مقام مسئول در وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با ایلنا:
میانگین تناسب شغل و رشته تحصیلی در حوزه فنی‌و حرفه‌ای ۱۰ تا ۳۰ درصد است/ هشدار نسبت به خلاء تجهیزات در هنرستان‌ها
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش گفت: اکثر افراد در رشته‌ای که تحصیل کرده‌اند، مشغول به کار نیستند و این مسئله در سطح کلان مطرح است و طبیعتا در بستر فارغ التحصیلان رشته‌های فنی و حرفه‌ای هم این مسئله وجود دارد و آمارهای ما، آمارهای خوبی نیست و در برخی رشته‌های فنی و حرفه‌ای فقط ۱۰، ۲۰ و ۳۰ درصد تناسب رشته شغلی و رشته تحصیلی وجود دارد.
«عباس بیات» مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا درباره وضعیت تجهیزات و کیفیت هنرستان‌های کاردانش و فنی‌وحرفه‌ای کشور توضیح داد: واقعیت این است که وضع ما با استانداردها و شرایط مطلوب فاصله دارد و این فاصله هم قابل توجه است، یعنی در حال حاضر در هنرستان‌های کشور به صورت عموم و میانگین خلاء تجهیزاتی داریم. برخی تجهیزات متناسب با استاندارها نیست، برخی تجهیزات مستعمل و قدیمی هستند و به نوعی به روز نیستند، بعضی دیگر از تجهیزات آسیب دیده و از کار افتاده‌اند و این وضعیت میانگین حوزه تجهیزاتی ماست.
پیش رفتن با استانداردهای روز، سخت است
او افزود: البته در تعدادی از هنرستان‌ها تجهیزات خوب، به روز و کافی وجود دارد و شرایط خوبی دارند، اما تغییرات تکنولوژی خیلی سریع است و پیش رفتن با استانداردهای روز، مقداری سخت است و نیاز به اعتبارات سنگینی دارد و شاید به همین دلیل است که یکی از راه‌حل‌های فائق آمدن به این مشکل در تمام دنیا رفتن به سمت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای مشارکتی است؛ آنجا که با مشارکت بنگاه‌های تولیدی و کارگاه‌ها و کارخانه‌ها، صاحبان مشاغل و اصناف، کار پیش می‌رود و تعامل شکل می‌گیرد. این مسئله در همه جای دنیا وجود دارد و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به کلی آموزش‌های گرانی است و تامین اعتبار به روز بودن تجهیزاتش سخت خواهد بود.
او در ادامه در پاسخ به این پرسش که میزان استقبال دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و هنرستان‌های کاردانش در سال‌های اخیر چطور بوده، اینطور توضیح داد: میزان گرایش هم در رشته‌های مختلف و هم در هنرستان‌های گوناگون متفاوت بوده است. ترجیح می‌دهم میزان علاقه مندی دانش‌آموزان به رشته‌های مختلف را مسئولان مرتبط حوزه هدایت تحصیلی کار بیان کنند، اما گرایش دانش آموزان به ترتیب به شاخه نظری، فنی و حرفه‌ای و شاخه کاردانش است که در فرم‌های هدایت تحصیلی شان اعلام شده است.
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش با اشاره به اینکه معنای چنین آماری این نیست که واقعا علائق و گرایش‌ها، گرایش‌های تام، دقیق و بااطلاعی است، یادآور شد: ما در حوزه هدایت تحصیلی در کشور دچار ضعف هستیم و هنوز نتوانسته‌ایم نظام جامع هدایت تحصیلی را در نظام آموزش و پرورش پیاده کنیم. وقتی دانش آموز در دوران ابتدایی و در متوسطه اول در معرض شغل‌های مختلف و حرفه‌های مختلف قرار بگیرد، تازه می‌تواند علائق خودش را تشخیص بدهد. عمده درس‌ها در متوسطه اول و دوره ابتدایی، نظری و دانش محور است. طبیعتا این مسئله به دانش آموزان اجاره نمی‌دهد، استعدادهای مهارتی آن‌ها شکوفا و شناخته شود و این مسئله در شناسایی علائق و رغبت‌ها حتما انحراف ایجاد می‌کند. همچنین فضای عمومی و فرهنگی جامعه و دیدگاه‌ها نسبت به کار فنی و مهارت آموزی که احتمالا نگاه مطلوبی نیست هم در این انحراف موثر است و باید در این وضعیت تغییر ایجاد شود.
عباس بیات با بیان اینکه بخشی از ضعف‌ها ممکن است درون آموزش و پرورش و مربوط به مشاورین باشد که نیاز است آن‌ها آشنایی کامل و کافی با هنرستان‌ها، حرفه‌ها و شغل‌ها پیدا کنند، ادامه داد: اینها عواملی است که قطعا به عنوان عامل مخرب در میزان استقبال دانش آموزان از هنرستان‌ها اثرگذار بوده است، اما در سال‌های اخیر ما شاهد رشد هستیم و این فرهنگ در خانواده‌ها و در بین دانش آموزان جا افتاده است و می‌افتد که با حضور در هنرستان‌ها خیلی سریعتر به اشتغال خواهند رسید ضمن اینکه کارهای تبلیغی در این حوزه می‌تواند بیشتر شود و امیدواریم در کشور اثر خودش را بگذارد.
اعلام رشته‌های پرطرفدار رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش
او افزود: در بین رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش، برخی رشته‌ها علاقه‌مندان بیشتری دارند از جمله رشته تعمیر موتور و برق خودرو، رشته ساختمان، حسابداری، رشته‌های مربوط به کامپیوتر، رشته برق و الکترونیک جزو رشته‌های پرمخاطب ما هستند که عمدتا در هنرستان‌ها جزو اولین انتخاب دانش آموزان قرار می‌گیرند همچنین رشد فزاینده‌ای را در رشته تربیت بدنی داریم و رغبت زیادی نسبت به این رشته در بین دانش آموزان وجود دارد. در بین رشته‌های هنرستانی هم مسئله عدم آشنایی کافی وجود دارد.
او در مورد نگاه معاون متوسطه آموزش و پرورش و ایده درآمدزایی ارزی از طریق هنرستان‌ها و همکاری‌های منطقه‌ای هنرستان‌ها توضیح داد: بحثی که معاون آموزش متوسطه آموزش و پرورش مطرح کرده‌اند، بحث دیپلماسی هنرستانی و مهارتی است. منظور مهندس کاظمی این است که در مناطق مرزی و جایی که فرهنگ و مرز مشترک داریم که موجب عمق ارتباطات فرهنگی بیشتر می‌شود، هنرستان‌هایی راه اندازی شود. با توجه به اینکه بحث اشتغال یکی از موضوعاتی است که در تمام دنیا استانداردها و محتوایش یکسان است، بنابراین حساسیتی نسبت به این نوع محتواها از نظر ایدئولوژیک و فرهنگی هم وجود ندارد و از طرف دیگر نیازهای همسایگان ما در این حوزه به این آموزش‌ها زیاد است، مثل کشور عراق که در همسایگی ماست و با توجه به سازندگی که در این کشور در جریان است، نیاز به مهارت و افراد ماهر در آنجا زیاد است پس سرمایه‌گذاری ما در این بخش می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد.
عباس بیات ضمن اشاره به برگزاری مسابقات و جشنواره‌های مختلف در رشته‌های فنی و حرفه‌ای و مهارتی به عنوان جزوی از دیپلماسی مهارتی اظهار کرد: اگر شرایط دیپلماسی مهارتی شکل بگیرد، طبیعتا انتظار اینکه در نتیجه به درآمدزایی برسیم وجود دارد. البته این درآمدزایی به اندازه ظرفیت هنرستان‌هاست و بنا نیست که این درآمدزایی یک بخش مهمی از نیازهای آموزش و پرورش را پوشش بدهد یا جهشی در این وضعیت ایجاد کند، اما در همان موضع اگر این ایده شکل بگیرد، طبیعتا درآمدزایی برای بخشی از نیازها ایجاد می‌شود و حداقل شاید بتوانیم حقوق معلم‌های همان منطقه را ارتقا دهیم و تجهیزات بهتری برای همان هنرستان‌ها و جاهای دیگر تهیه کنیم.
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش در ادامه گفت: درآمدزایی بحث ثانویه در این دیپلماسی است و بحث ارتباطات فرهنگی که نیاز کار ماست و همچنین حرفه‌ای شدن در ارائه خدمات برای ما مهم‌تر از درآمدزایی است، چراکه حرفه‌ای شدن به ما کمک می‌کند تا به استانداردها نزدیک‌تر شویم و به نوعی بین المللی شدن موجب رشد درونی ما هم می‌شود و گاهی اوقات باید به ارائه خدمات فرهنگی و مهارتی در کشورهای دیگری از این زاویه نگاه کنیم که یکی از نتایج چنین اقداماتی ارتقا و افزایش کیفیت برای خودمان خواهد بود.
رصدی درباره وضعیت اشتغال دانش‌آموزان فنی و حرفه ای و کاردانش صورت نمی‌گیرد
عباس بیات در پاسخ به این پرسش که آیا بررسی کرده‌اید که دانش‌آموزان فنی و حرفه ای و کاردانش جذب چه مشاغلی می‌شوند؟ گفت: متاسفانه آمار دقیق، به روز و متناوبی از اینکه چه میزان از فارغ التحصیلان فنی و حرفه‌ای و کاردانش به بازار کار جذب می‌شوند وجود ندارد و در آموزش و پرورش یا سایر دستگاه‌های مرتبط رصدی برای این قضیه صورت نمی‌گیرد و سیستمی هم در این رابطه نداریم.
او ادامه داد: آنچه که داریم پایش‌های ملی مانند سرشماری است که در این آمارها رشته‌ها و سطح تحصیلات افراد پرسیده می‌شود و این آمار از سال ۹۰-۹۵ وجود دارد و عددهایی براساس آن اعلام می‌شود و یا مرکز آمار پایش‌هایی را به صورت فصلی راجع به اشتغال انجام می‌دهد و وقتی وضعیت شاغلین را بررسی می‌کنند یکی از شاخص‌هایشان میزان تحصیلات آن‌هاست. ما در آموزش و پرورش و یا حوزه‌های بیرونی، پژوهش‌های بسیار محدود و موردی مثلا مربوط به یک رشته خاص در یک سال خاص و به تعداد خیلی محدود داریم که روند فارغ التحصیلی و اشتغال دانش آموزان را بررسی کرده است. این آمارها خیلی جامع نیست و نمی‌توان آن را به همه تسری داد.
عباس بیات ضمن تاکید بر اینکه براساس اطلاعات موجود درصد اشتغال در سطح دیپلم در حوزه دانش آموزان فنی و حرفه‌ای و کاردانش بالاتر است، بیان کرد: در رابطه با اینکه این افراد در چه رشته‌ای مشغول به کار می‌شوند، یک چالشی وجود دارد که رهبر انقلاب هم به آن تاکید کرده اند؛ اکثر افراد در رشته‌ای که تحصیل کرده‌اند مشغول به کار نیستند و این مسئله در سطح کلان مطرح است و طبیعتا در بستر فارغ التحصیلان رشته‌های فنی و حرفه‌ای هم وجود دارد و آمارهای ما، آمارهای خوبی نیست و در برخی رشته‌ها فقط ۱۰، ۲۰ و یا ۳۰ درصد تناسب رشته شغلی و رشته تحصیلی در حوزه رشته‌های فنی و حرفه‌ای وجود دارد. میانگین تناسب کار و رشته تحصیلی ۲۰ و ۳۰ درصد است که از جمله مشکلات ماست و همه رشته‌های فنی و حرفه‌ای را هم در برمی‌گیرد و حتی در دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکتری این مسئله در کشور وجود دارد.
او در مورد اینکه آیا اکثر فارغ التحصیلان رشته‌های فنی در نهایت مجبور هستند به عنوان نیروی کنار دست یک مهندس مشغول به کار شوند یا اینکه می‌توانند در مشاغلی باکیفیت کار کنند، عنوان کرد: همه کارها شریف هستند. اگر این کارها وجود نداشته باشند، عالی‌ترین حرفه‌ها و شغل‌ها نمی‌توانند در کشور تداوم پیدا کنند و حیات و ممات بسیاری از شغل‌های حرفه‌ای و مشاغل بالادستی حتی مشاغل سیاستگذاری ما وابسته به همان مشاغلی است که به لحاظ ذهن فرهنگی غلط، در جامعه شغل دست پایین محسوب می‌شوند.
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش به اهمیت کسب مهارت تصریح کرد: شاید نکته‌ای که موجب می‌شود چنین اشتباهی ایجاد شود، بحث بدون مهارت بودن برخی از افراد است. اگر فردی مهارت و توانمندی نداشته باشد، یک فرد زیردست خواهد بود و در شغلی بی‌کیفیت مشغول می‌شود، اما وقتی افراد مهارت و توانایی کافی داشته باشند و مطابق استاندارد کارشان را انجام دهند، یک کارگر مثلا تاسیسات هم به اندازه یک معلم، قاضی، کارمند بانک یا پزشک می‌تواند بااهمیت باشد و در واقع کارش شریف و مورد نیاز جامعه است و اتفاقا درآمدهای مناسبی خواهند داشت. این نکته‌ای که شما گفتید در مورد افرادی حکم فرماست که هیچ مهارتی ندارند و آموزش هم ندیده‌اند و کار را بی‌کیفیت انجام می‌دهند، اما کسی که به عنوان کار خدماتی فعال باشد و همین خدمت را با رعایت ایمنی، استاندارد و با اخلاق حرفه‌ای انجام دهد بدون شک از جایگاه لازم برخوردار است و سایر مشاغل هم ارزش کار این فرد را می‌دانند و اتفاقا شاید بیشتر از دیگران دنبال او باشد تا بیاید یک خدمتی را ارائه کند، چرا که می‌دانند او باکیفیت کار می‌کند و کیفیت کار خدمات مستقیما با زندگی همه افراد جامعه در ارتباط است. بنابراین این انگاره‌ها مربوط به بی‌مهارتی است و گاهی ما فکر می‌کنم شغل باکیفیت فقط شغل اداری و پشت میز نشینی است که نگاه غلطی است.
قرار نیست تغییر خاصی در وضعیت معلمان برون‌سپار رخ دهد
عباس بیات در مورد اینکه برون سپاری برخی رشته‌های هنرستانی در سال‌های اخیر چقدر توانسته مشکلات هنرستان‌های کاردانش را حل کند و اینکه آیا قرار است در وضعیت معلمان برون سپار هنرستان‌ها تغییری ایجاد شود، توضیح داد: برون سپاری یکی از روش‌هایی بوده که قرار بوده مشارکت را در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای توسعه دهد تا از این طریق بتوانیم از خدمات دستگاه‌ها و واحدهای تولیدی کارگاه ها، کارخانه‌ها و اصناف برای آموزش استفاده کنیم و قرار این بود که آموزش در محیط واقعی کار انجام شود.
او افزود: متاسفانه در سالیان گذشته این اتفاق نیفتاده و حجم قابل توجهی از دانش آموزانی که به روش برون سپاری در شاخه کاردانش مشغول به تحصیل بودند، یعنی بیش از ۸۵ درصد از آن‌ها در محیطی شبیه به هنرستان‌ها آموزش می‌دیدند که اصلا محیطش شبیه به محیط واقعی کار نبوده و آموزش‌ها در آموزشگاه‌های آزاد فنی و حرفه ای، آموزشگاه‌های دولتی سازمان فنی و حرفه ای، دانشگاه‌ها و… ارائه می‌شده نه در محیط واقعی کار. آنچه در آمارها در مورد اجرای آموزش در محیط واقعی کار وجود دارد، کمتر از ۱۵ هزار نفر است.
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی حرفه‌ای و کاردانش آموزش و پرورش با تاکید بر لزوم تغییر رویکرد برون سپاری عنوان کرد: یکی از تغییرات لازم این است که برون سپاری به هدف و جایگاه اصلی خودش که آموزش در محیط واقعی کار است برسد که هم باعث افزایش کیفیت آموزش خواهد شد و هم موجب افزایش اشتغال‌پذیری هنرجویان می‌شود و در مواردی حتما کاهش هزینه‌های آموزش و پرورش را در پی خواهد داشت و در رشته‌هایی باید صورت بگیرد که آموزش و پرورش در آن رشته‌ها ظرفیت کافی ندارد. این تغییر در راستای کیفیت بخشی است که در مورد برون سپاری در دوره جدید مدنظر ماست، اما درمورد اینکه این تغییر وضعیت در مورد معلمان برون سپار هم اتفاق می‌افتد یا نه، باید بگویم ما معلم برون سپاری که تحت عنوان استخدام یا قرارداد مستقیم با آموزش و پرورش باشد، نداریم و قرار نیست تغییر خاصی برای این معلمان اتفاق بیفتد و آنچه هست مربوط به افزایش کیفیت روش برون سپاری است.
