طرح انضباط شهری پایه خانه‌های تاریخی تهران را می‌لرزاند
خانه قجری کاظمی‌ها، خانه فخرالملوک نوه میرزا محمود وزیر، اولین بانک ایران، حمام نواب، خانه معتمدالسلطنه، قدیمی‌ترین چناری که تا به حال پا بر جاست، مدرسه معمارباشی که میرزا کوچک خان در آن درس می‌خوانده و... همه آثاری هستند که به بافت تاریخی تهران در منطقه 12 تعلق دارند. منطقه‌ای که اکنون با اجرای طرح انضباط شهری قرار است؛ تغییرات بسیاری کند، از جمله آنکه گفته می‌شود 64 خانه در این منطقه به دلیل ساماندهی خانه‌های مجردی و کارگری قرار است که تخریب شوند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، کودک در زمین‌های بایر می‌دود، در حالی که مادر و پدرش در گوشه‌ای از این زمین‌ها چنباتمه زده‌اند.
این زمین‌ها جای خالی خانه‌های تاریخی محله اودلاجان تهران است، که ده سال پیش به بهانه پاکسازی منطقه از معتادان و در طرح «خانه‌های بی‌سرنگ» تخریب شده‌اند.
حالا پس از مدت‌ها این زمین‌های رهاشده به «ویرانه‌های با سرنگ» تبدیل شده‌اند و تنها تاثیر چشمگیر آن از بین رفتن 6 هکتار از بافت تاریخی تهران بوده است.
10 سال پیش محمد باقر قالیباف در سمت فرماندهی نیروی انتظامی و محمود احمدی نژاد در سمت شهردار تهران این طرح را علی‌رغم مخالفت‌های شدید مسئولان و فعالان میراث فرهنگی کشور انجام دادند و اکنون فرمانده اسبق نیروی انتظامی و شهردار کنونی تهران کمر همت بسته است تا اقدام 10 سال پیش‌شان را تحت عنوان «طرح انضباط اجتماعی» تکمیل کند.
این بار اما صحبت از ساماندهی خانه‌های مجردی و کارگری کل منطقه 12 (و نه تنها محله اودلاجان) و تخریب 64 خانه در بافت تاریخی تهران است.
خانه‌های مجردی که به سختی می‌توان وجود آنها را در یکی از سنتی‌ترین محله‌های تهران باور کرد و مشخص نیست که تخریب آنها چگونه می‌تواند؛ ساماندهی بر زندگی این مجردان و یا کارگران باشد، شاید قرار است؛ 10 سال دیگر نیز این کارگران و مجردان، مانند همان معتادان در گوشه ویران‌شده خانه‌هایشان چنباتمه بزنند و به سرستون‌ها و گچ‌بری‌های باقی‌مانده از این خانه‌های تاریخی نگاه کنند.
شورای شهر از جزییات طرح بی‌اطلاع است
«طرح انضباط اجتماعی در منطقه 12 قرار است که این قسمت از شهر را برای مردم در ساعات مختلف شبانه‌روز امن نگه دارد، بر اساس آن گفته می‌شود که تلاش خواهد شد؛ معتادان و آسیب‌دیدگان آن به صورت پایدار و در همان محله درمان و توانمند شوند و قرار است؛ خانه‌های تاریخی قابل احیا نیز، احیا شوند.»
این صحبت‌های محمد حقانی، نماینده مردم تهران است که به نقل از مجری پروژه بیان می‌کند، اما این را نیز اضافه می‌کند که هیچ طرح مکتوبی از جزییات این پروژه به او نداده‌اند تا دقیق و مستند این صحبت‌ها را پیگیری کند و جواب سوالات خبرنگاران در ارتباط با اینکه اقدام شهرداری در گذشته مخالف آنچه ذکر شده، بوده است، ورود به این طرح بدون اجازه سازمان میراث فرهنگی تخلف محسوب می‌شود؟ و این نگرانی که در روزهای تعطیل ماه رمضان تخریب‌هایی صورت بگیرد را به پس از بررسی‌های بیشتر موکول می کند.
وی ادامه می‌دهد: من با اداره کل میراث فرهنگی تهران نیز صحبت کرده‌ام، متاسفانه شهرداری در هیچ یک از جلسات مربوط به این طرح از این اداره کل دعوت نکرده و آنها را در جریان این طرح قرار نداده است، بنابراین نگرانی‌هایی در این زمینه وجود دارد.
وی با اشاره به اینکه این طرح یک پروژه‌ای است که باید میان دستگاهی و با کمک بخش‌هایی همچون میراث فرهنگی، بهزیستی، کمیته امداد و... صورت بگیرد، می‌گوید: البته میراث فرهنگی بودجه لازم برای حفاظت از خانه‌های تاریخی این منطقه را ندارد، اما شهرداری می‌تواند به این نهاد در این زمینه کمک کند. نقش میراث فرهنگی نیز نباید به گونه‌ای باشد که تنها یک نظر کارشناسی بدهد و برود، بلکه باید تا پایان کار حضور داشته باشد.
باید از انجام هرگونه اقدام ضربتی جلوگیری شود
حقانی به زمین‌هایی که در گذشته تخریب شده و به حال خود رها شده‌اند اشاره و می‌افزاید: گاهی ما عمل می‌کنیم و بعد به آن فکر می‌کنیم. هرچند برخی از این زمین‌ها به بوستان تبدیل شد، اما بخش اعظم دیگر به حال خود رها شده‌اند. به هر حال من این تاکید را دارم که پیش از اجرا، مطالعات کامل و پیوست های لازم این طرح باید مشخص باشد و از انجام هر کار ضربتی باید جلوگیری شود.
وی در پایان نیز هشدار می‌دهد؛ امیدوارم در پس چنین طرح‌هایی انگیزه کسب سود و مسائل اقتصادی نباشد.
علاج انضباط شهری در خارج از بافت تاریخی است
راه‌حل ایجاد انضباط شهری چیست؟ این سوالی است که پس از اظهارات شهرداری در مورد ساماندهی خانه‌های این منطقه به ذهن می‌رسد، آیا از بین بردن چند خانه می‌تواند یک منطقه را که علاوه بر بافت‌های به قول شهرداری فرسوده، دارای ساخت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است، از آسیب‌های اجتماعی پاک کند؟
یک باستان شناس که مطالعات گسترده‌ای در مورد بافت تاریخی تهران داشته است، در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اشاره می‌کند که ایجاد انضباط شهری در تخریب بافت تاریخی نیست و باید در سیاست‌های کلان ملی به دنبال آن گشت.
اسکندر مختاری توضیح می‌دهد: «سیاست‌های کلان توسعه ملی است که باعث می‌شود؛ مناطق مرکزی شهرها متراکم شوند و تجارت جای سکونت را بگیرد. اگر بخواهیم مرکز تاریخی تهران را معالجه کنیم، باید جلو گسترش تجارت را در این منطقه بگیریم و سکونت را به آنها برگردانیم. حذف خانه‌ها از مرکز تاریخی تهران حذف سکونت در آن منطقه است مانند این است که بخشی از بدن یک فرد مجروح شده باشد و شما آن بخش را حذف کنید.
ما بارها نظر کارشناسی خود را اعلام کردیم که اولا انضباط اجتماعی یکی از ضروریات شهر است و در مرکز تاریخی یکی از موضوعات حیاتی برای احیای بافت تاریخی است، اما روش‌های مختلفی برای انضباط اجتماعی وجود دارد که این روش‌ها در مقیاس‌های مختلفی باید بررسی شوند»
جراحت دیگری بر تن این بافت تاریخی اضافه نکنید
مختاری با بیان اینکه این مساله یک برخورد انفعالی با بافت تاریخی شهر است، می‌افزاید: «در مورد بافت تاریخی تهران این گونه اقدامات در گذشته نیز اعمال شده است و نشان می‌دهد که پاسخگو نیست و حتی بیماری را تشدید می‌کند. بیماری بافت تاریخی برگرداندن زندگی شبانه به بافت تاریخی‌ست که مساله ای بسیار پیچیده است و باید در سیاست‌های بلند مدت برای آن فکری کرد و در کوتاه‌مدت باید تن به بهسازی بافت تاریخی داد.
باید به روشنایی معابر این محله توجه کرد، باید بافت اجتماعی آن را در نظر گرفت و به جای کارگاه‌های تولیدی و مراکز تجاری، باید مراکز خدماتی و فرهنگی را به این محله آورد.
کارشناسان در مورد این بافت بارها مسئولان را نسبت به اقداماتی که به یکباره منجر به محو و پاکسازی دانه‌های تاریخی می‌شوند، بر حذر داشته و هشدار داده‌اند.»
این باستان‌شناس به زمین‌های به جای مانده از خانه‌های ویران شده ده ساله پیش اشاره می‌کند و با خاطری مکدر از فروریختن خانه تاریخی تهران که هویت این شهر بوده‌اند، می‌گوید: تا مادامی که برای بخش تخریب شده و اراضی بدون کاربری هیچ فکری نکرده‌اند بهتر است؛ جراحت دیگری به این جراحت‌ها اضافه نکنند.
محمدمیرشکرایی مردم‌شناس برجسته کشور نیز در این باره به ایلنا می‌گوید: برای مبارزه با آن چیزی که آسیب اجتماعی نام برده می‌شوند؛ نیاز به تخریب نیست، نیاز به مطالعه اجتماعی است تا بفهمیم، چرا این اتفاق افتاده، من فکر نمی‌کنم با تخریب جایی بتوان پدیده‌های منفی اجتماعی را رفع کرد.
هزاران سوال بی‌جواب
اظهارنظر کارشناسان در مورد چگونگی اجرای انضباط شهری در یک بافت تاریخی کاملا روشن است، اما آنچه نامشخص مانده، پاسخ هزاران سوالی است که برای هر شهروندی پیش می‌آید. چرا شهرداری در پشت درهای بسته، طرح انظباط اجتماعی را تدوین می‌کند؟ چرا هیچ طرح دقیق و مکتوبی از این پروژه به شهروندان، رسانه‌ها و حتی اعضای شورای شهر ارائه نشده است؟ چرا اجازه نداده‌اند که اداره کل میراث فرهنگی از ابتدا در جریان این طرح باشد؟ چرا معنی ساماندهی، بافت فرسوده و خانه تاریخی در این طرح به وضوح مشخص نشده است؟ وضعیت مالکیت زمین‌های تخریب شده این منطقه که گفته می شود؛ واگذار شده، چرا برای مردم شفاف نمی‌شود؟ چرا شهرداری تنها اظهار کرده که تخریبی در اودلاجان صورت نمی‌گیرد و به دیگر بخش‌های منطقه 12 اشاره نکرده است؟ و هزاران چرای دیگر که نگرانی‌های بسیاری را در پی خود دارد.
گزارش: آیسان زرفام