در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد؛
تهران ۱۵ ایستگاه لرزه‌نگاری دارد؛ استانبول ۳۵۰ ایستگاه/ خیلی از ایستگاه‌ها کار نمی‌کنند
استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی کشور گفت: ۱۵ ایستگاه لرزه‌نگاری در تهران وجود دارد اما تعداد این ایستگاه‌ها در استانبول ۳۵۰ ایستگاه است.
مهدی زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا در پاسخ به این سوال که چرا اغلب زمین‌لرزه‌ها در ساعات پایانی شب اتفاق می‌افتد، بیان داشت: هیچ توجیه خاصی در این زمینه وجود ندارد، اما چون در این ساعت‌ها فضا آرام‌تر است زلزله بیشتر احساس می‌شود، اما دلیل علمی خاصی ندارد، بنابراین نمی‌توان به یک جمع‌بندی رسید که چرا بیشتر زمین لرزه‌ها در این ساعات زلزله اتفاق می‌افتد.
وی در رابطه با اظهاراتی مبنی بر اینکه صفحه عربستان از جنوب غربی و هندوشاه از شرق و جنوب شرقی و سیبری از شمال شرقی به ایران فشار وارد می‌کنند و مقاومت ایران در مقابل فشارهای وارده منجر به بروز گسل‌ها و شکستگی‌های متعددی شده است، گفت: پلیت عربستان به پلیت ایران فشارهایی وارد می‌کند که موجب جابجایی پوسته زمین می‌شود، دریای سرخ در حال باز شدن است و در آنجا یک اقیانوس در حال شکل‌گیری است البته هنوز تبدیل به اقیانوس نشده و دریاست، اما در آن قسمت پوسته جدیدی ساخته می‌شود که پوسته اقیانوسی جدید است این پوسته بین شبه‌جزیره عربستان و آفریقا شکل می‌گیرد و هرچقدر به این پوسته اضافه شود پوسته‌های قبلی را به عقب می‌راند و هل دادن دو طرف موجب شده شبه‌جزیره عربستان به سمت شمال و شمال شرقی حرکت کند و این حرکت موجب می‌شود ورقه‌هایی که ایران بر روی آن وجود دارد از این مساله تاثیر بپذیرند.
زارع افزود: ورقه ایران در بین این دو در حال کوتاه شدگی و فشرده شدن است و حرکت‌های فشاری بر روی آن زیاد اتفاق می‌افتد که بخشی از این حرکات موجب زمین‌لرزه می‌شود. تقریبا حدود ۱۰ درصد از این حرکات موجب زمین لرزه می‌شود. این پوسته‌ها در سال حدود ۵ .۲ تا ۳ سانتی‌متر کوتاه می‌شود که این اتفاقات در ارتفاعات زاگرس، البرز و آذربایجان در حال رخ دادن است، البته همه این حرکات منجر به زلزله نمی‌شود به همین دلیل است که در ارتفاعات تغییر شکل داریم، اما زلزله کمتر است.
از نظر زیرساخت‌های تجهیزات فنی ۱۰ تا ۱۵ سال از ترکیه عقب‌تریم
وی در پاسخ به این سوال که از لحاظ سخت‌افزاری تا چه میزان با استانداردهای جهانی فاصله داریم، بیان داشت: باید مشخص شود که با چه کشورهایی مقایسه صورت می‌گیرد؟ چراکه افغانستان هم دستگاه لرزه‌نگاری دارد و آمریکا هم تولید‌کننده این دستگاه‌ها است. از نظر زیرساخت فنی، تشکیلات، دانشمند وبطور کلی از لحاظ علمی به خصوص نیروی انسانی با ترکیه تفاوتی نداریم، اما از نظر زیرساخت‌های تجهیزات مختلف فنی ۱۰ تا ۱۵ سال از ترکیه عقب‌تر هستیم.
زارع ادامه داد: این مقایسه را نسبت به شیلی هم می‌توان انجام داد. از نظر علمی و سواد با آن‌ها فاصله‌ای نداریم، اما از نظر تجهیزات فاصله زیاد است. مکزیک و شیلی در حال توسعه هستند، اما در این زمینه موفق بودند. آمریکا و ژاپن پیشرو هستند و در جایگاه اول حرکت می‌کنند. اینکه نسبت به آن‌ها چقدر عقب‌تر هستیم را باید از جنبه‌های مختلف بررسی کرد. مثل نیروی انسانی و این در حالی است که بسیاری از افرادی که در کشور ما دکترای این حوزه را کسب می‌کنند به آمریکا سفر می‌کنند.
وی افزود: از نظر تعداد دستگاه‌ها هم کشوری مثل ژاپن ۲۵ هزار ایستگاه شتاب‌نگاری دارد که همه این دستگاه‌ها آنلاین و با هم در ارتباطند. در ایران ۱۱۰۰ ایستگاه داریم که هیچ‌کدام آن‌ها آنلاین نیستند و به صورت آفلاین کار می‌کنند و بسیاری از این دستگاه‌ها حتی کار هم نمی‌کنند؛ یعنی زمانی که زلزله اتفاق می‌افتد تعداد زیادی از دستگاه‌های شتاب‌نگار چیزی ثبت نمی‌کنند. این دستگاه‌ها برای دهه ۸۰ میلادی هستند و عمر آن‌ها ۳۰ سال است که بعضی از آن‌ها در حال کار کردن هستند.
زارع در ادامه گفت: دستگاه‌های نسل جدید‌تر در تهران نصب هستند، ۱۵ ایستگاه لرزه‌نگاری در تهران وجود دارد اما تعداد این ایستگاه‌ها در استانبول ۳۵۰ ایستگاه است. در شهر توکیو بالای ۴۰۰ ایستگاه وجود دارد؛ بنابراین از نظر تعداد ایستگاه‌ها حتی با کشورهای همسایه قابل مقایسه نیستیم. از نظر توسعه نرم‌افزار نیز ترکیه از ما جلو‌تر است، این کشور حداقل پنج سال است که این مسیر را به سرعت طی کرده است. این به این معنا نیست که ما نمی‌توانیم کاری انجام دهیم اما در یک وقفه بی‌توجهی قرار گرفتیم که این وقفه باید به سرعت پر شود. در کشوری مثل رومانی که یک کشور درجه ۳ اروپایی است از سال ۲۰۱۳، ۱۳۰ ایستگاه برخط لرزه‌نگاری و شتاب‌نگاری در آن درست شده است که مرتب و منظم در حال فعالیت است. این کشور ۱۴۰ کیلومتر ساحل دارد که عدد بزرگی نیست اما برای همین ساحل سامانه سونامی نصب کرده‌اند.
وی در پاسخ به این سوال که گسل اشتهارد دو ماه قبل از وقوع زمین‌لرزه در تهران فعالیت‌هایی داشته که موجب نگرانی شده بود و اینکه اگر باعث نگرانی شد چرا اطلاع‌رسانی در این خصوص صورت نگرفت بیان داشت: به هر حال شاهد این بودیم که مساله‌ای در حال رخ دادن است و احتمال این وجود داشت که تکان‌هایی اتفاق بیفتد. اگر کسی بخواهد لرزه‌ها را رصد کند اولا باید این مساله را مدنظر قرار داد که با تعداد زیادی دستگاه‌های لرزه‌نگاری می‌توان راجع‌به رخداد لرزه‌ها نظر داد و نسبت به آن‌ها ابراز نظر کرد تا مشخص شود احتمال زلزله بعدی وجود دارد یا خیر. نکته دوم این است که دستگاهی نصب شود و انتظار داشته باشید که زمین لرزه‌های کوچک نیز در آن قابل تشخیص باشد، اما ممکن است این اتفاق نیفتد.
باید دستگاه لرزه‌نگاری داشته باشیم و رفتار گسل‌ها را رصد کنیم
زارع در دامه گفت: از اکتبر ۱۹۷۹ تا اکتبر ۱۹۸۰ یک گروه الجزایری دستگاهی را بر روی گسل "عربستان الجزایر" نصب کردند؛ چرا که این گسل در گذشته زلزله‌های مهمی داشته است. این دستگاه برای انجام تحقیقات نصب شده اما از زمانی که این دستگاه نصب شد حتی یک زمین‌لرزه اتفاق نیفتاده است. اما در ۱۰ اکتبر ۱۹۸۰ زلزله‌ای به بزرگی ۷. ۶ اتفاق افتاد که شش هزار نفر نیز در آن کشته شدند. بنابراین ضمن اینکه قبول دارم که باید دستگاه لرزه‌نگاری داشته باشیم و رفتار گسل‌ها را رصد کنیم اما در مواردی نیز حتی دستگاه‌هایی نصب شد اما جوابی گرفته نشد. مثلا در گسل شمال تهران انتظار می‌رود که زلزله‌ای مهم در آن اتفاق بیفتد؛ اگر دستگاه‌های لرزه‌نگاری و به تعداد مثلا ۵۰ دستگاه روی گسل شمال تهران نصب شود هم ممکن است اطلاعات زیادی کسب نشود؛ اما این دلیلی هم نمی‌شود که گسل تهران تکان نخورد و مشکلی هم نداشته باشیم.
وی در واکنش به شایعاتی در خصوص پدیده هارپ در زمین‌لرزه‌های اخیر بیان داشت: وقتی شرایط سختی به وجود می‌آید و فشار زیاد می‌شود یکی از روش‌های غلط کنار آمدن با شرایط سخت انکار واقعیت است و اغلب مردم ترجیح می‌دهند واقعیت را انکار کنند. مردم در این زمان بحث موجودات خیالی و هارپ را مطرح می‌کنند که شاید در زمان موقت مشکل را حل کند. در نبود اطلاعات و عدم کارکرد دستگاه‌هایی که باید به مردم اطلاعات درست بدهد اعتماد آن‌ها را جلب کند اخبار نادرست شیوع پیدا می‌کند. زمانی که اطلاعات درست به مردم منتقل نمی‌شود آن‌ها احساس می‌کنند که مساله رمزآلودی وجود دارد که در نهایت به انتشار شایعاتی مبنی بر اینکه این زمین‌لرزه‌ها به دلیل هارپ یا انفجار بمب است، اتفاق می‌افتد.
