در گفت‌وگو با ایلنا مطرح شد:
انتقاد از عدم نوسازی ناوگان حملونقل عمومی تهران در مهلت ۵ ساله قانون هوای پاک/ مسأله اسقاط خودروهای فرسوده باید از بلاتکلیفی خارج شود
معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران، کمبود و فرسودگی ناوگان حملونقل عمومی پایتخت را به عنوان یکی از مهمترین دلایل اجرا نشدن قانون هوای پاک برشمرد و گفت: چند سالی است که برنامه از رده خارج کردن خودروهایی که در سن فرسودگی قرار دارند، راکد مانده و باید مسأله اسقاط خودروهای فرسوده از بلاتکلیفی امروز خارج شود.
به گزارش خبرنگار ایلنا، 29 دی در تقویم رسمی کشورمان به عنوان «روز ملی هوای پاک» به ثبت رسیده است و هفته جاری به عنوان «هفته هوای پاک» گرامی داشته می شود. امسال اما در حالی به هفته هوای پاک رسیده ایم که چند روزی است به دلیل بارش برف و باران، شاهد کاهش شدت آلودگی هوا در تهران و دیگر کلانشهرهای کشور هستیم، اما به جز این چند روز، در بسیاری از روزهای پاییز و زمستان امسال، آلودگی هوا پدیده جوی غالب پایتخت بوده است و آمارهای رسمی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران از این حکایت دارد که از ابتدای مهر تا بیست و پنجم دی 1401، هوای پایتخت 61 روز در وضعیت قابل قبول، 37 روز ناسالم برای گروه های حساس، 16 روز ناسالم برای تمام گروه ها و یک روز در وضعیت بسیارناسالم قرار داشت.
در این میان اما در حالی که برخی کارشناسان مازوت سوزی را به عنوان یکی از عوامل اصلی تشدید آلودگی هوا معرفی می‌کنند، مسئولان سازمان محیط زیست تاکید دارند که در هیچ کدام از صنایع بزرگ‌مقیاس و نیروگاه های تهران مازوت مصرف نمی شود و این تردد بیش از حد خودروها، موتورسیلکت‌ها، اتوبوس ها، کامیون ها و وانت‌های فرسوده یا نزدیک به سن فرسودگی در سطح شهر است که باعث آلودگی هوای تهران شده و شرایط جوی امسال نیز زمینه را برای تشدید پدیده وارونگی دما فراهم کرده و به افزایش روزهای آلوده دامن زده است. با این وجود اما بازهم جای این سوال مطرح است که در حال حاضر سهم منابع متحرک در تولید آلاینده های جوی دقیقا چقدر است و اساسا انگشت اتهام درباره آلودگی هوای تهران را باید به کدام سمت نشانه رفت؟
این سوالات را با زهره عبادتی، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران در میان گذاشتیم و او نیز در پاسخ به خبرنگار ایلنا گفت: آخرین مطالعات سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران که نتایج آن در سال 1400 منتشر شده است، نشان می دهد که منابع متحرک به میزان 59 درصد و منابع ثابت به میزان 41 درصد در انتشار آلاینده pm2.5 (ذرات معلق زیر 2.5 میکرون یا همان دوده) به عنوان شاخص آلودگی هوای تهران نقش دارند. همچنین بررسی گزارشات روزانه ایستگاه های شاخص آلودگی هوا نیز نشان می دهد که عمدتا در مناطقی از شهر که با ترافیک و تردد بیشتر وسایل نقلیه مواجه هستیم، شاخص آلودگی هوا نسبت به سایر مناطق بالاتر است که این مساله نیز نتایج مطالعات مختلف مبنی بر این که منابع متحرک سهم بیشتری را در آلودگی هوای پایتخت دارند، تایید می‌کند.
وی افزود: علاوه بر آنچه در مطالعات سیاهه انتشار و سایر پژوهش های مربوط به آلودگی هوای پایتخت ذکر شده است، بررسی های میدانی نیز نشان می دهد که معمولا هر زمان که ترافیک تهران تشدید می شود و وسایل نقلیه بیشتری در سطح شهر تردد می کنند، شاخص آلودگی هوا نیز بالا می رود و هر زمان که شاهد تردد کمتر منابع متحرک هستیم، شاخص آلودگی هم کاهش پیدا می کند. این در حالی است که در هر دو شرایط، منابع ثابت به اندازه‌ای تقریبا یکسان سوخت فسیلی می‌سوزانند و این مساله ثابت می کند که منابع متحرک نقش اصلی را در آلودگی هوای پایتخت ایفا می کنند.
منابع متحرک چگونه به مهمترین عامل آلودگی هوای تهران تبدیل شده‌اند؟
عبادتی در توضیح بیشتر درباره سهم بیشتر منابع متحرک نسبت به منابع ثابت در آلودگی هوای تهران گفت: با توجه به تعداد بسیار بالای منابع متحرک موجود در سطح شهر تهران، حتی اگر بخش زیادی از این منابع دارای استانداردهای انتشار آلاینده های جوی باشند، بازهم اثرات تجمیعی این منابع باعث افزایش شاخص pm2.5 و در نتیجه تشدید آلودگی هوای تهران می شود. البته نباید از این نکته غافل شد که همین حالا وسایل نقلیه ای در سطح شهر تهران حرکت می کنند که به سن فرسودگی رسیده اند و بعضا شاید گواهی معاینه فنی نیز نداشته باشند؛ بخصوص که چند سالی است برنامه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده راکد مانده و این مساله به افزایش تعداد وسایل نقلیه فرسوده پایتخت دامن زده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران ادامه داد: روزانه میلیون ها تردد در سطح شهر تهران و از خارج از پایتخت به داخل شهر ثبت می شود و این در حالی است که ناوگان حمل و نقل عمومی تهران هم با کمبود مواجه است و هم فرسودگی. همین مساله باعث شده است که بیشتر شهروندان ناچار شوند با وسایل نقلیه شخصی تردد کنند و این اتفاق نیز حاصلی جز انتشار بیشتر ذرات معلق زیر 2.5 میکرون و افزایش شدید آلودگی هوای تهران را به همراه ندارد. بنابراین ما برای کاهش آلودگی هوای تهران چاره ای نداریم جز این که به توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی بخصوص مترو و اتوبوس بپردازیم.
وی در ادامه توضیح داد: آنچه باعث می شود انتشار بیش از حد آلاینده های pm2.5 در ایام سرد سال خود را بیشتر نشان دهد، پدیده وارونگی دماست که به دلیل شرایط توپوگرافی تهران رخ می دهد و باعث می شود ماندگاری آلاینده ها در آسمان در برخی ماه های پاییز و زمستان بیشتر شود، وگرنه ما در بیشتر ایام سال با آلودگی هوای نگران‌کننده‌ای مواجه نیستیم. البته متاسفانه در بهار امسال، پدیده گرد و غبار نیز در برخی روزها باعث آلودگی هوای تهران شد و نگرانی جدیدی را نسبت به آلودگی هوای پایتخت در زمانی غیرمتعارف رقم زد.
تاثیر بالای اتوبوس‌های فرسوده در تشدید آلودگی هوای تهران
عبادتی با بیان این که با به‌روزرسانی سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران، سهم منابع متحرک در تولید آلایندگی افزایش خواهد یافت، عنوان کرد: شرکت کنترل کیفیت هوای تهران قصد دارد در سال آینده اطلاعات سیاهه انتشار آلودگی هوا را به‌روزرسانی کند و اگر این اتفاق رخ دهد، خواهیم دید که سهم منابع متحرک در آلودگی هوای تهران بیش از پیش افزایش خواهد یافت، زیرا در سال های اخیر کنترل های زیادی روی منابع ثابت نیروگاهی، پالایشگاهی و صنعتی انجام شده، ولی با توجه به این که در چند سال گذشته طول عمر وسایل نقلیه در حال تردد در شهر تهران بیشتر شده و برنامه از رده خارج کردن خودروها، موتورسیکلت‌ها و اتوبوس های فرسوده به‌کُندی پیش رفته است، به نظر می رسد که اکنون منابع متحرک بیش از 59 درصدِ ذکرشده در سیاهه انتشار سال 1400 در آلودگی هوای تهران نقش خواهند داشت.
این مقام محیط زیستی استان تهران در ادامه توضیحات خود گفت: مطالعات سیاهه انتشار سال 1400 نشان می دهد که در تقسیم بندی سهم وسایل نقلیه مختلف، خودروهای سواری به میزان 33 درصد، اتوبوس ها به میزان 19 درصد، کامیون ها به میزان 20 درصد، موتورسیکلت ها به میزان 14 درصد و مینی بوس ها به میزان 5 درصد از بار کل سهم منابع متحرک در انتشار ذرات معلق زیر 2.5 میکرون را بر دوش می کشند. البته سهم بالاتر خودروها نسبت به اتوبوس ها به دلیل تعداد بسیار بیشتر خودروهاست؛ به نحوی که مطابق برآوردهای رسمی، در سطح شهر تهران حدود 4 میلیون خودروی سواری و تنها 5 هزار و 800 اتوبوس (اتوبوس های شرکت واحد و غیر از آن) تردد می کنند. این یعنی با وجود این که سهم خودروهای سواری در تولید آلایندگی بیشتر از سایر منابع متحرک است، اما در عمل اتوبوس ها اثرگذاری بیشتری در تشدید آلودگی هوا دارند.
ناوگان حملونقل عمومی تهران در مهلت پنج‌ساله قانون هوای پاک نوسازی نشد
معاون محیط زیست انسانی اداره کل محیط زیست استان تهران با تاکید بر این که با توجه به اثرگذاری بالای تردد اتوبوس های فرسوده در افزایش آلودگی هوای تهران، هرچه زودتر باید ناوگان اتوبوسرانی پایتخت نوسازی شود، عنوان کرد: براساس قانون هوای پاک که در سال 1396 تصویب شد، باید ظرف مدت پنج سال بعد از شروع اجرای این قانون، ناوگان حمل و نقل عمومی شهرهای کشور از جمله تهران نوسازی می شد، اما در حالی که اکنون این مهلت پنج ساله به پایان رسیده است، هنوز هم بخش زیادی از اتوبوس های پایتخت فرسوده هستند، زیرا به‌روزرسانی ناوگان حمل و نقل عمومی تهران در سال های اخیر با سرعتی بسیار کمتر از حد انتظار پیش رفته است.
وی با بیان این که ناوگان حمل و نقل عمومی تهران علاوه بر نوسازی، باید توسعه پیدا کند، اظهار داشت: متاسفانه در حال حاضر تعداد اتوبوس ها و قطارهای متروی تهران به هیچ وجه متناسب با نیاز جمعیت بالای پایتخت نیست و دولت و شهرداری تهران حتما باید در آینده ای نزدیک برنامه هایی جدی برای توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت و اضافه کردن قطارهای مترو، دستگاه های اتوبوس و خودروهای ون و تاکسی جدید به این ناوگان داشته باشند؛ زیرا هرچقدر ناوگان حمل و نقل عمومی تهران فرسوده‌تر و دارای کمبود محسوس‌تری باشد، شهروندان به ناچار بیشتر از وسایل نقلیه شخصی استفاده می کنند و هوای پایتخت آلوده‌تر می‌شود.
لزوم پیش‌بینی تسهیلات و مشوق‌های مناسب برای اسقاط خودروهای فرسوده
عبادتی در بخش دیگری از صحبت های خود به نقش مهم خودروهای فرسوده در تشدید آلودگی هوای تهران در سال های اخیر اشاره کرد و گفت: با وجود این که اتوبوس ها و کامیون های فرسوده سهم بالایی در آلودگی هوای پایتخت دارند، اما در سال های اخیر با راکد ماندن برنامه از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، سهم خودروهایی که در سن فرسودگی قرار دارند، در آلودگی هوای تهران بیشتر شده است؛ چراکه خودروهای فرسوده هم مصرف سوخت بالایی دارند و هم قطعات مربوط به آلایندگی آنها از استاندارد اولیه خود خارج شده است و دیگر عملکرد مناسبی ندارد. بنابراین ما باید برای کاهش نقش خودروهای سواری در آلودگی هوای پایتخت، در درجه اول مسأله خودروهای فرسوده را از بلاتکلیفی امروز خارج کنیم.
وی افزود: خوشبختانه امسال قانون ساماندهی صنعت خودرو در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در ماده 10 این قانون تاکید شده است که وزارت صمت باید با همکاری نهادهای مختلف از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، دستورالعملی را برای از رده خارج کردن خودروهایی که در سن فرسودگی قرار دارند، تهیه کند. به نظر می رسد که حتما باید تسهیلات و مشوق های مناسبی برای از رده خارج کردن این خودروها در این دستورالعمل پیش بینی شود تا بتوانیم در آینده نزدیک بخش زیادی از خودروهای فرسوده در حال تردد در سطح شهر تهران را که متاسفانه بسیاری از آنها فاقد گواهی معاینه فنی هستند، از چرخه حمل و نقل پایتخت خارج کنیم.
پیش‌بینی نشدن اعتبارات لازم، دلیل اصلی عقب ماندگی در اجرای قانون هوای پاک
در ماه های اخیر که شاهد تشدید آلودگی هوا در تهران و بسیاری از دیگر کلانشهرهای کشور بوده ایم، دستگاه های نظارتی مانند مجلس شورای اسلامی و شورای شهر تهران بر لزوم برخورد با ترک فعل نهادهای مسئول اجرای قانون هوای پاک در سال های اخیر تاکید کرده اند؛ قانونی که در سال 96 تصویب شد و 23 دستگاه اجرایی، حاکمیتی و نظارتی را موظف کرد که اقدامات عملیاتی و پژوهشی گوناگونی را برای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها انجام دهند، اما در پنج سال گذشته، عملکرد دستگاه های مسئول اجرای این قانون به گونه‌ای بوده که نه تنها شاهد کاهش آلودگی هوای کلانشهرها نبوده ایم، بلکه در بیشتر شهرهای بزرگ کشور تعداد روزهای آلوده نسبت به سال 96 بیشتر هم شده است.
بنابراین در شرایطی که نمایندگان مجلس در ماه های اخیر از ارسال نامه به مسئولان قضایی برای شکایت از ترک فعل دستگاه های مختلف مسئول اجرای قانون هوای پاک خبر داده اند و همین حالا کمیسون کشاورزی و محیط زیست مجلس در حال بررسی تقاضای اعمال ماده 234 برای طرح شکایت قانونی قوه مقننه از دستگاه هایی است که در سال های اخیر از عمل به قانون هوای پاک استنکاف کرده اند، سوال مهمی که مطرح می شود، این است که در پنج سالی که از تصویب این قانون می گذرد، پرکارترین و کم‌کارترین دستگاه ها در عمل به وظایف قانونی تعیین شده برای مبارزه با آلودگی هوای تهران کدام نهادها بوده اند؟
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران در پاسخ به این سوال توضیح داد: در ماده 33 قانون هوای پاک تاکید شده است که بخشی از منابع مالی لازم برای اجرای این قانون باید از محل درآمدهای مربوط به همین قانون تامین شود. اما در پنج سال گذشته بخش زیادی از درآمدهای پیش‌بینی‌شده در این قانون یا محقق نشده یا در حدی نبوده است که بتواند هزینه های لازم برای اجرای مفاد مختلف این قانون نظیر نوسازی و توسعه حمل و نقل عمومی را تامین کند. بنابراین یکی از مهمترین مشکلاتی که باعث اجرا نشدن بخش های زیادی از قانون هوای پاک در سال های گذشته شده، این است که منابع مالی لازم برای اجرای این قانون نه در خود قانون پیش بینی شده، نه در بودجه های سنواتی سال های گذشته اعتبارات مورد نیاز اجرای این قانون تخصیص داده شده است.
وی در ادامه تاکید کرد: خوشبختانه در لایحه بودجه 1402، منابع مالی لازم برای اجرای قانون هوای پاک و تخصیص سهم 20 درصدی صندوق ملی محیط زیست از محل درآمدهای حاصل از اجرای این قانون پیش بینی شده است و امیدواریم که با تحقق و تخصیص این منابع، در سال آینده بتوانیم بخشی از عقب ماندگی خود در اجرای قانون هوای پاک را جبران کنیم؛ زیرا دلیل اصلی عقب ماندگی دستگاه های مختلف از اجرای این قانون در سال های گذشته که باعث ایجاد بحث هایی درباره ترک فعل نهادهای گوناگون نسبت به اجرای قانون هوای پاک شده، پیش بینی نشدن اعتبارات لازم برای اجرای این قانون در خود متن قانون و تخصیص نیافتن بودجه کافی توسط دولت در سنوات اخیر بوده است.
کمبود و فرسودگی ناوگان حملونقل عمومی تهران؛ شاهد مثال اجرا نشدن قانون
عبادتی با تاکید بر این که بیشتر دستگاه های متولی اجرای قانون هوای پاک، تکالیف قانونی تعیین شده را به طور کامل انجام نداده اند، عنوان کرد: با بررسی روند اجرای قانون هوای پاک در پنج سال گذشته، می توان گفت هیچ دستگاهی نبوده است که به هیچ کدام از وظایف خود در قبال این قانون عمل نکرده باشد، ولی متاسفانه بیشتر نهادها فقط به بخش هایی از تکالیف قانونی خود عمل کرده اند و بخصوص در مواردی که نیاز به تخصیص اعتبارات ویژه از سوی دولت وجود داشته، به وظایف تعیین شده در قانون هوای پاک عمل نکرده اند.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران با بیان این که کمبود و فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی پایتخت یکی از مهمترین مثال‌های اجرا نشدن قانون هوای پاک محسوب می شود، گفت: اگر بخواهیم موضوع توسعه و نوسازی حمل و نقل عمومی که یکی از مهمترین مفاد قانون هوای پاک محسوب می شود را به عنوان یک مثال بررسی کنیم، می توان گفت اکنون که در سال پنجم اجرای قانون هوای پاک قرار داریم، باید نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی کلانشهرها به طور کامل انجام می شد و حداقل 25 درصد به تعداد وسایل نقلیه عمومی شهرهای بزرگ اضافه می شد، این در حالی است که در شهر تهران در پنج سال گذشته، سال به سال بیشتر با کمبود و فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی مواجه شده ایم.
وی در ادامه تاکید کرد: شهرداری تهران در سال های اخیر اقداماتی برای توسعه مترو یا اضافه کردن اتوبوس های جدید به ناوگان اتوبوسرانی پایتخت انجام داده است، ولی اظهارات خود مسئولان شهرداری نشان می دهد اولا بخش زیادی از قطارهای متروی تهران نیاز به اورهال دارند یا از خط خارج شده اند و ثانیا در حالی که ناوگان اتوبوسرانی عمومی شهر تهران به 8 هزار دستگاه نیاز دارد، در حال حاضر حدود 2 هزار و 500 دستگاه در شرکت واحد فعالیت می کنند که اغلب آنها، اتوبوس هایی فرسوده و آلاینده هستند.
وزارت بهداشت و سازمان هواشناسی؛ تنها دستگاه‌هایی که وظایف قانونی خود را انجام داده‌اند
عبادتی با بیان مثال هایی از اجرای مناسب بخش هایی از قانون هوای پاک توسط دستگاه های مختلف گفت: با وجود این که شهرداری تهران به دلیل مشکلات مالی نتوانسته است به وظایف تعیین شده در قانون هوای پاک برای نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی عمل کند، ولی همین نهاد در سال های اخیر به برخی از دیگر وظایف قانونی خود نظیر راه اندازی سامانه پایش کیفی هوا یا تشدید نظارت بر مراکز معاینه فنی با ایجاد سامانه سیمفا و افزایش نظارت های میدانی به طور کامل عمل کرده است.
معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران ادامه داد: سازمان ملی استاندارد نیز از جمله دستگاه هایی است که به برخی از تکالیف تعیین شده در قانون هوای پاک عمل کرده و نظارت بر معاینه فنی موتورخانه ها را تشدید کرده، اگرچه هنوز اجرای همین بخش از این قانون نیز کامل نشده است.
وی با اشاره به عملکرد وزارت نیرو در عمل به وظایف تعیین شده برای راه اندازی نیروگاه های تجدیدپذیر در سطح کشور که دچار عقب ماندگی شدیدی است، گفت: اخیرا این وزارتخانه برنامه های خوبی را برای توسعه این نیروگاه ها در تهران و دیگر نقاط کشور آغاز کرده است.
وی در پایان تصریح کرد: بررسی مجموع عملکرد تمام نهادهای متولی اجرای قانون هوای پاک در پنج سال گذشته نشان می دهد که فقط این وزارت بهداشت و سازمان هواشناسی کشور هستند که تقریبا به تمام وظایف تعیین شده برای خود در این قانون عمل کرده اند، البته تکالیف این دستگاه ها در قانون هوای پاک نیز بیشتر به انجام پژوهش و ارائه هشدارهای مربوطه بازمی‌گردد.
