وزیر آموزش و پرورش:
برگزاری آزمون سنجش ملی برای پایههای ششم و نهم در سال جاری/ مدرک دیپلم جز برای ورود به دانشگاه کاربرد دیگری ندارد
وزیر آموزش و پرروش از برگزاری آزمون سنجش ملی امسال برای دانشآموزان پایه ششم و نُهم خبر داد.
به گزارش ایلنا به نقل از روابط عمومی شبکه آموزش سیما، وزیر آموزش و پرورش گفت: تحول در برنامه درسی آغاز شده اما این تحول باید برنامهریزیشده و حسابشده باشد و در کشوری که مجموع دانشآموزان آن از جمعیت بسیاری از کشورها زیاد است، تحول باید با پختگی پیش برود.
رضامراد صحرایی در برنامه زنده «پرسشگر» شبکه آموزش سیما اظهار کرد: سال تحصیلی را با شعار محوری «مدرسه قوی، ایران قوی» آغاز کردیم و اتفاقات زیادی بعد از این شعار افتاد. گفتمانی شکل میگیرد تا به مدرسه برگردیم که مطالبه رهبر معظم انقلاب اسلامی بود. ایشان فرمودند: «اگر ۲۰ سال قبل، کارهایی در مدرسه میکردیم، امروز با مشکلات موجود مواجه نبودیم.
وی خاطرنشان کرد: گفتمان «مدرسه قوی، ایران قوی» یک گفتمان کنشگرانه، پیشگیرانه و پیشبینانه است. یعنی به جای آنکه در اندیشه رفع بیکاری از فارغالتحصیلان دانشگاهی باشیم، دانشآموز را بهگونهای باید تربیت کنیم که بیکار نماند و به جای آنکه در نگرانی حاشیهنشینی و آسیبهای اجتماعی باشیم، دانشآموزان را بهگونهای بار بیاوریم که اساسا دچار آسیب اجتماعی نشوند. راز قوی شدن مدرسه، داشتن برنامه آموزشی قوی است که چند مولفه دارد. معلم، کتاب، فضای مدرسه و مسائل دیگر از ارکان و مولفههای آموزش قوی هستند.
آموزشوپرورش امسال ۱۵۳.۵ میلیون جلد کتاب درسی چاپ و در اختیار مردم قرار داده است وزیر آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی را موتور محرک و قلب نظام آموزشی کشور دانست و گفت: اگر ۱۲ سال پیش که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به تصویب رسید آنطور که باید به سند توجه میشد، اتفاقات خیلی خوبی میافتاد. اولین راهکار سند تحول (راهکار ۱ – ۱) به طراحی برنامه درسی ملی اشاره میکند و راهکار ۲۳ سند نیز برنامه درسی و پژوهش را دربرمیگیرد. یکی از افتخارات سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی این است که امسال ۱۵۳.۵ میلیون جلد کتاب درسی چاپ و در اختیار مردم قرار داده است.
تدوین پیشنویس نقشه راه اجرای سند تحول بنیادین
وی با بیان اینکه پژوهشگاه مطالعات، سرمایهای بینظیر برای آموزش و پرورش است، اظهار کرد: پژوهشهای سریع از جمله غیرحضوری شدن آموزش در آلودگی هوا و… را به این پژوهشگاه میسپاریم. در سند تحول بنیادین چند کار بزرگ را شروع کردهایم. سند کف مدرسه یعنی برای تحقق سند چه کارهای کردهایم و به مرحله اجرا رساندهایم. تدوین پیشنویس نقشه راه اجرای سند تحول بنیادین، یکی از کارهای مهم پژوهشگاه است.
صحرایی در خصوص آزمون سنجش دورهای دانشآموزان خاطرنشان کرد: در برنامه هفتم توسعه، تصویب کردهایم که هر سال ۴ آزمون برگزار کنیم. تاکنون هیچ سنجش ملی از میزان اثرگذاری آموزشها نداشتیم. نظام آموزشی ما ۴ دوره ۳ساله است که در پایان هر دوره باید بدانیم دانشآموز به چه توانایی باید برسد و سپس باید بسنجیم که چقدر به توانمندی مذکور رسیده است. امسال سنجش ملی برای دانشآموزان پایههای ششم و نُهم را دنبال میکنیم که این سنجش، بیشتر سنجش خود ماست که ببینیم نظام آموزشی تا چه میزان در رسیدن به اهداف خود موفق بوده است.
فعالیت ۷۰۰ پژوهشسرای دانشآموزی در کشور
وی با بیان اینکه ۷۰۰ پژوهشسرای دانشآموزی در کشور داریم که یک سرمایه ملی است، افزود: بچهها روزانه طبق مطالعات صورتگرفته بین ۲ تا ۳ ساعت در فضای مجازی هستند. رمزینههایی در کتابهای درسی درج شده که دانشآموزان هنگام حضور در فضای مجازی میتوانند این رمزینهها را باز کنند.
هوش مصنوعی در دستورکار آموزش و پرورش
صحرایی با تاکید بر اینکه کتاب اساسا راهنماست و همه چیز در کتاب درسی نیست، ادامه داد: بچهها باید یاد بگیرند و این رمزینهها را اسکن کنند که به یادگیری بیشتر آنها کمک میکند و تمام اینها در راستای عدالت آموزشی است. ضمن اینکه سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی و مرکز مطالعات آموزش و پرورش در مورد هوش مصنوعی هم کار میکنند.
وزیر آموزش و پرورش گفت: الان مدرک دیپلمی که دانشآموزان میگیرند، جز اینکه مدرکی برای ورود به دانشگاه است، کاربرد دیگری ندارد. بنابراین تمام حرفها در مورد مهارتآموزی و تحول در کتابهای درسی، درست است و پیدا کردن راهکاری که حاصل جمع موضوعات مذکور باشد در دستورکار است.
وی درباره نظرات مختلف مردم درخصوص تغییر و تحول کتب درسی تصریح کرد: یکی از شیوههای گفتمانی بنده با همکاران این است که همواره سعی میکنم زبان مردم باشم تا دغدغه آنها را بشنویم و واکنش نشان دهیم و به مردم بگوییم که میدانیم از ما چه میخواهید. مجموع دانشآموزان ما از جمعیت خیلی از کشورهای جهان زیاد است. تغییر در نظامی که کل اینها را میخواهد پوشش دهد باید بسیار برنامهریزیشده و حسابشده باشد.
ضرورت تغییر در برنامه درسی
صحرایی با بیان اینکه برنامه مطلقا باز در هیچ کجای دنیا نداریم، خاطرنشان کرد: اگر یک درصد از انعطاف را شروع کنیم، بسیاری از تغییرات اتفاق میافتد. دولت سیزدهم اهتمام به تغییر حسابشده دارد. تغییر و تحول درسی به تغییر در کتابها تقلیل یافته در حالی که تغییر در واقع در برنامه درسی است.
وی با اشاره به آغاز اجرای برنامه روز بدون کیف در مدارس و قدردانی از اجرای این برنامه گفت: به معلمان عرض میکنم که کتابها اسباب شما هستند نه ارباب شما؛ معلم خوب از کتاب به عنوان ابزار کار استفاده میکند اما خیلی از معلمان در اثرعدم بهروزآوری خود، تبدیل به بنده کتاب میشوند. معلمان باید بدانند مبتنی بر چیزی که بچهها به آن باید برسند، انعطاف دارید. اگر بچهها را در کار درگیر کنیم آن را به یاد خواهند داشت اما اگر درگیر کتاب کنیم، هیچ چیزی یاد نخواهند گرفت.
صحرایی در خصوص سنجش پایان هر دوره تحصیلی ابراز کرد: این طرحی است تا بدانیم که بچهها در پایان هر دوره آموزشی به چه رسیدهاند. آخر کار را باید به معلمان نشان داده و سپس کتاب را در اختیارش قرار دهیم. معلمان کتاب را تکمیل میکنند.
وی خطاب به دستاندرکاران نظام حکمرانی کشور بهویژه قانونگذاری و بودجه بیان کرد: وقتی ۳۰۰ هزار معلم را وارد آموزش و پرورش کردیم که دورهای ندیده بودند، امروز این مشکلات را میبینیم. معلم اگر آماده ایفای نقش نباشد، بهترین کتاب دنیا را هم بدهیم، کاری از درستش برنمیآید اما اگر آماده ایفای نقش باشد، بدون کتاب هم به نتیجه مورد نظر میرسد.
صحرایی با بیان اینکه این تغییر تدریجی است، خاطرنشان کرد: سرعت تغییر در ابتدا کُند است اما مهم این است که تحول را پذیرفتهایم.
دانشآموزان متقاضی رشته روزنامهنگاری هستند
صحرایی با بیان اینکه ۲۰۰ رشته در آموزش فنیوحرفهای دایر کردهایم و هنرستانهای جوار صنعت تاسیس شده است، افزود: هر کجا از ما رشته میخواهند به سرعت ایجاد میکنیم. برای مثال؛ رشته روزنامهنگاری را میخواهند و اشکالی هم ندارد چرا که دانشآموزان علاقهمند به این رشته و متقاضی آن هستند. مثلا؛ ۶۵۰۰ دانشآموزخبرنگار در خبرگزاری پانا داریم که علاقهمند به این حرفه هستند. مهم این است که در مسیر تحول قرار گرفته و آن را شروع کردهایم اما تحول با پختگی باید پیش برود.
وزیر آموزش و پرورش در بخش دیگری از سخنان خود گفت: پُر از غصه میشوم وقتی میبینم که بچه روستایی تا پنجم ابتدایی درس میخواند و در ادامه از تحصیل بازمیماند. اگر تغذیه خوب به دانشآموزان نرسد و امکان و ظرفیت انتقال دانشآموزان چند روستا به یک روستای دیگری فراهم نباشد، همه اینها دغدغه هستند.
وی تاکید کرد: همه باید متحول شویم تا نظام آموزش و پرورش متحول شود. دستگاههایی که برای آینده کشور برنامهریزی میکنند باید بدانند هر چه لازم است برای شکوفاکردن استعدادها باید در اختیار آموزش و پرورش قرار دهند.
باید آموزش و پرورش به اولویت اول کشور تبدیل شود
صحرایی با تاکید بر اینکه باید اولویتبندی کنیم و آموزش و پرورش به اولویت اول کشور تبدیل شود، افزود: این قصه پُرغصه هر روز ماست که بگوییم مدرسه، جایی است که کشور از آنجا باید ساخته شود و برای این دقیقهای فروگذار نخواهیم کرد با تمام توان ادامه خواهیم داد.
وزیر آموزش و پرورش گفت: برای رئیسجمهوری نیز دغدغه در همین سطح است و وقتی مشکلات را به ایشان میگویم، بیش از من و پیش از من به دنبال تحقق موضوع است اما تحول باید اتفاق بیفتد.
وی افزود: تحول یعنی سخن شهید آوینی که گفت «کسانی که عامل تحول هستند اگر در فضای دوران خود باشند، تحول اتفاق نمیافتد» و تحول یعنی سخن شهید طهرانیمقدم که گفت «فقط انسانهای ضعیف به اندازه اعتبارات خود کار میکنند.» و البته مجلس شورای اسلامی و سازمانهای برنامه و بودجه و اداری و استخدامی نیز باید به تحول در آموزش و پرورش توجه داشته باشند. مدرسه یک کابینه است که همه اجزا باید باشند که خوب کار کند. سرایدار که بیش از ۲۰ سال جذب نکردهایم و متصدی آزمایشگاه و… نیز هر کدام از ارکان تربیت هستند که همه باید با هم باشند که بتوانند اهداف مدرسه را پیش ببرند.
سند تحول بنیادین میثاق ملی است
صحرایی تصریح کرد: مدرسه، نقطه اتکای ملت و دولت و کانون تربیت محله است. مدرسهای که سند تحول بنیادین میخواهد توسط آموزش و پرورش ساخته نمیشود بلکه توسط دولت و مجلس ساخته میشود و اگر مدرسه تراز سند تحول ساخته شود، دیگر نیازی به کمپ ترک اعتیاد و مقابله با آسیبهای اجتماعی نداریم و هر چه برای ساختن مدرسه تراز سند تحول کم بگذاریم در مقابله با آسیبهای اجتماعی باید هزینه کنیم.
وی افزود: سند تحول بنیادین میثاق ملی است و برای همه دستگاهها و نهادها تکلیف دارد و وظیفه آموزش و پرورش، نهادینه کردن آن است. تمام دستگاهها تکلیف دارند و باید بدانند هر چه برای اجرای سند تحول بنیادین، کار کنند به همان میزان در آینده ایران برنامهریزی کردهاند.
حذفکردن موضوعات کتاب درسی راهحل خروج از حافظهمحوری نیست
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی با بیان اینکه آموزش ما به غلط، کتابمحور شده است، تاکید کرد که مساله پیچیده را نباید حذف کنیم بلکه باید ساده کنیم.
حجتالاسلام علی لطیفی رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی نیز در برنامه زنده «پرسشگر» شبکه آموزش سیما اظهار کرد: سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی در سال ۱۳۵۵ با اسم «سازمان پژوهش و نوسازی آموزشی» تاسیس و ماموریت اصلی سازمان این بوده که برای برنامههای تحولی در آموزش و پرورش، فکر و کار اساسی کند که تالیف کتب درسی در اختیارش قرار داده شد.
وی با اشاره به ماموریتهای جدی سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی خاطرنشان کرد: ماموریت اول، تدوین و متناسبسازی برنامه درسی نظام آموزش و پرورش است. به طور کامل باید بدانیم کجا میخواهیم برویم و چه ساختار و ابزاری باید در اختیار ما قرار گیرد. ماموریت دوم، تدوین و چاپسپاری کتابهای درسی است. ماموریت سوم، ساماندهی مواد و منابع آموزشی است که میتواند بهعنوان کمک آموزشی از آن استفاده شود که یکی از نکات مهم در تحقق برنامه درسی این است که مواد و محصولات و منابع دیگری غیر از کتاب هم داریم. ۹ هزار رمزینه متصل به کتابهای درسی داریم که محتوای صوتی، تصویری و… هستند که خیلی از آنها هم تولید خود سازمان نیستند. همچنین بخشی از مطالعات و پژوهش هم در سازمان در کنار این کارها انجام میشود.
حجتالاسلام لطیفی با اشاره به راهاندازی سامانه nazar. roshd. ir از سال گذشته برای دریافت نظرات دانشآموزان، همکاران و اولیا درخصوص کتابهای درسی افزود: تکتک کتابهای درسی به تفکیک فصلها در این سامانه گذاشته شده که دانشآموزان، همکاران و اولیا با ورود به سامانه، نظرات و پیشنهادات خود را ارائه میدهند. حجم نظرات به میزانی نیست که به تکتک آنها بتوانیم پاسخ دهیم اما بهصورت موردی برای پیشنهاداتی که نیاز به تکمیل موضوع دارد، تماس گرفته میشود.
وی با بیان اینکه این نظرات و پیشنهادات را در ۲ سطح پردازش میکنیم، ادامه داد: یک سطح ناظر به نظراتی است که ملاحظاتی گفتهاند که در فضای فعلی قابل رفع است. بعضی نظرات و پبشنهادات نیز به سلیقههای شخصی برمیگردد اما مواردی هم بوده که نکاتی که ارائه دادهاند، اِعمال شده و کتاب را روی آن نظر برمیگردانیم و به چاپسپاری نمیدهیم.
حجتالاسلام لطیفی اضافه کرد: یک سطح دیگر از نظراتی که دریافت میکنیم، تحلیلهای کلان است که ناظر به یک کتاب خاص میبینیم که تعداد قابل توجهی از مخاطبان ملاحظهای نسبت به ساختار کتاب دارند که باعث میشود ساختار آن و جدول عناوین دروس، مورد توجه قرار گیرد که این جنس از نظرات خیلی مهم هستند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی با اشاره به نظرات مردمی که به برنامه پرسشگر ارائه شده بود، گفت: بخشی از این مسائل در خصوص حذف حفظیات درسی، مربوط به امروز و دیروز نیست که آدم نباید حفظی باشد بلکه مساله تاریخی و سابقهدار است. فرهنگ حفظی و حفظ کردن وقتی در آموزش و پرورش جاری میشود، تغییر آن فقط با تغییر متن کتاب نیست.
وی با بیان اینکه مساله پیچیده را نباید حذف کنیم بلکه باید ساده کنیم، اظهار کرد: این یک فرهنگ جاری است و صرفا با تغییر کتاب درسی، اتفاق اساسی نمیافتد. آموزش ما به غلط، کتابمحور شده اما کسی که میخواهد آن را تدریس کند اگر نقشه پشت کتاب را نداند، نمیتواند تدریس کند. بخشی از درس، مقدمه و ورودی است و اگر نداند نمیتواند تدریس کند. برای تغییر این فرهنگ، اتفاقاتی از جنس افزایش اختیارات معلمان نیاز است. ضمن اینکه تبدیل شدن کتاب کارآفرینی به کتاب حفظی به دلیلعدم یا ناکافی بودن آموزشهای معلم است.
حجتالاسلام لطیفی با بیان اینکه کتابهای تحولی را از دهه ۹۰ به بعد وارد آموزش و پرورش کردیم که کتابهای خوبی بودند، تصریح کرد: چالش اصلی نظام آموزش و پرورش این بود که ذهنیت اجرا و تدریس با محتوا هماهنگ نشد. الان بهصورت کلی در سازمان طراحی کردیم که مبتنی بر تجربه ۲ دهه گذشته سازمان بود و سعی کردیم به برنامه درسی و محتوا از منظر مدرسه نگاه کنیم که اگر بخواهد اتفاق تحولی در مدرسه بیفتد، سازمان چه کار باید کند.
وی با بیان اینکه احساس میکنیم سازمان در ۳ مرحله باید تمرکز کند، خاطرنشان کرد: با مدرسه در افق مدرسه باید صحبت کنیم. باید ذهنیت تعداد قابل توجهی از معلمان را از کتابمحوری به برنامهمحوری ببریم و کار دوم اینکه دست مدرسه را از مواد و منابع آموزشی متنوع پر کنیم که بستههای تربیت و یادگیری نام دارد و لزوما هم نباید خودمان تولید کنیم کما اینکه الان هم تولیدکنندههای متنوع وجود دارند که تولیدات آنها به تقویت یادگیری دانشآموزان کمک میکند. کار سوم اینکه پشتیبانی علمی و تخصصی به مدرسه ارائه کنیم که بخشی از برنامه درسی در اختیار خودش قرار گیرد.
حجتالاسلام لطیفی با بیان اینکه متاسفانه به دلایل مختلف این اتفاق نیفتاده است، افزود: ۲ دلیل عمده آن این است که اولاً زمان محدود بوده و دیگریعدم توان کافی در مناطق و مدارس بوده است. در اصلاحات دهه ۹۰ حجم خیلی از کتابها را کاهش دادیم اما بخشی از محتوا را طبق راهکار ۵ – ۵ سند تحول بنیادین باید به مدرسه واگذار کنیم.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی گفت: چند وقتی است که چهارچوب شایستگیها را برنامهریزی کردهایم که هدفش آماده کردن دانشآموزان برای زندگی عمومی است که برنامه درسی بر اساس این شایستگیها طراحی میشود. بازطراحی عناوین دروس در برنامه است و نه نگاه موضوعمحور بلکه نگاه قابل توجه ناظر به نگاه شایستگی پایه است. متناسب با این اقدامات در مورد متوسطه دوم طراحی در حال انجام هستیم که همیشه حق انتخاب بیشتر باشند.
وی افزود: الان در حال تدوین استانداردهایی هستیم که آن بخش از استانداردهایی که مجموعههای دیگر میتوانند، تولید داشته باشند. تغییر برنامه درسی باید از ابتدای یک مقطع شروع شود و برنامه باید متناسب با آن تغییر یابد. یک نقطه آغاز برای اول ابتدایی دادیم و برای متوسطه نیز هم متوسطه اول و هم دوم امکان این تغییر وجود خواهد داشت.
وی در خصوص در دسترس نبودن برخی رمزینهها ابراز کرد: مشکلاتی در زیرساختها داریم که امیدواریم در اولین فرصت هم زیرساختها را بتوانیم حل کنیم و هم رمزینههایی که باز نمیشوند را برداریم که شرمنده دانشآموزان نشویم.
سیستم آموزشی از موضوعمحوری باید به سمت شایستگیمحوری برود
علی محبی، رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش نیز در این برنامه با اشاره به اهمیت پژوهش گفت: حضرت علی (ع) میفرماید: «هر تلاشی بدون تحقیق فایده ندارد.» و ایشان در جای دیگری میفرماید: «هیچ عملی مثل پژوهش نیست.» همچنین رهبر معظم انقلاب میفرمایند: «پژوهش و تحقیق در نظامهای آموزشی دنیا رکن اساسی و ضامن بقای آن است و ملاک رشد آن نظام است.»
وی با بیان اینکه پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در سال ۱۳۸۳ با ادغام پژوهشکدههای سازمانی شکل گرفت، اظهار کرد: این پژوهشگاه ۳ ماموریت کلان و اساسی دارد. یکی؛ توسعه فرهنگ پژوهش که سند تحول بنیادین خیلی به آن تاکید دارد. دوم، شناسایی و ارائه راهحل علمی برای مسائل نظام تعلیم و تربیت و سوم، تصمیمسازی برای مدیران عالی و میانی آموزش و پرورش است.
محبی خاطرنشان کرد: اولین کاری که سال گذشته انجام دادیم، بلافاصله یک سند راهبردی جامع و کامل مبتنی بر سند تحول بنیادین برای پژوهشگاه نوشتیم که بر اساس آن چشماندازی تدوین کردیم که راهبردهای قابل سنجش و شفاف دارد. بعد از آن سراغ مسائل نظام تعلیم و تربیت رفتیم و با برگزاری کارگاههای مختلف تا سطح مدیران مدارس، نظام مسائل را مشخص کردیم و ۱۰ مساله آموزش و پرورش را احصا و شروع به کار پژوهشی بر روی آنها کردیم.
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش با اشاره به برخی موارد احصاشده افزود: بازطراحی ساختار آموزش و پرورش، مدرسه تراز سند تحول و مولفههای آن، تدوین نقشه راه اجرای سند تحول که این نقشه راه بعد از ابلاغ در اواخر خرداد امسال شروع و پیشنویس آن آماده و جهت تصویب تحویل شورای عالی آموزش و پرورش شده است، آسیبشناسی و بررسی میدانی رتبهبندی که پیشنویس آییننامه و شیوهنامه جدید آن آماده شده و سنجش ملی دورههای مختلف تحصیلی که آماده شده از جمله این موارد هستند.
وی گفت: شاهبیت و علت اصلی تمام مشکلات مربوط به حافظهمحوری ناشی از این است که در دنیا کتاب محتوا و برنامه به سمت شایستگیمحوری رفته اما در ایران موضوعمحوری است. شایستگیمحوری یعنی اینکه شایستگیها به نام خودمدیریتی، تفکر، خلاقیت، سواد مالی و سواد دیجیتالی بهصورت کامل شایستگیهایی که برای زندگی اجتماعی یک دانشآموز لازم است، همه موضوعات درسی خادم آن میشوند اما ما برعکس هستیم و جایی را هم که دست میزنیم، همه به آن اعتراض میکنند اما نمیگویند که آن موضوع کدام شایستگی مورد نیاز را برطرف میکند.
وی خاطرنشان کرد: از اول مهر سال بعد قرار است برای پایه اول ابتدایی بر مبنای طرحوارهای که دارد، تحولات اتفاق بیفتد. الگوی مدرسه تراز سند تحول آماده شده و قرار است در ۳ مرحله، راه رسیدن به این نوع مدرسه را بنویسیم. این الگو ۵ بُعد و ۴۵ شاخص دارد که ۴ تا به برنامه درسی و کتاب برمیگردد. بنابراین تمام ابعاد بُعد مدیریت و پاسخگو بودن مدرسه و معلم و همیاران معلم مانند والدین و مربیان پرورشی هم موثر هستند. در بُعد فرهنگ، جوّ و فضاهای فیزیکی و فرهنگی نیز مهم است.
محبی تصریح کرد: اگر بخواهیم به مدرسه قوی برسیم باید تمام ابعاد را در نظر بگیریم. اول اینکه دانشآموزی که فارغالتحصیل میشود چه ویژگیهایی باید داشته باشد و دوم، مدرسه تراز چه شاخصههایی دارد و مدرسه در خصوص خانواده و جامعه محلی اگر همراستا نباشد، موفق نخواهد بود.