، خدمات درمان ناباروری رایگان ارائه می‌شود. این خدمات بسیار گران هستند اما وزارت بهداشت در نظر داشته است که این خدمات رایگان ارائه شوند. برای نیل به این هدف، لازم است افراد به مراکز مشخص ما مراجعه کنند و از آن مراکز به بیمارستان‌ها ارجاع داده شوند.

وی افزود: بنابراین، ۸۵ درصد این خدمات از منابع وزارت بهداشت پرداخت می‌شود و ۱۵ درصد فرانشیز است که خود مراجعه کننده باید پرداخت کند. مع ذلک، افرادی که از کمیته امداد و سازمان بهزیستی معرفی می‌شوند، مشروط براینکه جزو مقرری بگیران این سازمان‌ها باشند و محرز شود که نیازمند کمک گسترده‌تری هستند، تمام خدمات را رایگان دریافت خواهند کرد.

برکاتی در ارتباط با رایزنی‌ها با شورای عالی بیمه توضیح داد: در رابطه با استانداردهایی که نوشته شده است، در حال تعامل با شورای عالی بیمه هستیم. تا به امید خدا، خدمات مربوط به ناباروری هم به سبد خدمات بیمه اضافه شود. در صورت تحقق این پوشش بیمه‌ای، منابع وزارت بهداشت آزاد خواهد شد تا تخصیص به مواردی با اولویت بالاتر پیدا کند.

وی ضمن تاکید بر اینکه موضوع ملی نیاز به توجه همه سازمان‌ها دارد، گفت: این طرح تنها به وزارت بهداشت مربوط نمی‌شود و حوزه‌های متعددی باید در رابطه با این طرح ملی پاسخگو باشند. حتما متخصصان علوم اجتماعی از حوزه وزارت کشور و شورای اجتماعی کشور، باید در رابطه با آینده‌نگری و هم در رابطه با اقدامات خوبی که در حال طراحی و برنامه‌ریزی است، توضیحاتی بدهند.

برکاتی در رابطه با برآوردهای نگران‌کننده کشور از جمعیت در سال‌ ۱۴۳۰ بیان کرد: اما در حوزه جمعیت، در ارتباط با آنچه مورد مشاهده ما است و از تحلیل‌های ما برآورده شده، باید بگویم که اگر اقدام ویژه‌ای صورت نگیرد ما برآورد می‌کنیم تا سال ۱۴۳۰ بیش‌ از ۳۰ درصد جمعیت کشور سالمند بالای ۶۰ سال خواهند شد. چیزی که امروز نزدیک به ۱۰ درصد است. طبیعتا این تمام ابعاد کشور را تحت تاثیر قرار خواهد داد. همچنین اگر این دوراندیشی صورت نگیرد بی‌تردید با جمعیت نیروی مولد، جوان و آماده به کار دچار چالش خواهیم داشت.

وی در این خصوص افزود: جمعیت جوانان ۲۰ تا ۲۵ ساله کشورمان در ۵ ساله‌ی منتهی به سال ۹۷ نسبت به سال ۹۲ کمتر شده‌اند. این حتی در عدد مطلق آمار جوانان سنین مذکور مشهود است و نه فقط نسبت به گروه‌های دیگر جمعیتی مشاهده شده است.

برکاتی گفت: این نشان خواهد داد که ما برای نیروی کار دچار چالش خواهیم داشت. حتی نه از منظر برنامه توسعه کشور‌ بلکه از منظر جایگزینی جمعیت هم مشکل خواهیم داشت. طبق استاندارد جهانی ضریب جایگزینی جمعیت ۲/۱ است، چرا که ما برای جایگزینی یک زن و شوهر باید ۲ فرزند در سنین باروری داشته باشیم و برای تکمیل جایگزینی به ازای نوزادان و افرادی تا بلوغ فوت می‌کنند، تمام دنیا عدد ۲/۱ را استاندارد می‌داند. اما امروز ما تی‌اف آر (TFR) یا همان ضریب افزایش جمعیت‌مان زیر ۲ برآورد می‌کنیم. در سال ۹۵ ضریب رشد جمعیت ما ۲/۰۱ بود و امسال به احتمال قوی زیر ۲ است. البته از آنجا که رصد رسمی نشده است من احتمال را نقل می‌کنم، وگرنه در تمام محاسبات فنی که در ارتباط با  آینده‌نگاری در وزارت‌خانه داریم، آن را زیر ۲ در نظر می‌گیریم.

برکاتی در تشریح ضریب رشد جمعیت کشور اظهار کرد: الان برآورد ما این است که عدد رشد جمعیت ما به طرف۱/۲ دهم سوق پیدا کرده است. البته سازمان آمار کشور در نهایت باید آمار دقیق جمعیت و آهنگ رشد آن را ارائه دهد. ما با دو عدد مواجه هستیم، یکی رشد جمعیت و دیگری جایگزینی جمعیت است. الان 1/2 عدد رشد جمعیت ما است که یعنی سالانه ۲ دهم درصد به جمعیت ما اضافه می‌شود. این هم البته به این دلیل است که تعداد فوتی‌های ما از تعداد تولدیافته‌های ما کمتر است. ما سال گذشته ۱ میلیون ۳۶۰ هزار تولد و کمتر از ۴۰۰ هزار نفر فوتی داشتیم.

مدیر کل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس با بیان اینکه ممکن است طی سال‌های آینده رشد منفی جمعیت داشته باشیم، گفت: تی اف آر که ضریب رشد جمعیت است می‌گوید هر خانم دارای توان باروری باید ۲/۱ تولید مثل داشته باشد که این اتفاق در کشور ما نمی‌افتد. بنابراین اگر با همین منوال پیش برویم، چند سال پس از ۱۴۳۰ محتمل است عدد رشد جمعیت ما منفی شود و با توجه به جمعیت کهن‌سال، در آن تاریخ محتمل است تعداد فوتی‌های ما از تعداد متولدین ما پیشی بگیرد. در آن صورت برای جمعیت هیچ کاری نمی‌شود کرد.

برکاتی تصریح کرد: باید توجه کرد که برای مباحث مربوط به جمعیت دو اقدام لازم است، دو اقدامی که خیلی در حوزه اختیارات وزارت بهداشت نیست. البته وزارت بهداشت برای هرگونه همکاری در این خصوص آماده است و سعی دارد سهم خود را به تامه ادا کند. این دو اقدام کلان، یکی بحث فرهنگی توجه به ضریب جمعیت است که بخشی از مشکل جمعیتی امروز ما را شامل شده است.

وی افزود: بحث دوم ایجاد تعادل بین تحصیل، اشتغال و فرزندآوری بانوان با اقدامات حمایتی است، نه اینکه خدایی نکرده منظورم کار نکردن یا تحصیل نکردن بانوان باشد، بلکه باید مسئولان مربوطه و نهادهای مربوط،‌ باید اقدامات حمایتی داشته باشند از بانوانی که کار می‌کنند مانند مرخصی زایمان که در بخش خصوصی خیلی خوب اجرا نمی‌شود. البته در طرح تعالی جمعیت دیده شده است که اقداماتی در دستور کار است. این دو مقوله در کنار بحث‌هایی مانند اشتغال، مسکن جوانان و... باید مورد توجه باشد. و البته در انتها باید توجه ویژه‌ای به حفاظت از سلامت جمعیت، مانند مراقبت‌های مادران، مراقبت‌های نوزادان مراقبت‌های کودکان  شود که این امور به عهده وزارت بهداشت است و باید ارتقا پیدا کند.