ایجاد شهر زیرزمینی؛ ایده‌ای مهیج برای کاهش ترافیک و آلودگی هوا

به گزارش خبرنگار ایلنا، در سال‌های اخیر و همزمان با گسترش خطوط مترو در کلانشهر تهران، موضوع لزوم راه اندازی شهر زیرزمینی در پایتخت مورد توجه مسئولان شهری قرار گرفته و بارها این نکته مطرح شده است که می‌توان با توسعه مجتمع‌های ایستگاهی در متروی تهران، بخشی از خدمات شهری، رفاهی، تفریحی، تجاری و حتی پارکینگ عمومی مورد نیاز شهروندان را به زیرزمین منتقل کرد تا به این صورت مقداری از ترافیک و آلودگی هوا در تهران کاسته شود.

این ایده روز ۳۰ آبان در مراسم معرفی مدیرعامل جدید شرکت بهره برداری مترو، بار دیگر توسط معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران مطرح شد و جلال بهرامی در این باره گفت که ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای توسعه مجتمع‌های ایستگاهی در تهران وجود دارد که تا کنون به طور بایسته از آن بهره برداری نشده است و ما تا کنون ایده شکل گیری شهر زیرزمینی در تهران را محقق نکرده ایم. این در حالی است که توسعه این طرح می‌تواند برخی مشکلات روی سطح زمین از جمله ترافیک تهران را کمتر کند.

مجتمع‌های زیرزمینی باید دسترسی مناسبی به حمل و نقل عمومی داشته باشند

در چنین شرایطی سوال مهمی که باید به آن توجه داشت این است که در شرایط کنونی، ایستگاه‌های موجود در متروی پایتخت یا ایستگاه‌هایی که در آینده در خطوط مترو ایجاد خواهند شد و البته سایر فضاهای قابل استفاده در زیر زمین برای توسعه مجتمع‌های زیرزمینی، تا چه حد ظرفیت گسترش ایده شهر زیرزمینی را دارند و اساسا چنین مجموعه‌هایی چطور باید در زیر سطح پایتخت ایجاد شوند که دردهای مهم پایتخت یعنی ترافیک و آلودگی هوا را برطرف کنند؟

این سوالات را با مهرداد تقی زاده، معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران و معاون سابق حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی در میان گذاشتیم و او نیز در پاسخ به خبرنگار ایلنا گفت: توسعه شهرهای زیرزمینی در سطح جهان متداول است و در برخی کشورها، بخشی از فعالیت‌های تجاری و خدماتی را به زیر زمین منتقل کرده‌اند و در مجتمع‌هایی که در زیر سطح زمین تاسیس کرده اند، فروشگاه، کافی شاپ، رستوران، فضای بازی و… ایجاد کرده و بخشی از فعالیت‌های خدماتی، رفاهی و تجاری شهر را به صورت یکپارچه در زیر زمین متمرکز کرده اند.

وی افزود: در حال حاضر در شهر تهران، مجموعه‌های یکپارچه‌ای که شامل امکانات خدماتی، رفاهی و گردشگری مختلفی باشد، مانند مجموعه بام لند، ایران مال و موارد مشابه وجود دارد که البته عمده امکانات این مجموعه‌ها روی زمین قرار دارد؛ اما ضعف مهم مجموعه‌های یکپارچه تهران، این است که اغلب آن‌ها دسترسی مناسبی به سیستم حمل و نقل عمومی یعنی مترو و اتوبوس ندارند و همین مساله باعث می‌شود که توسعه چنین مجموعه‌هایی به جای این که به کاهش ترافیک کمک کند، عملا به تشدید این معضل منجر شود.

این کارشناس حوزه حمل و نقل تاکید کرد: اگر مسئولان مدیریت شهری تهران به دنبال آن هستند که با توسعه شهرهای زیرزمینی به کاهش ترافیک کمک کنند، شرط مهمی که باید رعایت کنند، این است که مجتمع‌هایی که برای این منظور در زیر سطح زمین ایجاد می‌شوند، دسترسی مناسبی به خطوط حمل و نقل عمومی نظیر مترو و اتوبوس داشته باشند، یعنی علاوه بر این که مجتمع‌های شهر زیرزمینی باید در کنار یک ایستگاه مترو یا BRT افتتاح شوند، حتما باید به تعداد کافی اتوبوس و قطار شهری برای جابه‌جایی شهروندان به این مجتمع‌ها در نظر گرفته شود.

ایده توسعه شهر زیرزمینی مانند یک شمشیر دولبه است

تقی زاده با بیان اینکه ایده توسعه شهر زیرزمینی در تهران می‌تواند شبیه یک شمشیر دولبه عمل کند و نتایج مثبت و منفی مختلفی به همراه داشته باشد، عنوان کرد: معمولا وقتی پروژه‌ای بزرگ در کشور ما آغاز می‌شود، اگر بررسی‌های کارشناسی دقیق پیش از شروع آن صورت نگیرد، می‌تواند آثار منفی زیادی را به همراه داشته باشد و حتی شهروندان را نسبت به طرحی که می‌تواند نتایج مثبتی داشته باشد، بدبین کند، بنابراین پیش از این که طرح توسعه شهر زیرزمینی تهران آغاز شود، باید این طرح از تمام جنبه‌ها بخصوص ابعاد اجتماعی آن بررسی شود.

معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران ادامه داد: پیچیدگی اصلی مساله توسعه شهر زیرزمینی تهران، جنبه فنی و مهندسی آن نیست، بلکه آنچه این مساله را پیچیده می‌کند، ابعاد اجتماعی این طرح است؛ یعنی شهرداری باید به صورت دقیق بررسی کند که در کدام محل‌های تهران ظرفیت ایجاد مجتمع‌های شهر زیرزمینی وجود دارد، این مجتمع‌ها دقیقا چه نقشی در حمل و نقل، شهرسازی و خدمات شهری پایتخت ایفا خواهند کرد و چگونه می‌توان با توسعه شهرهای زیرزمینی، از «خودرومحوری» به سمت «انسان محوری» در کلانشهر تهران حرکت کرد.

وی با تاکید بر لزوم انجام مطالعات کامل از جنبه‌های فنی، مهندسی، اجتماعی، اقتصادی، حمل و نقل و جانمایی پیش از احداث مجمتع‌های زیرزمینی در تهران اظهار داشت: توسعه شهر زیرزمینی امری متداول در کشورهای دنیا است که اگر در پایتخت کشورمان به درستی اجرایی شود، می‌تواند آثار مثبتی در جهت کاهش ترافیک، آلودگی هوا و توسعه شهر به همراه داشته باشد، اما اگر مطالعات کارشناسی لازم پیش از اجرای آن صورت نگیرد، قطعا عوارض منفی آن بیشتر خواهد بود و می‌تواند مردم را نسبت به این ایده نو و مهیج، بدبین کند.

احتمال افزایش ترافیک با بی‌توجهی به اصل انسان محوری در توسعه شهر زیرزمینی

تقی زاده درباره مهمترین عوارض منفی طرح توسعه شهر زیرزمینی در صورت اجرا نشدن صحیح این ایده در تهران توضیح داد: اگر مجتمع‌های شهر زیرزمینی ارتباط مناسبی با حمل و نقل عمومی نداشته باشند و ظرفیت کافی وسایل نقلیه عمومی نیز برای دسترسی به این مجتمع‌ها در نظر گرفته نشود، قطعا راه اندازی مجتمع‌های زیرزمینی، به افزایش خودرومحوری در سطح شهر و در نتیجه، تشدید ترافیک منجر خواهد شد. بنابراین فضاهای مربوط به شهر زیرزمینی باید از نظر جانمایی، متراژ و امکانات دسترسی به آن‌ها به گونه‌ای طراحی شوند که اصل انسان محوری در آن‌ها به صورت کامل رعایت شود.

معاون سابق حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی ادامه داد: هرچقدر اصول مربوط به انسان محوری، توسعه حمل و نقل عمومی، جانمایی مناسب و سایر ابعاد اجتماعی گسترش شهر زیرزمینی در ایجاد مجتمع‌های مربوط به این طرح بیشتر رعایت شود، راه اندازی مجتمع‌های زیرزمینی تاثیر مثبت بیشتری در ایجاد رفاه برای شهروندان و کاهش ترافیک و آلودگی هوا می‌گذارد، اما اگر شهرداری صرفا بخواهد ابعاد اقتصادی و درآمدزایی مربوط به توسعه مجتمع‌های زیرزمینی را در نظر بگیرد، قطعا اجرای این طرح نتایج منفی زیادی را برای شهروندان به همراه خواهد داشت.

لزوم رفع فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی همزمان با توسعه شهر زیرزمینی

تقی زاده با تاکید بر لزوم توسعه حمل و نقل عمومی همزمان با گسترش شهر زیرزمینی در پایتخت گفت: مسئولان شهری تهران باید همزمان با اجرای طرح توسعه شهر زیرزمینی، حمل و نقل عمومی پایتخت را هم گسترش دهند، یعنی هم خطوط آن را بیشتر کنند و هم ظرفیت ناوگان اتوبوس و مترو را افزایش دهند و به رفع فرسودگی این ناوگان بپردازند؛ زیرا توسعه مجتمع‌های شهرزیرزمینی بدون این که دسترسی مناسب شهروندان به صورت انسان محور به آن‌ها وجود نداشته باشد، نه تنها به کاهش ترافیک کمک نمی‌کند، بلکه به تشدید این پدیده دامن می‌زند.

معاون پیشین حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران ادامه داد: شهرداری اگر می‌خواهد طرح شهر زیرزمینی تهران به موفقیت برسد، باید همزمان با انسان محور پیش بردن اصول اجرای این طرح، از سایر برنامه‌های خودرومحور مانند ایجاد تقاطع‌های غیرهمسطح که می‌تواند به افزایش ترافیک منجر شود، دست بکشد؛ زیرا نمی‌شود که ما همزمان هم بزرگراه و تقاطع غیرهمسطح ایجاد کنیم و هم شهر زیرزمینی را توسعه دهیم و قطعا اگر اقدامات خودرومحور را متوقف نکنیم، طرح شهرزیرزمینی شکست خواهد خورد.

وی در پایان تصریح کرد: توسعه شهر زیرزمینی پایتخت تنها زمانی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا و ترافیک تهران کمک کند که ابعاد اجتماعی این طرح، پیش از اجرای آن، به صورت دقیق مورد مطالعه قرار گیرد و طرح توسعه شهر زیرزمینی به شکلی کاملا انسان محور اجرایی شود و به موازات اجرای این طرح، ناوگان و خطوط حمل و نقل عمومی تهران توسعه پیدا کند.