مردودی مجلس نهم در حوزه محیط زیست
با نزدیک شدن نهمین دوره مجلس شورای اسلامی به خط پایان٬ بررسی عملکرد زیست‌محیطی این مجلس از چند منظر اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند؛ ابتدا اینکه بررسی عملکرد نمایندگان این دوره در حوزه محیط زیست مشخص می‌کند که در چه بخش‌هایی کم‌کاری شده که باید در مجلس بعد جبران شود و یا اینکه در چه حوزه‌هایی اتفاقات خوبی رخ داده است که نیازمند پیگیری است؛ از طرف دیگر توجه به عملکرد زیست محیطی مجلس با شکل‌دهی واقع‌گرایانه به مطالبات زیست‌محیطی مردم و کنشگران می‌تواند بر برنامه‌های انتخاباتی کاندیداهای دوره دهم مجلس نیز تاثیر بگذارد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، نگاهی به عملکرد ۴ ساله مجلس نهم در زمینه محیط زیست ما را با فراز و نشیب‌های عجیبی روبرو می‌کند؛ از سکوت‌های طولانی محیط زیستی گرفته تا شُک‌های ناگهانی همچون جمع‌آوری امضا برای احداث جاده در جنگل‌های ابر، پیشنهاد ادغام سازمان حفاظت محیط زیست در وزارت کشاورزی، حذف بودجه ۶۰ میلیاردی مقابله با ریزگرد‌ها، مصوبه بهره‌برداری از معادن در مناطق حفاظت شده که همه را متعجب کرد و در پایان هم هیچکدام راه بر جایی نبرد و به خیر گذشت.
با وجود اینکه انتقادات زیادی بر عملکرد مجلس نهم در زمینه محیط زیست با تصویب قوانینی همچون لغو محدودیت استقرار صنایع و لایحه قانون جامع منابع طبیعی وارد است، اما اگر از انصاف نگذریم؛ تصویب پروتکل حفاظت از دریای خزر در برابر آلودگی‌های ناشی از منابع و فعالیت‌های مستقر در خشکی، موافقت‌نامه همکاری در مورد آب و هوا‌شناسی دریای خزر، الحاق دولت به پروتکل کنوانسیون پیشگیری از آلودگی‌های دریایی ناشی از تخلیه پسماند و سایر مواد آلاینده، کنوانسیون میناماتا در مورد کنترل آلودگی ناشی از جیوه، لایحه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، اصلاح کنوانسیون بازل در مورد کنترل انتقال برون مرزی مواد زائد و زیان بخش و دفع آن‌ها و مدرن سازی پالایشگاه‌ها نیز از جمله اقدامات مثبت مجلس نهم در زمینه محیط زیست بود.
اگر قرار باشد که کارنامه مجلس نهم را بر روی میز افرادی قرار دهیم تا نمره قبولی یا مردودی این دوره مجلس را مشخص کنند، قطعا نماینده‌ای از سازمان‌های مردم نهاد، یک استاد دانشگاه، معاون امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست و یکی از اعضای فراکسیون محیط زیست مجلس نهم می‌توانند؛ گزینه‌ای مناسب برای این کار باشند. در ادامه دیدگاه این ۴ نفر را از عملکرد محیط زیستی مجلس نهم می‌خوانیم؛
سدسازی‌های سیاسی نمایندگان مجلس امان محیط زیست را برید
عباس محمدی از کنشگران فعال و مطرح محیط زیست که مدیریت انجمن دیده‌بان کوهستان را بر عهده دارد با مطرح کردن ارزیابی کارنامه زیست محیطی مجلس نهم پیش از هر چیز به یاد سدسازی‌ها می‌افتد: «عملکرد زیست محیطی مجلس نهم می‌تواند؛ دامنه بسیار وسیعی را شامل شود که هر بخش نیازمند بررسی‌های جداگانه است، اما یکی از حوزه‌های قابل توجه عملکرد نمایندگان مجلس نهم در حوزه سدسازی است، در واقع در مجلس نهم شاهد بودیم که همواره میان برخی نمایندگان استان‌های مختلف رقابت و کشمکش برای گرفتن مجوز سد یا ساخت سد در حوزه انتخابیه‌شان وجود داشت.
این رقابت‌ها و کشمکش‌های برخی از نمایندگان برای ساخت سد از دو جنبه به مساله آب که در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مسائل پیش روی کشور است، آسیب وارد کرد؛ ابتدا اینکه نمایندگان دید ملی و فرااستانی نسبت به منابع آبی را خدشه‌دار کردند و دوم اینکه با نگاهی سیاسی سبب شدند که ده‌ها سد که بر خلاف منافع محیط زیست بود، برای گرفتن مجوز یا اختصاص بودجه برای تکمیل فرآیند ساخت، در مجلس مورد بحث قرار گیرد.»
این کنشگر حوزه محیط زیست اظهار می‌کند: «برای نمونه ما در این دوره مجلس شاهد بودیم که نمایندگان کهگیلویه و بویراحمد معتقد بودند؛ آب‌هایی که از این استان سرچشمه گرفته، متعلق به همین استان است. در حالی که این آب سرچشمه رودهایی است که به خوزستان و اصفهان می‌رود، همین نبود دید فرااستانی باعث کشمکش‌ها و چالش‌های بسیاری در این استان‌ها شد.
همچنین از آنجا که سدسازی به بودجه بسیاری نیاز دارد، نمایندگان بسیار تمایل به ساخت سد در حوزه‌های انتخابیه خود داشتند تا از این طریق بتوانند از محل بودجه‌های عمومی، بودجه بیشتری را برای استان خودشان دریافت کنند و به بودجه‌های عمرانی استان عدد قابل توجهی را بیافزایند؛ به طوری که گاهی شاهد بودیم؛ مساله ساخت سد‌هایی مطرح است که حتی توجیه زیست محیطی یا اجتماعی لازم را نیز ندارند.»
مدیر انجمن زیست محیطی دیده‌بان کوهستان افزود: «به عنوان مثال می‌توانم از سد گرین نهاوند نام ببرم که حتی با وجود مخالفت وزارت نیرو به دلیل کاهش آب کرخه٬ باز هم نماینده نهاوند برای ساخت آن بسیار مصمم بود٬ یا همچنین سد شفارود که با اصرار شدید و عجیب نماینده تالش در جنگل‌های ارزشمند هیرکانی و در استان پرباران گیلان درحال ساخت است. این‌ها تنها دو نمونه از عملکرد مجلس در حوزه محیط زیست است٬ بنابراین به نظر می‌رسد که کارنامه مجلس در حوزه محیط زیست کارنامه خوبی نیست.»
محمدی همچنین نکات مثبت عملکرد مجلس نهم را نیز مغفول نمی‌گذارد و می گوید: «نباید از این مساله چشم‌پوشی کنیم که به هر حال در مجلس نهم مسائل زیست محیطی نسبت به دوره‌های قبل بیشتر مطرح شد و فراکسیون محیط زیست نیز بیش از دوره‌های قبل فعالیت کرد؛ برای نمونه شاهد بودیم که آقای تابش به عنوان رئیس فراکسیون محیط زیست معمولا در نشست‌های سازمان‌های مردم نهاد شرکت می‌کرد و به طرح مسائل زیست محیطی در مجلس می‌پرداخت.»
نتیجه کار مجلس در حوزه محیط زیست رضایت‌بخش نیست
برخی‌ها معتقدند که هیچ کس بهتر از خود فرد نمی‌تواند؛ عملکردش را قضاوت کند، اما به شرطی که جانب انصاف را رعایت کند. «موید حسینی صدر» یکی از اعضای فراکسیون محیط زیست مجلس است که به نظر می‌رسد در بررسی عملکرد مجلس نهم منصفانه عمل می‌کند.
او برای ابراز نظرش در مورد کارنامه مجلس نهم در حوزه محیط زیست ابتدا مقدمه‌ای ضروری را مطرح می‌کند و می‌گوید: باید توجه کنیم که در ۴ سال گذشته عمده‌ترین مشکل کشور بحث اشتغال و معیشت مردم بود و با توجه به تورم بیش از حدی که در دوسال آخر دولت دهم شروع شد٬ کاهش درآمدهای مردم٬ افزایش فاصله طبقاتی و وضعیت دولت یازدهم که گمان می‌کرد؛ می‌تواند در عرض ۳ الی ۴ ماه و یا حتی در ۱۰۰ روز کار‌ها را برمدار صحیح بگرداند و نتوانست و همچنین آشفتگی‌های اقتصادی که از ۵ الی ۶ سال پیش شروع شده و همچنان ادامه دارد٬ فرصت کمی برای نمایندگان در زمینه پرداختن به مسائل زیست محیطی داد٬ زیرا مشکلات روزمره مانند بیکاری، گرانی، رکود، عدم اجرای پروژه‌های عمرانی، مشکلات تامین آب شرب، مشکلات اجرای پروژه‌های عمرانی ضروری مانند ساخت مدرسه و... اکثر وقت مدیران و نمایندگان مجلس را گرفت و مجالی برای پرداختن به مسائل دیگر نماند.»
او ادامه می دهد: «بنابراین در ۴ الی ۵ سال گذشته کارهای اساسی در زمینه محیط زیست انجام نشد، هرچند که نمی‌توان گفت کارهای که صورت گرفته نیز بی‌ارزش هستند، اما واقعیت این است که تعداد آن‌ها بسیار کم است٬ حتی بسیاری از اصول محیط زیستی برنامه ۵ توسعه که در مواد ۱۸۷ تا ۱۹۳ذکر شده نیز اجرا نشده است. در واقع حدود تنها یک سوم کارهایی که باید در حوزه محیط زیست انجام می‌شد؛ تحقق پیدا کرده است.»
این نماینده مجلس نهم شورای اسلامی در مورد وضعیت محیط زیست کشور توضیح می‌دهد: «باید گفت بخشی از این وضعیت تاسف آور مربوط به دولت گذشته است که به محیط زیست به عنوان یک مساله تشریفاتی نگاه می‌کرد؛ همچنین مراجعات و مطالبات بیش از حد مردم در زمینه اشتغال و معیشت و پروژه‌های عمرانی نیز نماینده‌ها را مشغول این گونه مسائل کرده است و همه این‌ها سبب شده تا ما شرایط محیط زیستی خوبی نداشته باشیم.»
حسینی صدر با بیان اینکه ماحصل کار دولت و مجلس در زمینه محیط زیست رضایت‌بخش نبوده است، اظهار می‌کند: «بهترین اقدامات مجلس در حوزه محیط زیست، تصویب قانون در زمینه اصلاح الگوی مصرف و مصرف انرژی ٬ ارتقا کیفیت خوردرو و مدرن سازی پالایشگاه‌ها بود، اما ضعف مجلس در این است که پیگیر اجرایی شدن این مصوبات نشد.»
منفعل بودن٬ بد‌ترین عملکرد است
اسماعیل کهرم هرچند که به عنوان مشاور با سازمان حفاظت محیط زیست همکاری می‌کند، اما زبان صریح و انتقادات بی‌پرده او به طرح‌های خلاف اصول زیست محیطی نشان می‌دهد که در این زمینه با کسی تعارف ندارد و جایگاه خودش را به عنوان یک استاد دانشگاه و کنشگر حوزه محیط زیست همواره بیش از دیگر سمت‌هایش حفظ می‌کند٬ او در مورد عملکرد مجلس نهم می‌گوید: «من به عملکرد محیط زیستی مجلس نهم نمره مردودی می‌دهم.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «از نظر من مجلسیان مساله محیط زیست و اهمیت آن را درک نکرده اند٬ گاهی ما با چالش‌های اساسی محیط زیستی در مجلس روبرو بودیم مانند اینکه شاهد بودیم با افزایش اعتبار مالی سازمان حفاظت محیط زیست و با اجازه استخدام محیط بان مخالفت کردند، از طرف دیگر برخی نمایندگان مجلس مشکلات شخصی خود با رئیس سازمان را مدنظر قرار دادند که این کار، مسائل جدی محیط زیست کشور را تحت تاثیر قرار می‌داد.»
این دانش آموخته دکترا بوم شناسی٬ می‌افزاید: «گاهی نیز اتفاقات عجیبی در مجلس می‌افتاد برای نمونه در حالی که تمام کار‌شناسان محیط زیست نسبت به احداث جاده در جنگل ابر ایراد وارد کردند، ۱۲۴ نفر از نمایندگان مجلس نهم نامه‌ای را به رئیس جمهور نوشتند و درخواست احداث این جاده را کردند٬ زمانی هم که از آن‌ها پرسیده می‌شد؛ چرا چنین نامه‌ای را امضا کردید برخی از آن‌ها اظهارکردند یکی از نمایندگان به ما گفت این نامه را را امضا کنید، ما هم آن را امضا کردیم! امیدوارم شاهد بروز چنین اتفاقاتی در مجلس دهم نباشیم. همچنین امیدوارم فراکسیون محیط زیست نیز بعد از این دقت بیشتری کند، در حالی که فراکسیون محیط زیست مجلس نهم در این مدت فعالیت خاصی نداشت که همین منفعل بودن ٬ خود بد‌ترین عملکرد است.»
۶ لایحه محیط زیستی منتظر عنایت مجلس است
محمد مجابی معاون توسعه مدیریت، حقوقی و امور مجلس سازمان حفاظت محیط زیست همکاری و تعامل مجلس و دولت یازدهم در حوزه محیط زیست را قابل قبول ارزیابی می‌کند و معتقد است: «مجلس در دو سال اخیر در بحث‌های محیط زیستی ورود جدی پیدا کرده است.»
وی ادامه می‌دهد: «ما در این مدت اخیر تصویب چند کنوانسیون، الحاقیه کنوانسیون و پروتکل مانند پروتکل میناماتا و منع آلایندگی از شناور‌ها را داشتیم. همچنین مجلس چند طرح مانند طرح حفاظت از تالاب‌ها٬ طرح هوای پاک و طرح ارزیابی زیست محیطی را در حوزه محیط زیست بررسی کرد، اما سازمان درخواست کرد که این طرح‌ها به صورت لایحه مطرح شوند تا به دلیل بار مالی از سوی شورای نگهبان با مشکل مواجه نشوند.»
مجابی می‌افزاید: «در حال حاضر ۶ لایحه در دستور کار مجلس قرار دارد٬ از طرفی مدتی است که منتظر طرح نمایندگان در مورد کاهش مدت معاینه فنی هستیم .امیدوارم حتی اگر امکان قرار دادن برخی لوایح در نوبت صحن نیست نمایندگان آن را مشمول اصل ۸۵ کند تا در کارنامه مجلس نهم این لوایح نیز باقی بماند.»
او در مورد بهترین و بد‌ترین اقدامات مجلس نهم در حوزه محیط زیست می‌گوید: «مجلس نهم به محیط زیست حساس است، که این مساله بسیارخوبی است. در مورد بد‌ترین اقدام نیز باید گفت؛ عملکرد مجلسیان در حوزه اختیاراتی بوده که قانون به آن‌ها داده است٬ بنابراین من نمی‌توانم به موضوعی اشاره کنم.»