ماهی‌‌هایی که در آب خفه می‌شوند
هر از چندگاهی در کشور با خبر مرگ ومیر ناگهانی و گسترده ماهی‌ها روبرو می‌شویم. مرگ و میر ماهیان علاوه برآنکه خود توجه‌ها را جلب می‌کند، بی‌شک زنگ خطری است که از وجود مشکلات و تهدیداتی در اکوسیستم دریایی خبر می‌دهد.
به گزارش خبرنگار ایلنا، مرگ هزاران ماهی در دریا، تجمع چندین تن ماهی بر روی آب و... خبرهایی است که هر از چند گاهی منتشر می‌شود و چند روزی تا هنوز ماجرا داغ است توجه همه را به خود جلب می‌کند، اما مسئولان همواره بیان علت مرگ و میرهای گسترده ماهیان را به پس از بررسی‌ها موکول می‌کنند و در نهایت نیز پاسخی اعلام می‌شود که معمولا به جایی هم بر نمی‌خورد. در گزارش زیر تلاش شده است که به مرور چند مورد از این مرگ و میرها در حدود یکسال اخیر بپردازیم و بزرگترین تهدیدات حیات ماهی‌ها را نیز برشمریم.
تلف شدن هزاران ماهی در جزیره کیش
اواخر اردیبهشت سال 1394 خبر تلف‌شدن هزاران ماهی در ساحل جزیره کیش در رسانه‌ها منتشر می‌شود، وجود آلودگی در آب از سوی سازمان حفاظت محیط زیست و منطقه آزاد کیش به شدت تکذیب می‌شود و در نهایت شوک حرارتی ناشی از افزایش ناگهانی آب و به دنبال آن شکوفایی ناگهانی غیرسمی جلبک‌ها، افزایش NH4 حاصل از انباشت جوامع جلبکی غیرزنده و کاهش اکسیژن محلول به عنوان علت ریشه‌ای تلفات ماهیان در بخش‌هایی از سواحل کیش به عنوان عامل مرگ این ماهی‌ها شناخته می‌شود.
مرگ 5 تن ماهی ساردین در دریای عمان
در آبان 93 خبر می‌رسد که هزاران قطعه (حدود 3 تن) ماهی ساردین در بندر زرآباد استان سیستان و بلوچستان تلف شده‌اند و اجساد آنها در این بندر جمع شده و بوی بسیار بدی را ایجاد کرده‌است.
عده‌ای عامل آن را صید «ترال» می‌دانند که موجب تخریب کف دریا می‌شود، اما مدیر کل شیلات سیستان و بلوچستان عنوان می‌کند که هیچ کشتی صید ترالی در منطقه حضور نداشته و فعالیت نمی‌کند. در نهایت مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان محیط زیست اعلام می‌کند که این اتفاق به دلیل سهل‌انگاری صیادان رخ داده است، به این شکل که شناورهایی که این گونه را صید کرده بودند، در مدت زمان رساندن ماهی‌ها به ساحل، شرایط سرمایشی مناسب برای گونه را در نظر نگرفته و موجب فساد و تخریب آنها شده‌اند و به همین دلیل پس از رسیدن به ساحل آنها را مجددا به داخل دریا رها کرده‌اند.
تلفات بی‌سابقه ماهی‌ها در سد فشافویه
۳۰ تن ماهی در سد فشافویه شهرستان اسلامشهر در بهار سال 93 تلف می‌شوند، حجم تلفات ماهی‌ها بی‌سابقه است. گمانه‌زنی‌های مختلفی می‌شود، از جمله اینکه فاضلاب تصفیه نشده شهرک واوان در نزدیکی این سد سبب مرگ ماهی‌ها شده است، از طرف دیگر وجود چند چاه آب در نزدیکی آن این احتمال را به ذهن متبادر می‌کند که منبع آب شرب مردم تهران نیز آلوده شده است، ماجرا آنقدر بالا می‌گیرد که پای مجلس هم به ماجرا باز می‌شود. در نهایت این مجلس شورای اسلامی است که گزارش نهایی را از این ماجرا اعلام می‌کند؛ کمبود اکسیژن، حجم بالای ماهی‌ها، پایین‌آمدن آب سد به علت کاهش بارندگی، رشد جلبک‌ها و ورود فاضلاب شهرک واوان به سد در مجموع باعث مرگ ماهی‌های سد فشافویه شده‌است.
مرگ تدریجی قزل‌آلای خال قرمز
قزل آلای خال قرمز گونه در معرض خطری است که در آب‌های شیرین و دریاچه‌ها زندگی می کند و دریاچه سد لار یکی از بزرگترین زیستگاه‌های این ماهی محسوب می‌شود، کاهش آب پشت سد به دلیل کاهش نزولات جوی و پمپاژ آب به این سد و صید غیرقانونی این گونه از جمله نگرانی‌هایی‌ست که همواره توسط مسئولان محیط زیست هشدار داه شده است و از جمله مهم‌ترین عواملی است که حیات این گونه آبزی را تهدید می‌کند.
چه چیزی حیات ماهیان را تهدید می‌کند؟
داوود میرشکار مدیرکل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان محیط زیست در مورد این تهدیدات در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا با تفکیک عوامل تهدیدکننده در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر توضیح داد: در حوزه ماهیان شیلاتی و غیرشیلاتی در خلیج فارس می‌توان به مواردی همچون استفاده از ابزار نامناسب و غیرقانونی صیادی، ورود فاضلاب‌های خانگی و صنعتی و زه آب‌های کشاورزی، تخریب زیستگاه‌های حساس ساحلی و دریایی، تغییرات آب و هوایی وآلودگی‌های دریایی اشاره کرد.
وی در ادامه به شرح این موارد پرداخت و اظهار کرد: «با توجه به افزایش رو به رشد جمعیت ساحل‌نشینان و به تبع آن افزایش تلاش صیادی و همینطور عوامل مرتبط با افزایش جمعیت سبب شده تا بر منابع زنده دریایی فشاری مضاعف وارد شود.
بهره‌برداری از ابزارهای نامناسب و غیرقانونی صیادی و استفاده از تجهیزات کامل غواصی و اسلحه زیر آبی برای صید و صیادی، ضمن تخریب زیستگاه‌های حساس از جمله آبسنگ‌های مرجانی سبب کاهش شدید ذخایر مولد آبزیان در این زیستگاه‌های حساس می‌شود و از آنجا که این زیستگاه‌ها، نوزادگاه ماهی‌ها و تنوع بالایی از دیگر آبزیان است، آسیب‌های وارده بر بدنه آنها باعث کاهش تولیدات دریایی می‌شود.»
فاضلاب‌ها، عامل رشد جلبک‌هایی که ماهی‌ها را خفه می‌کنند
مدیر کل دفتر زیست بوم‌های دریایی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه افزود: از دیگر تهدایدت می‌توان به ورود فاضلاب‌های شهری، صنعتی و زه آب‌های کشاورزی به آب‌های ساحلی اشاره کرد که با کاهش کیفیت آب، شرایط بقا را برای آبزیان دشوار می‌کند و نیز سبب می‌شود که با ورود مواد مغذی به آب دریاها و مناسب شدن شرایط برای برخی از گونه‌های جلبکی، پدیده «کشند سرخ» رخ داده و بدلیل افت شدید اکسیژن باعث خفگی و مرگ و میر گسترده آبزیان شود که با تجهیز و کارآمدتر کردن تصفیه‌خانه‌های فاضلاب استان‌های ساحلی می‌توان از اختلال در اکوسیستم‌های دریایی خودداری کرد.
میرشکار در پاسخ به اینکه آیا دریاخواری و ساخت و سازهای بی‌رویه در سواحل نیز می‌توانند؛ حیات ماهی‌ها را به خطر بیاندازد، گفت: زمانی که مناطق جزر و مدی که مناطق غنی از نظر تنوع زیستی هستند، مورد تخریب قرار بگیرند، از طرفی غذای ماهیان کاهش می‌یابد و از طرفی دیگر تخریب سواحل صخره‌ای که بعنوان پناه و محل تخم‌ریزی و نوزادگاهی برای برخی ماهیان محسوب می‌شوند نیز مشکلات عدیده دیگری را ایجاد می‌کند.
آلودگی نفتی، یادگاری از قاچاقچیان سوخت
وی در ادامه در مورد دیگر عوامل تهدید کننده حیات ماهیان در خلیج فارس و دریای عمان توضیح داد: «از موارد دیگر این تهدیدها، آلودگی‌های شیمیایی مانند مواد نفتی و بیولوژیکی همچون آب توازن کشتی‌ها است که ممکن است؛ از طریق آن، گونه‌های غیربومی و مهاجم وارد دریا شوند و شرایط بقا را برای گونه‌های بومی از بین ببرند یا با رقابت بر سر مکان زیست و تغذیه بر گونه‌های بومی غالب شوند؛ همچنین این آب‌ها می‌توانند؛ حاوی میکروارگانیسم‌های غیربومی نیز باشند که باعث ایجاد آلودگی‌های میکروبی و غیره شده که مرگ و میر آبزیان را در پی خواهد داشت.
از طرفی قاچاقچیان سوخت نیز زمانی که با مرزبانان مواجه می‌شوند؛ سوخت‌هایشان را در آب تخلیه می‌کنند که سبب مرگ و میر آبزیان و آلودگی‌های ساحلی شده و گاهی هم مانند آنچه در جنگل‌های حرا رخ داد، رسیدن گازوییل به ساحل باعث تخریب و از بین رفتن زیستگاه‌های حساس می‌شود.»
وی توضیح داد: مساله دیگر بحث گرمایش آب‌هاست که سبب می‌شود؛ ماهی‌ها و زیستگاه‌های ساحلی حساس و شکننده در شرایط استرسی قرار بگیرند که این امر بر تخم‌ریزی و دوران لاروی آنها تأثیر منفی می‌گذارد.
وی با بیان اینکه لایروبی‌ها نیز از جمله مواردی هستند که حیات ماهی‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند، افزود: تورهای صیادی به جای مانده هم مشکلاتی برای تنوع زیستی دریایی به وجود می‌آورد و نه تنها ماهی‌ها بلکه حیات لاک‌پشت‌ها و پستانداران دریایی را نیز به خطر می‌اندازند.
سدها، راه را بر ماهی‌ها می‌بندند
میر شکار همچنین در ارتباط با تهدیداتی که در دریای خزر برای حیات ماهی‌ها وجود دارد، گفت:«مناطقی که برای تخم‌ریزی ماهیان باید آزاد باشد، به دلیل وجود صیادان غیرمجاز در مصب رودخانه‌ها مسدود شده و مولدین در برخی مناطق مستعد، صید شده که این مسئله باعث کاهش هم‌آوری و سقوط ذخایر آبزیان می‌شود؛ همچنین از دیگر مشکلات ساخت سدها و موانعی است که در رودخانه‌ها در مسیر تخم‌ریزی ماهیان احداث می‌شود، که به ماهی اجازه نمی‌دهد، برای تخم‌ریزی به بالادست رودخانه برسند که در این زمینه سازمان شیلات، پیش‌بینی‌هایی را برای راه عبور ماهی‌ها در برخی نقاط کرده است و تداوم و گسترش فعالیت‌های زیست محیطی به منظور تحقق اهداف توسعه پایدار سواحل و دریاها نیاز به همکاری‌های همه‌جانبه ارگان‌های ذیربط با سازمان حفاظت محیط زیست دارد.
بحث دیگر فاضلاب‌ها و آلودگی‌های میکروبی است که وارد دریای خزر می‌شود و شرایط را برای ماهی‌ها بسیار دشوار می‌کند. وجود گونه‌های غیربومی و افزایش تلاش صیادی در سال‌های گذشته نیز از جمله دیگر مشکلات در حوزه دریای خزر است که خوشبختانه افزایش تلاش صیادی در حال حاضر تا حدودی مدیریت شده، ولی پدیده صید قاچاق می‌بایست با همکاری ارگان‌های نظامی و انتظامی مدیریت شود»
جای خالی طرحی ملی برای حفاظت از ماهی‌ها
وی در پاسخ به اینکه آیا طرح ملی برای حفاظت از ماهی‌ها در کشور وجود دارد یا خیر، افزود: ما با همکاری سازمان شیلات اقداماتی در دست اجرا داریم که البته وظیفه حفظ ذخایر ماهیان شیلاتی برعهده سازمان شیلات ایران است که در صدد هستیم با همکاری و هماهنگی بیشتر مشکلات پیش آمده را مرتفع کنیم. در بخش حفاظت، احیا و بازسازی زیستگاه‌های حساس مانند زیستگاه‌های آبسنگ‌های مرجانی و جنگل‌های حرا طرح‌های را در حال اجرا داریم که با توجه به استرس‌هایی که در پهنه‌های آبی وجود دارد، بتوانیم ضمن حفظ تنوع زیستی به تداوم بقا در دریاها با همراهی سازمان‌های مردم نهاد کمک کنیم.